Phủ Tây Hồ - Những điều chưa biết: Lịch sử và giới thiệu khái quát.

Nếu hồ Tây là đất thiêng liêng của Thăng Long thì ấp Tây Hồ là đất thiêng của hồ Tây. Ấp Tây Hồ là trung tâm của Hồ Tây, là nơi có không gian kiến trúc liên hoàn nổi tiếng gồm đình Tây Hồ, chùa Tây Hồ, đền Kim Ngưu, đền Bảo Khánh, phủ Tây Hồ, văn chỉ huyện Vĩnh Thuận. Rất tiếc văn chỉ huyện Vĩnh Thuận, Đền Kim Ngưu đã bị huỷ hoại hoàn toàn. Phủ Tây Hồ nổi tiếng trong cả nước bởi sự linh thiêng và phong cảnh tuyệt vời của nó. Câu đối trong phủ đã nói lên tất cả:

Long hổ phùng nghênh tứ diện hoa hoàn thuỷ nhiễu.

Quy xà hình thế ức niên nhân kiệt địa linh.

Tạm dịch:

Rồng hổ bái châu bốn mặt hoa thơm nước biếc

Rắn rùa tạo thế ngàn năm người giỏi đất thiêng.

Hiện nay có nhiều công trình nghiên cứu về Tứ bất tử, về Mẫu Liễu Hạnh và phủ Tây Hồ. Người đi tiên phong trong việc tạo thần là Hồng Hà nữ sĩ Đoàn Thị Điểm (1705 - 1748). Với ngòi bút tài hoa của mình, Hồng Hà nữ sĩ làm cho mọi người tin Trạng Bùng gặp tiên ở Tây Hồ là thực: vào một ngày đầu hè đẹp trời, Trạng nguyên Phùng Khắc Khoan rủ Cử nhân họ Ngô và Tú tài họ Lý lãng đãng đi chơi hồ Tây. Ba vị say sưa ngắm cảnh, uống rượu, ngâm thơ. Họ cứ theo bờ bên đông mà đi, chẳng bao lâu đã đến ấp Tây Hồ. Từ xa hiện ra lâu đài mờ ảo lẫn trong sương nào khác bồng lai tiên cảnh. Trước lâu đài đề bốn chữ “Tây Hồ phong nguyệt” (gió trăng Tây Hồ). Vừa hay có một mỹ nữ mặc áo hồng hiện ra mời chào khách vào thăm quán, thưởng thức món cá đặc sản của Tây Hồ. Hỏi ra Trạng Bùng biết đây là quán của Liễu Hạnh công chúa. Họ vào quán và được chủ tươi cười niềm nở đón tiếp, cùng nhau ngâm vịnh đến khuya mới chịu chia tay.

Vài tháng sau, thày trò Trạng Bùng lại đến ấp Tây Hồ nhưng không thấy lâu đài nhà cửa gì cả, chỉ thấy hồ nước mênh mang, trúc reo, liễu rủ. Họ chợt tỉnh ngộ vài tháng trước đã gặp tiên, tỏ ra luyến tiếc vô cùng.

Chuyện gặp tiên, nhớ tiên cho xây lầu Vọng Tiên đã có tiền lệ từ thời Lê Thánh Tông. Nay họ Phùng gặp tiên nhớ tiên cho xây phủ Tây Hồ là học theo người trước mà thôi.

Hiện có ba kiến giải về việc xây dựng phủ Tây Hồ. Đó là:

- Trạng Bùng Phùng Khắc Khoan (1523 - 1613) sau khi gặp Liễu Hạnh công chúa ở hồ Tây cho lập phủ để kỷ niệm.

- Triều Lê lập phủ Tây Hồ để dân Thăng Long tỏ lòng ngưỡng mộ Mẫu Liễu.

- Do dòng họ Trần Lê (dòng họ Liễu Hạnh) xây dựng.

Thực ra ba quan niệm đó chưa đủ sức thuyết phục. Đó chỉ là dự đoán, hiện chưa có sách nào khẳng định như thế. Các sách viết về Thăng Long - Hà Nội như: Thăng Long cổ tích khảo, Hà Thành linh tích cổ lục, Long Biên bách nhị vịnh, Đồng khánh dư địa chí, Tây Hồ chí... đều không chép về phủ Tây Hồ. Nếu phủ Tây Hồ linh thiêng nổi tiếng ngay từ xưa thì vì lý do gì các sách lại lờ đi không ghi chép.

Các tư liệu Hán - Nôm hiện có ở phủ Tây Hồ như bia đá, chuông, sắc phong, hoành phi, câu đối cũng chỉ xuất hiện vào cuối thời Nguyễn mà thôi. Có điều các bia đá không nói gì đến phủ mà chỉ nói đến văn chỉ huyện Vĩnh Thuận, chùa Hoàng Ân, đền Bảo Khánh. Quả chuông có niên đại Duy Tân thứ sáu (1912) được treo ở phủ đề: Bảo Khánh từ chung (chuông chùa Bảo Khánh). Hai tấm bia đá dựng ở trong phủ cũng có tiêu đề:

Bảo Khánh bản thôn chư tộc gia tiên công liệt vị

Nghĩa là:

Bài vị các cụ tổ dòng họ của thôn Bảo Khánh, tạo năm 1928.

Bảo Khánh thôn linh từ bi hậu ký

Nghĩa là:

Bài ký bia hậu thần đền thôn Bảo Khánh, tạo năm 1937.

Như vậy, phủ Tây Hồ cũng là đền Bảo Khánh chăng? Nếu không vì sao các cụ tổ của làng lại được thờ ở đây. Cũng có khả năng năm 1947 giặc Pháp thiêu huỷ cả làng Tây Hồ, sau dân làng xây dựng lại phủ nên đã đưa bài vị tổ tiên vào thờ chung ở phủ.
Về mặt kiến trúc phủ Tây Hồ hoàn toàn mang phong cách hiện đại, chất liệu bê tông giả gỗ. Phủ chia làm hai toà riêng biệt.

Theo Hà Nội Danh thắng và Di tích tập 01