Lý luận - phê bình

Giao hưởng Điện Biên - thành tựu mới của nhà thơ Hữu Thỉnh

PGS.TS Vũ Nho 11:30 09/05/2024

Chiến thắng Điện Biên là chiến thắng vĩ đại “lừng lẫy Điện Biên chấn động địa cầu” (Tố Hữu), làm rạng danh nước Việt trên thế giới “Nước Việt Nam từ máu lửa/ Rũ bùn đứng dậy sáng lòa” (Nguyễn Đình Thi). Ngày 7/5/1954, lá cờ Quyết chiến Quyết thắng tung bay trên nóc hầm tướng De Castriest, ngày 12/5 Bác Hồ đã có bài thơ dài đăng trên báo Nhân Dân: “Quân ta toàn thắng ở Điện Biên Phủ”. Rồi sau đó, Tố Hữu có bài thơ nổi tiếng “Hoan hô chiến sĩ Điện Biên”. Bên cạnh những tác phẩm thơ, Điện Biên còn được nhắc đến trong nhiều truyện ngắn, tiểu thuyết, các cuốn sách hồi ký, biên khảo…

2f9a2383-min.jpg

Năm nay, đúng vào dịp kỉ niệm 70 năm ngày quân ta toàn thắng ở Điện Biên Phủ, nhà thơ Hữu Thỉnh đã ở tuổi 82 cho ra mắt tập trường ca “Giao hưởng Điện Biên”. Đây là một cố gắng rất lớn, một thành tựu mới đáng ghi nhận của nhà thơ.

Trước “Giao hưởng Điện Biên”, Hữu Thỉnh đã có một số lượng sáng tác trường ca hết sức ấn tượng: “Đường tới thành phố” (1979), “Trường ca biển” (1994), “Sức bền của đất” (2004), “Trăng Tân Trào” (2016). Bởi thế, nhà thơ có nhiều thuận lợi và kinh nghiệm trong tổ chức tác phẩm, xử lý đề tài. Tuy nhiên, một khó khăn cực lớn đặt ra đó là cảm xúc có thể sẽ không còn dồi dào, năng lực sáng tạo có thể không còn sung mãn. Đó là chưa kể tới “chiến thắng Điện Biên Phủ đã được các nhà quân sự, các sử gia, các nhà văn, nhà báo và nhất là những người trong cuộc nói tới rất nhiều rồi, khai thác dưới mọi khía cạnh rồi, đến lượt mình, liệu tôi còn có thể đem đến một cái gì mới?” (Lời tác giả).

Vượt qua tất cả những thách thức đó, nhà thơ khởi viết bản trường ca này ngày 7/5/2023 và hoàn thành ngày 20/3/2024, chỉ trong thời gian chưa đầy một năm, kịp chào đón kỉ niệm 70 năm chiến thắng Điện Biên Phủ. Một cường độ làm việc rất cao với người viết đã vào tuổi ngoại 80.

Trường ca “Giao hưởng Điện Biên” gồm 21 chương và 5 bình luận xen kẽ viết bằng thơ về các sự kiện quan trọng. Theo tác giả, cảm hứng lớn đến với ông chính là từ cuốn sách “Điện Biên Phủ - điểm hẹn lịch sử” của Đại tướng Võ Nguyên Giáp do nhà văn Hữu Mai thể hiện. Cùng với đó, là những lần trở lại Điện Biên và gặp gỡ một số nhân chứng. Với tinh thần muốn tái hiện trung thực những chi tiết lịch sử, “các câu thơ ảo” vốn là điểm mạnh của tác giả đã nhường chỗ cho các câu thơ thực. Nhà thơ đã đem đến những câu thơ mới mẻ được viết với nhiệt huyết, cảm hứng tri ân “Kính dâng hương hồn Đại tướng Võ Nguyên Giáp và thế hệ cha anh đã làm nên chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ”. Đáng chú ý, bạn đọc có thể thấy chi tiết Bác Hồ - vị lãnh tụ kính yêu của dân tộc bí mật ra nước ngoài trong chương I “Người ra trận đầu tiên”. Tư liệu này mới được công bố năm 1995.

Qua những câu thơ ảo quen thuộc gợi cảm của ngòi bút tài hoa Hữu Thỉnh, hình ảnh Bác Hồ hiện lên thật sống động:

“Bác lẫn vào mây, mây lẫn núi
dốc dài dép mỏng bước du xuân
Việt Bắc tiễn người chim náo nức
biên giới ngày qua lại xích gần”

Người đọc sẽ gặp lại hình ảnh sinh động của nhà thơ Chính Hữu (chương VIII) cùng với các văn nghệ sĩ khác trong kháng chiến mà chính ông đã từng gặp gỡ như Nguyễn Tuân, Trần Đăng, Nguyễn Huy Tưởng, Thâm Tâm… Cũng có thể thấy cảnh chiến sĩ đọc thơ Bác trước khi nổ súng (chương X), gặp “Người đóng cối xay bên đường 41”, người tham gia “đánh Điện Biên theo cách của mình” (chương XIII). Và thấy “Làng phản chiến bên bờ sông Nậm Rốm” (chương XVI). Mặc dù có những chi tiết nhà thơ căn cứ vào cuốn sách dịch “Tướng Nava với trận Điện Biên Phủ”, nhưng số phận của những người lính Pháp nhiều quốc tịch khác nhau cùng với người phụ nữ Việt có tên Lò Thị Trinh được diễn tả bằng những câu thơ cảm động. Trong chương XVII “Những bí mật trên đồi A1”, nhà thơ viết về người chiến sĩ thầm lặng phá bom lấy thuốc nổ và điểm hỏa tấn bộc phá dưới hầm sâu Nguyễn Văn Bạch.

Chương XX, tác giả viết về những nhạc sĩ, nhà văn, nhà thơ, nhà báo, nhà lãnh đạo: Lương Ngọc Trác, Đỗ Nhuận, Hoàng Vân, Thái Duy, Thép Mới, Vũ Cao, Văn Phác, Phác Văn, Mạc Ninh, Trần Độ, Nguyễn Bích, Mai Văn Hiến, Nguyễn Sáng, Tố Hữu, Hữu Mai, Trần Dần. Chương này như một bảng vàng ghi danh những đóng góp của văn nghệ sĩ với tên chung “Binh chủng tinh thần”.
Trong 5 bình luận bằng thơ xen kẽ các chương, chúng tôi muốn lưu ý bạn đọc bình luận thứ nhất về tướng Nava:

“Ông đích thân kiểm tra từng cứ điểm
Ngó nghiêng từng lỗ châu mai
ông hài lòng vỗ vai binh lính
chụp ảnh chung bên khẩu pháo nòng dài
Đêm sập xuống. Sâm panh sủi bọt
cây No en nhấp nhánh đèn màu
xung quanh ông những sĩ quan cấp dưới
chạm li rồi tâng bốc lẫn nhau”.

Nhà thơ bình luận khá khách quan, hiền lành và đúng mực. Chúng ta hãy xem Bác Hồ bình luận 1954:

“Chúng khoe rằng: “Kế hoạch Na-va
Thật là mạnh dạn và tài hoa.
Phen này Việt Minh phải biết tay,
Quan thầy Mỹ thì vui lòng thay!”
Các báo phản động khắp thế giới
Inh ỏi tâng bốc Na-va tới. [...]
“Mình có thầy Mỹ lo cung cấp;
Máy bay cao cao, xe tăng thấp,
Lại có Na-va cùng Cô-nhi,
Những tay tướng giỏi nắm chỉ huy.
Chúng mình chuyến này nhất định thắng,
Việt Minh ắt thua chạy quýnh cẳng”.[...]
Quân giặc chống cự tuy rất hăng,
Quân ta anh dũng ít ai bằng.
Na-va, Cô-nhi đều méo mặt,
Quân giặc tan hoang, ta vây chặt”
(Quân ta toàn thắng ở Điện Biên Phủ)

Dẫn ra điều này chúng tôi muốn chứng minh rằng nhà thơ Hữu Thỉnh đã tìm cách thể hiện mới và khác, mang bản sắc riêng của mình đối với một sự kiện đã được bàn sâu.

Đánh giá khái quát về tập trường ca này, nhà thơ Nguyễn Quang Thiều cho rằng: “Tất cả chương hồi, câu chuyện, sự kiện cơ bản ở vùng miền núi Tây Bắc đến các nhân vật đã được nhà thơ Hữu Thỉnh tái hiện sinh động, sâu sắc và kỳ vĩ”. Còn nhà thơ Trần Đăng Khoa thì nhận định: “Nhà thơ Hữu Thỉnh đã một mình mở một trận Điện Biên Phủ bằng văn chương, thơ Hữu Thỉnh luôn luôn có một giọng điệu riêng không lẫn với ai”.

Là người cũng từng viết trường ca, nhà thơ Nguyễn Đức Mậu đánh giá: “Với độ lùi 70 năm, được chiêm nghiệm sâu sắc, tác phẩm “Giao hưởng Điện Biên” là ngọn lửa nhiệt huyết, bền bỉ lan tỏa sức mạnh yêu nước của người Việt. 21 chương là 21 con dốc gian nan với chính tác giả, thử thách sức bền của cây bút”. Tuy nhiên, vẫn còn một số điểm chưa trọn vẹn từ tập trường ca này đó là chuyện dẫn sai một từ trong bản dịch thơ Bác (trang 17); trích dẫn thiếu chính xác một từ trong câu thơ của Nguyễn Đình Thi (trang 68); hay như ở trang 84 có dòng thơ “Thiếu thuốc lục phân rơi” (phải viết là phân dơi mới đúng). Và tất nhiên, ưu tiên cho thơ viết về người thật, việc thật nên một đôi chỗ thơ có tính chất “diễn ca”, kể chuyện “nôm na”. May mà những câu như thế không nhiều, nếu được gia công, trau chuốt hơn, hoàn hảo hơn, thì tốt biết bao.

Bảy mươi năm Điện Biên Phủ chiến thắng giặc Pháp cũng là 51 năm Điện Biên Phủ trên không chiến thắng máy bay Mỹ trên bầu trời Hà Nội. Điện Biên là một mốc son chói lọi trong chiến công của dân tộc cùng với chiến công Bạch Đằng, Chi Lăng, Đống Đa... mãi mãi âm vang.

Thật tự hào với chiến thắng Điện Biên. Như bốn câu thơ đề từ của tác giả Hữu Thỉnh và được trích trang trọng trên bìa 4:

Điện Biên Phủ từng giờ từng phút
Đang gửi đi thông điệp khắp hành tinh
những lời hịch của tự do, độc lập
những khát khao cháy bỏng hòa bình

“Giao hưởng Điện Biên” đang góp âm thanh hùng tráng vào bản hùng ca Đại hợp xướng - ca ngợi đất nước, ca ngợi khát vọng hòa bình của dân tộc vô cùng kịp thời, chứa đựng ý nghĩa to lớn, giá trị lâu dài./.

Bài liên quan
  • Tiếp nối mạch nguồn, tạo sự bứt phá
    Giá trị VHNT Hà Nội - Huế - Thành phố Hồ Chí Minh là một bộ phận nền tảng quan trọng, mang ý nghĩa văn hóa, xã hội trong tiến trình phát triển của đất nước. Điều này được thể hiện rõ nét trên các lĩnh lực: văn học, văn nghệ dân gian, âm nhạc, mỹ thuật, nhiếp ảnh, sân khấu, điện ảnh, kiến trúc, múa. Nhìn lại chặng đường gần 50 năm kể từ ngày thống nhất đất nước của VHNT 3 thành phố, có thể thấy rõ những thành tựu và cả những mặt hạn chế tồn tại cần phải thay đổi để tiếp nối mạch nguồn, tạo sự bứt phá.
(0) Bình luận
  • Tình đất đai xứ sở ngả bóng trong văn chương
    Ngày 20/7/1954, Hiệp định Genève được ký kết, nước ta tạm thời chia cắt làm hai miền và 21 năm sau (năm 1975) mới tái thống nhất. Tình cảm ấy ngả bóng vào văn chương tạo nên một không gian cảm xúc trùng điệp nỗi nhớ thương đất đai sông núi, chưa từng có trong tiến trình văn chương nước nhà, cả văn xuôi lẫn thơ.
  • Thế hệ nhà văn 1975 trong không gian văn học đương đại
    Lớp nhà văn sinh từ 1975, chúng tôi gọi là “Thế hệ 1975”, một lực lượng đông đảo (sinh ra trong vòng 20 năm, sau giải phóng miền Nam), các tác giả là hội viên Hội Nhà văn Việt Nam, hoặc những cây bút nhiều triển vọng.
  • Thơ ca giải phóng miền Nam: Một hình thái đặc thù trên tiến trình văn học 1954 - 1975
    Trong bức tranh toàn cảnh thơ ca giai đoạn 1954 - 1975 không thể không kể đến thơ ca giải phóng miền Nam, một bộ phận thơ ở tuyến đầu chống Mỹ ngụy, với một đội ngũ nhà thơ triệt để và đầy bản lĩnh trong quan niệm nghệ thuật: lấy thơ ca làm vũ khí chiến đấu “Thơ là súng là gươm” (Lê Anh Xuân). Có thể nói, đây là quan niệm chung chi phối cảm hứng và tư thế diễn ngôn của văn nghệ sĩ trong văn học giai đoạn chiến tranh và cách mạng.
  • Văn học thiếu nhi Việt Nam: Những bước chuyển mình sau ngày đất nước thống nhất
    Sau 21 năm bị chia cắt, hai miền Nam - Bắc Việt Nam được nối liền một dải nhờ chiến thắng lịch sử mùa xuân năm 1975. Hòa chung niềm vui lớn của đất nước là niềm vui của sách văn học thiếu nhi khi được phát hành suốt từ Bắc tới Nam.
  • Hình ảnh người mẹ qua các tác phẩm trong sách giáo khoa Ngữ văn hiện nay
    Trong thơ ca Việt Nam, hình tượng người mẹ không chỉ mang ý nghĩa sinh thành, dưỡng dục mà còn là biểu tượng của sự hi sinh thầm lặng, lòng bao dung vô hạn và những giá trị văn hóa truyền thống bền vững.
  • Cây bút nữ với đề tài chiến tranh
    Trong lịch sử văn học, khi đề cập đến đề tài chiến tranh, phần lớn những gương mặt được ghi dấu trên văn đàn thường là nam giới.
Nổi bật Tạp chí Người Hà Nội
  • Truyện tranh: Khi văn hóa - lịch sử “kết duyên” cùng hội họa
    Sáng 11/5, tọa đàm "Truyện tranh: Khi văn hóa – lịch sử “kết duyên” cùng hội họa" do NXB Kim Đồng phối hợp với Viện Pháp tổ chức đã diễn trong khuôn khổ chuỗi hoạt động của dự án phát triển truyện tranh tại Việt Nam và Những ngày văn học châu Âu 2025. Sự kiện được tổ chức nhân dịp ra mắt hai cuốn truyện tranh "Ký ức kiều bào: Lính thợ – Lao động Việt tại Pháp giữa Thế chiến II" và "Ký ức kiều bào: Chân đăng – Phu mỏ người Việt ở Tân Thế giới". Hai tác phẩm như lát cắt lịch sử sinh động, tái hiện bằng hình họa và màu sắc số phận những người Việt tha hương giữa thế kỷ XX đầy biến động.
  • Cơ hội chiêm ngưỡng những tác phẩm nghệ thuật tạo hình đặc sắc về Chủ tịch Hồ Chí Minh
    Vào sáng ngày 16 tháng 5 năm 2025, tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam sẽ diễn ra lễ khai mạc triển lãm chuyên đề “Hồ Chí Minh trong nghệ thuật tạo hình”. Đây là hoạt động ý nghĩa nhân dịp kỷ niệm 135 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/1890 – 19/5/2025), đồng thời là dịp để công chúng chiêm ngưỡng những tác phẩm nghệ thuật đặc sắc về hình tượng Người - vị lãnh tụ kiệt xuất của dân tộc Việt Nam.
  • Dấu ấn tuổi thơ Bác Hồ qua trang viết của nhà văn Sơn Tùng
    Nhân kỷ niệm 135 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/1890 – 19/5/2025), Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật tái bản lần thứ ba tác phẩm "Bông sen vàng" của nhà văn Sơn Tùng – một trong những cuốn sách tiêu biểu viết về thời niên thiếu của Bác.
  • Thí điểm tính năng lấy số thứ tự trực tuyến đặt lịch hẹn qua Ứng dụng iHanoi
    Số thứ tự được đăng ký trực tuyến có giá trị tương đương với số thứ tự lấy trực tiếp. Việc sắp xếp thứ tự phục vụ dựa trên thời gian đăng ký theo nguyên tắc “người đăng ký trước được phục vụ trước”...
  • 444 đại biểu chính thức dự Đại hội Thanh niên tiên tiến làm theo lời Bác lần thứ VIII từ ngày 16 - 18/5
    Tham dự Đại hội là các đại biểu được giới thiệu và xét chọn kỹ lưỡng qua nhiều bước, là những điển hình tiên tiến đạt danh hiệu thanh niên tiên tiến làm theo lời Bác cấp tỉnh trên các lĩnh vực khác nhau: cán bộ Đoàn, Hội, Đội; thanh niên nông thôn, đô thị; thanh niên công chức, viên chức; thanh niên công nhân; học sinh, sinh viên; nhà khoa học trẻ, trí thức trẻ; văn nghệ sĩ trẻ, vận động viên trẻ; chiến sĩ, sĩ quan trẻ; doanh nhân trẻ.
Đừng bỏ lỡ
Giao hưởng Điện Biên - thành tựu mới của nhà thơ Hữu Thỉnh
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO