Trong lịch sử nhân loại, những nền văn minh lớn thường nảy nở bên những dòng sông, nơi hội tụ điều kiện thuận lợi cho sản xuất, sinh sống và giao lưu. Trên thế giới, người ta thường nhắc đến các nền văn minh sông Nile ở Ai Cập, Lưỡng Hà ở Iraq, sông Hằng ở Ấn Độ, Hoàng Hà ở Trung Quốc hay Hy Lạp - La Mã ở Địa Trung Hải. Ở Việt Nam, lưu vực sông Hồng được coi là chiếc nôi của một nền văn minh lâu đời, hình thành từ thời tiền sử và phát triển rực rỡ suốt hàng nghìn năm. Văn minh sông Hồng không chỉ là kết quả của quá trình con người thích nghi và khai thác môi trường, mà còn là một thực thể văn hóa - xã hội có sức lan tỏa rộng, góp phần định hình bản sắc dân tộc và con người Việt Nam.