Hà Nội xưa - nay

Tục đánh cá tế Thành hoàng làng Trể

Vũ Quang Liễn 07:16 31/05/2023

Lời tòa soạn: Từ trước tới nay đã có nhiều cuốn sách viết về lễ hội vùng Thăng Long – Hà Nội miêu tả tỉ mỉ từ kiến trúc đình/ đền, giới thiệu sự tích các vị thần, đội hình rước sách đến các trò chơi dân gian trong lễ hội. Tuy nhiên, về lễ vật dâng các vị thần thì chưa có cuốn sách nào đề cập một cách đầy đủ và chính xác. Có thể coi đây là nghệ thuật cao nhất của ẩm thực Thăng Long – Hà Nội. Từ số tạp chí tháng 5, Người Hà Nội sẽ giới thiệu với bạn đọc loạt bài viết các lễ vật dâng thần trong lễ hội Thăng Long xưa và Hà Nội nay của các cây bút là hội viên Hội Văn nghệ dân gian Hà Nội. Thân mời độc giả cùng đón đọc!

Làng Trể là tên nôm làng Tri Chỉ, trước thế kỷ XIX là xã Tri Chỉ, tổng Hòa Mỹ, huyện Phú Xuyên, phủ Thường Tín, trấn Sơn Nam Thượng; trước năm 1945 là xã Tri Chỉ, tổng Tri Chỉ, huyện Phú Xuyên, tỉnh Hà Đông; nay thuộc xã Tri Chung, huyện Phú Xuyên, Hà Nội.

dinh-lang-tri-chi.jpg
Nghi môn đình làng Tri Chỉ: Ảnh: Nguyễn Văn Công

Đình làng Trể thờ 4 vị thần, trong đó có Thành hoàng Vũ Văn An, húy là Kiêm, sinh năm 1589, người làng Tri Chỉ. Lúc trẻ, ông học giỏi, đỗ cao, làm quan đời vua Lê Kính Tông, được vua ban tước “Đặc tiến kim tử vinh lộc đại phu, Thượng bảo tự khanh Mỹ thịnh bá”.

Năm 61 tuổi, ông về hưu dưỡng tại quê nhà, được vua cấp cho điền thổ, vàng bạc. Do có nhiều đóng góp trong việc trị nước yên dân, vua còn cho ông thêm khoản tiền lớn bằng giá trị ba phiên chợ Đồng Xuân.
Về sống cuộc đời bình dị nơi quê nhà, ông cấp tiền cho người nghèo, cấp tiền cho trẻ con đi học; làm lại ngôi đình quay về hướng Tây; khơi thông hồ nước cạnh đình để dân tiện sinh hoạt… Do để lại nhiều ơn đức cho dân, sau khi ông mất, được dân tôn làm Thành hoàng làng.

Hằng năm, tại ngôi đình ông dựng ngày xưa, làng mở hội từ ngày mồng một đến mồng năm tháng Tư âm lịch tri ân công đức của ông. Trong hội có nhiều trò chơi dân gian nhưng không có trò nào vui bằng trò đánh bắt cá mè to tại hồ đình vào ngày 30 tháng Ba, trước chính hội một ngày.

Theo lệ làng, mỗi năm một giáp đăng cai đánh cá thờ. Giáp này được quyền lựa chọn mỗi giáp 3 tráng sĩ, cả 6 giáp là 18 người. Những người này đầu quấn khăn đỏ, đai quấn bao xanh. Mỗi giáp có một cái nơm, một vó, một vẹ… Cuộc thi từ đầu giờ Tý đến hết giờ Sửu (từ 12 giờ đêm đến 3 giờ sáng). Những con cá to bắt được người ta đưa vào một cái cháng. Cháng là một tấm lưới dài 5 mét, rộng 2 mét, đóng cọc chăng dây và quây trên đường cái. Những tráng sĩ thi thố tài khéo léo trong một hồ nước sâu 1,5 mét. Đến cuối giờ Sửu mà chưa bắt được cá to thì mỗi giáp được cử thêm hai tráng sĩ, tổng cộng là 30 người. Ba mươi người này, bắt cá trong một giờ nữa là kết thúc.

Tiếp đến là việc chọn cá trong cháng. Mỗi giáp cử một cô gái tân tìm những con cá lớn nhất. Cá phải đẹp màu, không mất vẩy và vây thì mới đạt yêu cầu. Sau đó là nấu cá. Nguyên liệu chính là cá, su hào thái tùy to nhỏ, hành tươi, củ vẹ, thì là, răm, nghệ, cà chua. Các gia vị này để trang trí mâm cỗ cá nên không được thái nhỏ. Cá đun chín đặt nguyên hình vào mâm thau. Chiếc mâm thau có độ uốn cong lên thành miệng. Sắp đặt lễ xong, con cá nằm trên mâm vẫn giữ nguyên hình như cá còn sống bơi trên đám rong trong hồ nước. Su hào kê kèm con cá để cá không ngả nghiêng trên mâm. Tế thần xong, hai người bê mâm cá xuống mà cá vẫn nguyên vẹn thì được giải. Mâm cá lễ này làng biếu ông Chánh tổng, ông Lý trưởng và cụ soạn văn tế. Cá loại nhì còn sống thì biếu từ Phó Tổng đến các Thủ giáp trong làng.

Vào cuối ngày 30 tháng Ba, con cháu các giáp trong làng đều nhảy xuống hồ bắt cá. Bắt cho kỳ hết, chỉ khi có tiếng trống nổi lên thì cuộc bắt cá dưới hồ mới kết thúc. Cá bắt được ở các giáp đem chia cho các gia đình trong giáp, gọi là lộc Thánh ban.

Giáp nào đánh bắt được nhiều cá nhất làng có thưởng. Giáp nào đánh bắt được ít cá nhất làng sẽ phạt. Sau đó, các giáp phải mua cá giống thả vào hồ để năm sau làng có cá to làm cỗ tế thần vào hội tháng Tư./.

Bài liên quan
(0) Bình luận
  • Cháy cơm nếp làng Cổ Đô dâng Thành hoàng Vũ Minh
    Vũ Minh nguyên quán huyện Quế Dương, sinh vào giờ Ngọ ngày mồng 8 tháng Chín. Khi sinh Vũ Minh trời cao xanh không một gợn mây, trong nhà đầy ắp hào quang, cho nên cha mẹ mới đặt tên là Minh.
  • Thủ phủ Ứng Thiên nay ở đâu?
    Câu thành ngữ “Thăng Long tứ phủ” đã khẳng định một cách tự hào về bốn vùng đất đã làm nên tứ trụ vững vàng của đế kinh. Đó là phủ Tây Hồ, phủ Hoài Đức, phủ Thường Tín, phủ Ứng Thiên. “Ứng Thiên” có nghĩa là “đáp lời, nghe theo, làm theo đề xướng của… Trời, tức là của vua, của triều đình!”. Phủ Ứng Thiên chính là nơi cung cấp sức người sức của dồi dào cho Nhà nước.
  • Ký ức Ba Đình
    "Ba Đình trong tôi là niềm mong ước của tuổi học trò, của thời thanh xuân cầm súng đi ra chiến trường - và của ngày trở về khi đất nước bình yên. Tôi mang điều mong ước giản dị đó trong suốt hành trình theo đuổi nghề kiến trúc..."
  • Ra mắt sách “Lịch sử cách mạng của Đảng bộ và Nhân dân quận Hai Bà Trưng 1925-2020”
    Sách “Lịch sử cách mạng của Đảng bộ và Nhân dân quận Hai Bà Trưng 1925-2020” do NXB Chính trị quốc gia Sự Thật phát hành, số lượng 1.000 cuốn, dung lượng 340 trang; miêu tả chân thực những thành quả, sự kiện theo dòng chảy lịch sử phát triển của vùng đất, con người Hai Bà Trưng suốt quá trình 95 năm...
  • Sắc màu làng nghề chế tác đá ong Bình Yên
    Cách trung tâm Thủ đô khoảng 40km về phía Tây Bắc, xã Bình Yên (huyện Thạch Thất, Hà Nội) vừa tươi mới lại vừa hoài cổ bởi sắc màu đá ong qua từng nẻo đường làng ngõ xóm. Nơi đây có nghề truyền thống là chế tác đá ong.
  • Di sản ký ức Hà Nội qua khu tập thể cũ
    Hà Nội đang trong bước chuyển mình nhanh chóng cùng với công cuộc hiện đại hóa, đô thị hóa và vấn đề nhà ở cũng vì vậy mà cũng có những đổi thay. Hàng loạt những chung cư, nhà cao tầng mọc lên, các khu đô thị mới xuất hiện ngày càng nhiều tích hợp các tiện ích đi kèm nhà ở đã đáp ứng phần nào nhu cầu của người dân. Mặc dù vậy, ngay giữa lòng Thủ đô vẫn còn tồn tại một số khu nhà tập thể. Theo các nhà nghiên cứu thì đây cũng chính là di sản kiến trúc gắn với ký ức của người Hà Nội về một thời kỳ khó khăn nh
Nổi bật Tạp chí Người Hà Nội
  • Mắm cáy
    Mắm cáy là món ăn dân dã từ bao đời nay gắn bó với người dân quê tôi như củ khoai nước, quả cà pháo... Mâm cơm nhà nông thời hợp tác xã thường có món rau khoai lang luộc, đĩa cá kho và bát nước mắm cáy (người dân thường vẫn gọi thân mật là nước cáy). Giản dị vậy thôi mà sao mỗi khi đi xa lại nhớ đến nao lòng.
  • Góc nhìn đa chiều về lễ vật trong hội làng Thăng Long - Hà Nội
    Từ buổi ban sơ dựng nước đến ngày nay, Thăng Long - Hà Nội mang trong mình bao trầm tích văn hóa, lịch sử. Góp thêm những góc nhìn đa chiều, cuốn sách “Lễ vật trong hội làng Thăng Long - Hà Nội” (Nxb Hà Nội, 2023) giúp người đọc khám phá những giá trị văn hóa truyền thống phong phú, đặc sắc của mảnh đất kinh kỳ.
  • Tọa đàm “Sự hòa hợp giữa tín ngưỡng dân gian và Phật giáo thông qua tục thờ nữ thần ở Việt Nam”
    Sáng 22/9, Hội Văn nghệ dân gian Hà Nội đã tổ chức tọa đàm “Sự hòa hợp giữa tín ngưỡng dân gian và Phật giáo thông qua tục thờ nữ thần ở Việt Nam” với sự tham gia của đông đảo các hội viên trong Hội.
  • Đề xuất bổ sung cấp chính quyền thành phố thuộc thành phố Hà Nội
    Xây dựng dự thảo Luật Thủ đô (sửa đổi) bổ sung cấp chính quyền thành phố thuộc thành phố Hà Nội, quy định một số thẩm quyền vượt trội của Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân thành phố thuộc thành phố Hà Nội so với thẩm quyền của chính quyền quận, huyện.
  • Hà Nội điều chỉnh tổng thể Quy hoạch chi tiết Khu đô thị mới An Thịnh – Mê Linh
    UBND TP Hà Nội vừa ban hành Quyết định số 4655/QĐ-UBND về phê duyệt nhiệm vụ điều chỉnh tổng thể Quy hoạch chi tiết tỷ lệ 1/500 Khu đô thị mới An Thịnh - Mê Linh, thuộc các xã Tiền Phong, Đại Thịnh, Thanh Lâm và thị trấn Quang Minh, huyện Mê Linh, Hà Nội.
Đừng bỏ lỡ
Tục đánh cá tế Thành hoàng làng Trể
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO