Hà Nội xưa - nay

Nguyễn Tư Giản - Một tình yêu Hà Nội

Ngô Vĩnh Bình 09:29 08/06/2023

Nguyễn Tư Giản (1823 – 1890) vốn tên là Văn Phú, tự Tuân Thúc, bút hiệu Thạch Nông, Vân Lộc là người làng Du Nội (xưa thuộc phủ Từ Sơn, nay thuộc xã Mai Lâm, huyện Đông Anh, TP Hà Nội). Ông là cháu nội của Nguyễn Án – một bậc danh nho, dòng dõi họ Nguyễn làng Vân Điềm nổi tiếng có nhiều ông Nghè, ông Cống bậc nhất ở xứ Đông Ngàn xưa; đồng tác giả cuốn “Thương tang ngẫu lục” viết về lịch sử, danh thắng, phong tục của đất Thăng Long – Hà Nội cuối đời Lê, đầu đời Nguyễn (viết chung với Phạm Đình Hổ).

chan-dung-hoang-giap-nguyen-tu-gian.png
Chân dung danh nhân Nguyễn Tư Giản

Nguyễn Tư Giản đỗ đạt sớm (năm 22 tuổi đỗ Hoàng Giáp), làm quan to (Thượng thư bộ Lại sung Cơ mật viện đại thần thời vua Tự Đức), từng đi đây đi đó (đi sứ nhà Thanh, tham biện Hải An…) và “giữ việc quốc gia một thời gian khá lâu”, văn tài “ít có người bằng” như Tự Đức đã có lần hạ dụ. Nhưng đi đâu, ở đâu tấm lòng cụ vẫn hướng về quê hương, về làng Du Nội bên sông Thiên Đức (sông Đuống) tươi đẹp bình yên. Ông tha thiết với quê nhà đến nỗi nhiều đêm trong lầu son gác tía giữa kinh thành Huế mà không sao chợp được mắt, bởi nơi quê nhà nạn lụt đương hoành hành, muôn dân đương đói rét.

Chuyện xưa kể rằng, tháng Tư, năm Tự Đức thứ 10 (1857) cụ xin phép nhà vua về quê thăm mộ ông bà, cha mẹ. Trở lại quê nhà sau nhiều năm xa, thấy nước sông Nhị Hà, Thiên Đức dựng lưng trời, dân quê bỏ nhà bỏ cửa, bỏ ruộng bỏ vườn ly tán nơi nơi cụ lại càng thấy thương dân, thương quê. Với niềm đau đáu, cụ đã dâng một tờ sớ đầy thống thiết tâu với nhà vua về tình cảnh dân chúng ngoài Bắc mùa mưa lụt; đồng thời kèm theo 10 điều về việc trị thủy, đắp đê phòng lụt. Bản điều trần (Điều trần trị hà sự nghị) đầy công phu, tâm huyết ấy của cụ đã thuyết phục được vua Tự Đức cùng các quần thần, và nhiều điều trong đó đến nay đã hơn 150 năm trôi qua vẫn còn nguyên giá trị. Ví như: đắp đê dọc biển, nạo vét cửa bể, khơi thông dòng chảy, trả công hậu hĩnh cho những người tham gia đắp đê, quyên góp cho việc hộ đê, đặt phu trông coi đê… Nhờ có những giải pháp trị thủy mang tên nhà thơ, mang tên ông quan Hiệp lý đê chính sự vụ Nguyễn Tư Giản ấy mà đến nay Hà Nội mới có “những con đê thành lối xe” vơi đầy kỷ niệm của người Hà Nội, mới có “con đường gốm sứ” mang nét vẻ rất riêng của Thăng Long – Hà Nội, mới có ý tưởng thành phố sông Hồng nặng ước mơ…

Sinh ở ngoại ô, nhưng 11 tuổi Nguyễn Tư Giản đã ra ở với ông ngoại - một vị quan về hưu và theo học cụ nghè Vũ Tông Phan ở thôn Tự Tháp, phường Báo Thiên. Nhà ông ngoại cụ ở phía Bắc thành, gần chùa Phổ Quang, sau ra ở riêng tại phố Hàng Bồ… Dẫu phải đi xa nhiều năm, dẫu phải sống tận trời Nam xa ngái (Bắc tử nam kiều thiên lý tâm), cụ vẫn “nghìn dặm trông về Bắc”, và những kỷ niệm về Hà Nội luôn có mặt nơi trang sách của cụ.

Trong 12 tập thơ, 8 tập văn cùng rất nhiều liễn đối của Thạch Nông tiên sinh có rất nhiều bài, nhiều trang đoạn da diết thể hiện tình cảm của cụ đối với đất kinh kỳ, trong đó có những bài thơ mà mỗi khi nói về Hà Nội, về Kẻ Chợ không thể không nhắc tới. Mười năm về lại đất Thăng Long trong bài “Xuân mới đi chơi phố” cụ viết: Thập niên bất kiến cựu kinh hoa/ Xuất quách tiêu điều lão phố gia/ Bắc quyết tiểu sơn trầm tử khí/ Tây hồ xuân thủy trướng hồng sa/ Lưỡng đô cố sự Đường Thiên bảo/ Ngũ đại lưu phong Tấn Vĩnh hòa/ Trù trướng cổ kim nhân vật cảm/ Duyên đê phương cảm tịch dương tà (Mười năm trở lại kinh hoa/ Ra thành cảnh cũ vườn ta tiêu điều/ Khán Sơn màu tía phủ đều/ Tây Hồ nước lớn dâng theo cát hồng/ Hai kinh chuyện cũ Huyền Tông/ Năm đời chung một lưu phong Vĩnh hòa/ Cảm thương nhân vật đã qua/ Ven đê cỏ mọc, ánh tà tà dương).

2.-cau-dong-tru.jpg
Cầu mới Đông Trù đường sang quê Nguyễn Tư Giản.

Không chỉ là hoài niệm, nhớ thương, thơ Thạch Nông còn không giấu nổi niềm tự hào về Hà Nội, về người Hà Nội. Hà Nội có “Ngã gia Nhị Hà bắc lưu xứ” (Nhà tôi ở bắc Nhị Hà), có “nhịp chày Yên Thái, mặt gương Tây Hồ”, có tiếng gà Thọ Xương, chùa Phổ Quang, trường học của ông nghè Tự Tháp… và miếu Trung Liệt thờ các bậc trung liệt đã tuẫn tiết vì sự trường tồn của Hà Nội như Nguyễn Tri Phương, Hoàng Diệu…: Tam nhân hạo nhiên khí/ Địa dị các thánh nhân/ Nhĩ thủy vô hàng tướng/ Nùng Sơn hữu vĩ nhân/ Di dân do thế lệ/ Vãng sự tích toan tân/ Y tịch huyền ca địa/ Trương chiêm miếu mạo tân (Ba bậc người giỏi có khí hạo nhiên/ Mỗi người một địa vị đều liều mình vì nghĩa/ Sông Nhị không có hàng tướng/ Núi Nùng có nhiều vĩ nhân/ Dân mãi về sau còn rơi lệ/ Việc đã qua thêm chua cay/ Chốn này xưa là nơi nhà học/ Nay thấy ngôi miếu mới dựng lên (Theo Thơ Hà Nội tinh tuyển, Đỗ Trung Lai biên soạn - 2008)…

Nguyễn Tư Giản thuộc lớp nhà nho đã đặt nền, đổ móng cho những tính cách tiêu biểu của người Hà Nội hôm nay. Ấy là đức tính hiếu đễ (yêu quê hương, tự hào vì là người Hà Nội, thương cha mẹ, giữ đạo Thanh bạch nho phong); hiếu học, vượt khó vươn lên (5 tuổi, mồ côi mẹ, 11 tuổi mồ côi cha thế mà 22 tuổi đỗ đại khoa); đền ơn, đáp nghĩa những người vì dân vì nước, vì Hà Nội (quý trọng thầy học, biết ơn các bậc trung liệt), đề cao tinh thần thống nhất non sông, Hà Nội vì cả nước, cả nước với Hà Nội (trong bài thơ tiễn bạn là Nguyễn Thông về Nam – nơi đang còn bị quân Pháp đô hộ, cụ ước: Bao giờ Bến Nghé lại trong/ Cho dòng sông Nhị vang lừng khải ca, và cụ hứa với bạn: Xa nhau cùng gắng lên thôi/ Lên lầu trăm thước mà coi nước nhà/ Đừng cho Hà bá cười ta/ Non sông thế ấy vậy mà gào suông (Bản dịch của Bảo Định Giang).

Với tình yêu và những đóng góp thiết thực với lịch sử ngàn năm Thăng Long – Hà Nội, Nguyễn Tư Giản xứng đáng được vinh danh, được đặt tên cho một con phố, một con đường. Đó là phố Nguyễn Tư Giản, dài 300m, rộng 7m bắt đầu từ phố Bảo Linh (số nhà 75) đến ngõ 3 Phúc Tân (số 36) chỗ Trường Mầm non Tuổi Hoa, chạy cạnh bờ hữu sông Hồng, ngoài bãi Phúc Tân, quận Hoàn Kiếm./.

Bài liên quan
(0) Bình luận
  • Tự hào Hoàn Kiếm - Nối mạch nguồn xưa, tri ân và tiếp bước
    Tối 13/6/2025, UBND quận Hoàn Kiếm tổ chức chương trình “Tự hào Hoàn Kiếm – Nối mạch truyền thống, tri ân và tiếp bước” tại Trung tâm Giao lưu Văn hóa Phố cổ Hà Nội (số 50 Đào Duy Từ, phường Hàng Buồm), nhân kỷ niệm 64 năm Ngày thành lập quận. Sự kiện nhằm tri ân các tổ chức, cá nhân tiêu biểu đã có nhiều đóng góp trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa trên địa bàn.
  • Bách hóa Tổng hợp Hà Nội - Ký ức một thời
    Mỗi lần có dịp qua phố Tràng Tiền, ngắm nhìn tòa nhà Tràng Tiền Plaza lộng lẫy, trong tôi lại tràn về những hoài niệm một thời xa xưa - khi nơi đây còn là Bách hóa Tổng hợp. Vẫn con phố ấy, góc quen ấy mà không gian giờ đã đổi thay.
  • Xứ Đoài - miền đất thiêng, vùng đất thơ
    Có những vùng đất chỉ cần thầm nhắc tên đã khơi dậy bao xúc cảm thi ca như sông Hương - núi Ngự, sông Lam - núi Hồng. Và xứ Đoài, với tâm điểm là núi Tản - sông Đà, cũng là một miền đất thiêng, một vùng đất thơ như thế.
  • Phục dựng nghi lễ tế Đinh tại đền Đức Thánh Cả
    Ngày 9/3/2025, nghi lễ tế Đinh đã điễn ra tại đền Đức Thánh Cả, thôn Hữu Vĩnh, xã Bình Lưu Quang, huyện Ứng Hòa, TP. Hà Nội. Việc phục dựng nghi lễ là một phần trong chiến lược bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa của địa phương.
  • Tây Hồ – Nơi giao thoa giữa quá khứ và hiện tại trong bảo tồn văn hóa
    Quận Tây Hồ, một trong những quận trung tâm của Thủ đô Hà Nội, không chỉ nổi tiếng với vẻ đẹp tự nhiên mà còn là nơi chứa đựng nhiều giá trị văn hóa lịch sử. Quận Tây Hồ là một khu vực đặc biệt với sự kết hợp hài hòa giữa không gian xanh mát của các hồ, làng nghề truyền thống và các di sản văn hóa phong phú. Những năm qua, Tây Hồ đã và đang thực hiện công tác bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa, tạo nên một hình ảnh đầy bản sắc và thu hút du khách.
  • Một thoáng ký ức Hà Nội xưa
    Nếu mang nắng chiều chiếu nghiêng nghiêng vào ngăn ký ức của người Hà Nội, dễ sẽ thấy gói hàng Tết thời xa vắng, thấy chiếc áo chần bông xúng xính chờ cái rét ngọt để diện đi chơi… Thời gian có khả năng diệu kỳ, đôi khi có thể biến những khoảnh khắc tưởng chừng như thiếu thốn, khó khăn nhất trở thành tình cảm nhất, vui vẻ nhất; biến những điều răn dạy khắt khe nay trở thành lời vàng thước ngọc muốn gửi gắm lại cho thế hệ sau…
Nổi bật Tạp chí Người Hà Nội
Đừng bỏ lỡ
  • UNESCO trao Bằng công nhận Công viên địa chất toàn cầu Lạng Sơn
    Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Lạng Sơn là minh chứng rõ nét cho nỗ lực gìn giữ và quảng bá di sản văn hóa Việt Nam cùng với các di sản văn hóa phi vật thể như tín ngưỡng thờ Mẫu, hát Then của người Tày, Nùng, Thái...
  • 9 tựa sách hay trong Tủ sách gia đình của Nhã Nam
    Ngày Gia đình Việt Nam 28/6 là dịp để mỗi người lắng lại, cảm nhận rõ hơn giá trị của tình thân, của những khoảnh khắc bên nhau giản dị mà quý giá. Trong nhịp sống hiện đại, một trong những cách đẹp đẽ để giữ gìn và bồi đắp sợi dây gắn kết gia đình chính là cùng nhau đọc sách – những cuốn sách đầy yêu thương, sẻ chia và thấu cảm. Hiểu được điều đó, Nhã Nam đã kỳ công tuyển chọn và xây dựng Tủ sách Gia đình. Đây là những cuốn sách giúp nuôi dưỡng tâm hồn trẻ thơ, lan tỏa giá trị yêu thương trong mỗi mái ấm, để mỗi em bé đều được lớn lên trong vòng tay chan chứa hạnh phúc của gia đình.
  • Phu nhân Tổng Bí thư và Tổng Giám đốc UNESCO tham dự triển lãm ảnh "Chúng tôi có thể"
    Các tác phẩm là sản phẩm tiêu biểu của dự án “Chúng tôi CÓ THỂ” – sáng kiến phối hợp giữa UNESCO và Bộ Giáo dục và Đào tạo, hướng đến mục tiêu trao quyền học tập và phát triển toàn diện cho phụ nữ và trẻ em gái dân tộc thiểu số tại các vùng khó khăn.
  • Người đẹp Phú Yên Hà Trúc Linh đăng quang Hoa hậu Việt Nam 2024
    Hà Trúc Linh - 21 tuổi, quê Phú Yên, sinh viên Đại học Tài chính Marketing TP HCM - vượt top 24 để đoạt vương miện Hoa hậu Việt Nam 2024.
  • Ra mắt sách “Phụ nữ bàn về vấn đề phụ nữ trên Phụ nữ tân văn"
    Nhà xuất bản Phụ nữ Việt Nam vừa ra mắt cuốn sách "Phụ nữ bàn về vấn đề phụ nữ trên Phụ nữ tân văn", tuyển chọn các bài viết tiêu biểu của nữ trí thức trên tuần báo Phụ nữ tân văn – một diễn đàn quan trọng trong phong trào nữ quyền Việt Nam đầu thế kỷ XX. Ấn phẩm dày 600 trang, do Đoàn Ánh Dương biên soạn và giới thiệu, được phát hành trên toàn quốc từ tháng 6/2025.
  • Hà Nội nêu cao tinh thần “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”
    Tại kỳ họp thứ 24 (kỳ họp chuyên đề) diễn ra sáng 27/6, HĐND Thành phố Hà Nội khóa XVI, nhiệm kỳ 2021-2026 đã thông qua Nghị quyết về phân cấp quản lý nhà nước một số lĩnh vực kinh tế - xã hội trên địa bàn Thành phố, bảo đảm thực hiện đúng phương châm “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”.
  • Phát động cuộc thi ảnh báo chí 'Việt Nam trên hành trình đổi mới’
    Cuộc thi ảnh báo chí “Việt Nam trên hành trình đổi mới” do Báo Nhân Dân phối hợp Hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam tổ chức nhằm tuyên truyền, quảng bá hình ảnh đất nước, con người, những thành tựu về chính trị, kinh tế, xã hội, văn hóa cũng như vị thế của Việt Nam trong quá trình hội nhập quốc tế trong quá trình 40 năm đổi mới.
  • Hà Nội sửa đổi, bổ sung quy định phân cấp nguồn thu, chi để mô hình chính quyền địa phương 2 cấp hoạt động hiệu quả
    Để có cơ sở điều chỉnh, giao dự toán ngân sách năm 2025 cho các xã, phường sau sắp xếp đảm bảo nguồn ngân sách để thực hiện các nhiệm vụ được giao từ ngày 1/7/2025, HĐND Thành phố Hà Nội ngày 27/6 đã thông qua Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số nội dung quy định tại Nghị quyết số 22/2022/NQ-HĐND ngày 08/12/2022 về phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi giữa các cấp ngân sách, định mức phân bổ ngân sách Thành phố và tỷ lệ phần trăm phân chia nguồn thu giữa các cấp ngân sách giai đoạn 2023-2025.
  • Trình chiếu loạt phim đỉnh cao của Hàn Quốc tại Liên hoan phim châu Á Đà Nẵng lần 3
    Liên hoan phim châu Á Đà Nẵng lần 3 diễn ra từ ngày 29/6 – 5/7 sẽ có nhiều hoạt động hấp dẫn, đặc biệt khán giả sẽ có cơ hội gặp gỡ nhiều diễn viên Hàn Quốc.
  • Festival Nông sản Hà Nội: Thúc đẩy mô hình canh tác, chế biến và tiêu dùng nông sản gắn với văn hóa – du lịch
    Từ ngày 26 - 29/6/2025, tại quận Tây Hồ, Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội phối hợp UBND quận Tây Hồ tổ chức Festival Nông sản Hà Nội lần thứ 4 – sự kiện xúc tiến thương mại nông nghiệp thường niên đang ngày càng khẳng định vị thế là điểm hẹn lớn của người tiêu dùng và các nhà sản xuất nông sản trên cả nước.
Nguyễn Tư Giản - Một tình yêu Hà Nội
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO