Hà Nội xưa - nay

Chuyện ở hàng nước mắm

Lê Phương Liên 06:56 13/10/2024

Những năm 1958 - 1959, Hà Nội chưa bước vào nền kinh tế bao cấp, các cửa hàng tư nhân lâu đời vẫn hoạt động buôn bán ở khắp các phố phường. Dạo ấy, tôi đã bảy, tám tuổi nên thường được bà ngoại và mẹ sai đi mua những đồ lặt vặt cho gia đình.

pho-hang-be-xua-chup-tu-nga-tu-cau-go-hang-be-hang-thung-hang-dau-.jpg
Phố Hàng Bè xưa (chụp từ ngã tư Cầu Gỗ - Hàng Bè - Hàng Thùng - Hàng Dầu).

Tôi nhớ nhất hàng nước mắm ở phố Hàng Bè. Đó là một ngôi nhà mặt phố có mặt tiền rộng. Ở giữa là lối vào nhà, hai bên là dãy cửa bức bàn được khép kín lại khi nhà hàng đóng cửa. Khi mở cửa bán hàng, những cánh cửa gỗ bức bàn được xếp lại, không gian cửa hàng thoáng rộng hiện ra, đi trên vỉa hè ngoài phố đã có thể nhìn rõ những dãy chum vại xếp bên trong. Có chiếc chum lớn cao cỡ mét rưỡi, đường kính non một mét. Có chum cỡ nhỏ hơn và thấp hơn, có cả loại chum xinh xinh. Có chum đựng nước mắm ngon, có chum nước mắm vừa và có loại thường (gọi là nước mắm dùng để nấu chứ không là nước chấm). Có chum đựng tương, chum đựng dấm nữa.
Ngoài các loại chum còn có thêm vại. Cũng làm từ đất nung, vai chỉ khác chum ở hình dáng. Miệng vại có hình tròn. Chum thường có miệng chum, giữa chum to và thắt lại ở đáy chum. Vại có hình trụ từ trên xuống dưới, đường kính bằng nhau thường để muối dưa, cà hay đựng muối… Ngày xưa, mỗi lần đi mua nước mắm, tôi thường đứng nhìn những dãy chum vại của cửa hàng mà tưởng tượng rằng chúng không phải là vật vô tri mà có thể cất tiếng trò chuyện với tôi lúc nào không biết.

nga-3-hang-bac-nhin-ra-hang-be-xua.jpg
Ngã 3 Hàng Bạc nhìn ra Hàng Bè xưa.

Ngoài chum vại, cửa hàng còn có thùng gỗ đựng nước mắm. Xưa, người ta thường vận chuyển nước mắm từ miền biển về Hà Nội bằng những chiếc thùng gỗ có đai và đậy nắp rất chặt. Những chiếc thùng gỗ ấy được xếp lên thuyền buồm theo đường biển rồi vào đường sông Hồng để tới Thủ đô Hà Nội. Có lẽ vì thế mà những phố Hàng Mắm, Hàng Muối đều ở rất gần bờ sông Hồng chăng?
Đã bao năm trôi qua, tôi không còn nhớ tên bà chủ cửa hàng nước mắm ngày nào mà chỉ nhớ cái dáng gầy gò, thanh thoát cùng gương mặt xương xương nhưng hồng hào, khỏe mạnh của bà. Bà thường mặc áo cánh vải trắng rất sạch sẽ, mái tóc vấn khăn vành dây gọn gàng, miệng nhai trầu bỏm bẻm. Hôm ấy, cũng như mọi lần, tôi mang một chai thủy tinh đã rửa sạch tới hàng nước mắm. Tôi đưa tiền cho bà chủ cửa hàng và nói:

- Bà bán cho cháu nửa lít nước mắm ngon ạ.
Bà chủ khẽ gật đầu rồi đem cái chai của tôi ra gần chum đề chữ “Nước mắm loại 1”, múc một gáo đúng cữ nửa lít. Sau khi đổ hết gáo nước mắm vào chai của tôi, bà bỗng nhiên hỏi:

- Cô là cháu cụ… - Bà nói tên bà ngoại tôi.

- Vâng ạ - Tôi đáp lại.
Nghe xong, bà lại lấy gáo đổ thêm nước mắm cho đầy chai.
Nhìn thấy thế, tôi vội vàng kêu lên:

- Bà ơi, mẹ cháu chỉ đưa tiền mua nửa lít thôi ạ.
Bà cười vui vẻ:

- Tôi không lấy thêm tiền đâu, cô cứ mang về đưa cho cụ nhà nhé. Có gì đâu, chỉ thêm vài thìa để cả nhà chấm bữa rau luộc thôi mà.
Nói xong, bà mang chai ra đặt vào một chậu nước rửa sạch những giọt nước mắm rớt bên ngoài cổ chai. Dù đã nhiều lần biết hành động này của bà, nhưng lần nào tôi cũng đều cảm động vì sự sạch sẽ, cẩn thận và chu đáo với khách hàng.
Khi đưa chai nước mắm cho tôi, bà còn dặn thêm:

- Cô phải cầm tay trên tay dưới nhé! Cứ đi từ từ không việc gì mà vội.

- Vâng ạ!

Tôi vâng lời bà bán nước mắm, một tay nắm vào cổ chai ở phía trên và một tay đỡ ở đáy chai phía dưới, ung dung từ phố Hàng Bè qua ngã tư: Hàng Bè, Hàng Dầu, Cầu Gỗ, Hàng Thùng. Thủa ấy, cái ngã tư này rất vắng, thỉnh thoảng mới có một người đi xe đạp thong thả và luôn tránh người đi bộ. Hãn hữu lắm mới có một chiếc xe ô tô xuất hiện. Mỗi lần nghe tiếng động của ô tô từ xa, người đi bộ thường dừng lại trên vỉa hè chờ cho ô tô đi khuất mới qua đường.
Việc đi lại trên vỉa hè khi ấy cũng rất nhàn nhã vì vỉa hè rất thoáng, không có nhiều vật cản. Ngày ấy, xe đạp rất quý nên không mấy nhà để xe đạp ngoài đường mà thường cất kỹ trong nhà. Hàng quán không ai để bàn ghế ra ngoài đường, chỉ bán hàng trong nhà. Hàng cơm, hàng phở, hàng giải khát, hàng nước chè tươi đều bán trong nhà. Bởi thế, bà và mẹ tôi hoàn toàn yên tâm khi giao tiền cho một đứa con gái bảy, tám tuổi đi mua đồ.

ngo-phat-loc-trong-sang-hang-be.jpg
Ngõ Phất Lộc trông sang Hàng Bè

Hôm đó, tôi mang chai nước mắm trở về nhà và kể lại chuyện bà bán nước mắm đã cho thêm như thế nào. Bà ngoại tôi nghe vậy lặng người một lát. Thế rồi, bà dặn tôi:

- Lần sau, nếu bà ấy cho thêm thì cháu bảo là bà cháu không bằng lòng đâu ạ. Một thìa nước mắm ngon là quý giá lắm. Mang được một thìa nước mắm từ tận ngoài biển xứ Nghệ về đến đây là bao công sức, bao nhiêu tiền của. Bà mà cho thêm nước mắm là bà cháu giận bà đấy!

Bà ngoại tôi kể chuyện ngày bà còn trẻ đã từng đi buôn bán theo thuyền đường thủy đi từ trong Nghệ An ra ngoài Hà Nội nên bà rất hiểu nỗi vất vả của những người buôn bán nước mắm.
Câu chuyện nhỏ này đã ở trong ký ức của tôi bao nhiêu năm qua. Tôi muốn kể lại để mọi người hiểu về đời sống của người Hà Nội trong những năm tháng quá khứ không bao giờ có thể trở lại nữa./.

Bài liên quan
  • Bản hùng ca làng kháng chiến của Thủ đô
    Trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược (1945 - 1954), Thủ đô Hà Nội đã có nhiều “làng kháng chiến” ra đời. Chính ở những ngôi làng ấy, quân và dân đã cùng nhau đánh trận, diệt địch, thu giữ nhiều vũ khí, góp phần làm nên những chiến thắng vẻ vang, tạo thành bản hùng ca và thắp sáng truyền thống anh hùng cách mạng của mảnh đất Thăng Long - Hà Nội ngàn năm văn hiến. Tròn 70 năm Ngày Giải phóng Thủ đô, chúng tôi tìm về những làng kháng chiến thuộc địa bàn huyện Đông Anh, Mê Linh và Thanh Oai. Nhữ
(0) Bình luận
  • Tự hào Hoàn Kiếm - Nối mạch nguồn xưa, tri ân và tiếp bước
    Tối 13/6/2025, UBND quận Hoàn Kiếm tổ chức chương trình “Tự hào Hoàn Kiếm – Nối mạch truyền thống, tri ân và tiếp bước” tại Trung tâm Giao lưu Văn hóa Phố cổ Hà Nội (số 50 Đào Duy Từ, phường Hàng Buồm), nhân kỷ niệm 64 năm Ngày thành lập quận. Sự kiện nhằm tri ân các tổ chức, cá nhân tiêu biểu đã có nhiều đóng góp trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa trên địa bàn.
  • Bách hóa Tổng hợp Hà Nội - Ký ức một thời
    Mỗi lần có dịp qua phố Tràng Tiền, ngắm nhìn tòa nhà Tràng Tiền Plaza lộng lẫy, trong tôi lại tràn về những hoài niệm một thời xa xưa - khi nơi đây còn là Bách hóa Tổng hợp. Vẫn con phố ấy, góc quen ấy mà không gian giờ đã đổi thay.
  • Xứ Đoài - miền đất thiêng, vùng đất thơ
    Có những vùng đất chỉ cần thầm nhắc tên đã khơi dậy bao xúc cảm thi ca như sông Hương - núi Ngự, sông Lam - núi Hồng. Và xứ Đoài, với tâm điểm là núi Tản - sông Đà, cũng là một miền đất thiêng, một vùng đất thơ như thế.
  • Phục dựng nghi lễ tế Đinh tại đền Đức Thánh Cả
    Ngày 9/3/2025, nghi lễ tế Đinh đã điễn ra tại đền Đức Thánh Cả, thôn Hữu Vĩnh, xã Bình Lưu Quang, huyện Ứng Hòa, TP. Hà Nội. Việc phục dựng nghi lễ là một phần trong chiến lược bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa của địa phương.
  • Tây Hồ – Nơi giao thoa giữa quá khứ và hiện tại trong bảo tồn văn hóa
    Quận Tây Hồ, một trong những quận trung tâm của Thủ đô Hà Nội, không chỉ nổi tiếng với vẻ đẹp tự nhiên mà còn là nơi chứa đựng nhiều giá trị văn hóa lịch sử. Quận Tây Hồ là một khu vực đặc biệt với sự kết hợp hài hòa giữa không gian xanh mát của các hồ, làng nghề truyền thống và các di sản văn hóa phong phú. Những năm qua, Tây Hồ đã và đang thực hiện công tác bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa, tạo nên một hình ảnh đầy bản sắc và thu hút du khách.
  • Một thoáng ký ức Hà Nội xưa
    Nếu mang nắng chiều chiếu nghiêng nghiêng vào ngăn ký ức của người Hà Nội, dễ sẽ thấy gói hàng Tết thời xa vắng, thấy chiếc áo chần bông xúng xính chờ cái rét ngọt để diện đi chơi… Thời gian có khả năng diệu kỳ, đôi khi có thể biến những khoảnh khắc tưởng chừng như thiếu thốn, khó khăn nhất trở thành tình cảm nhất, vui vẻ nhất; biến những điều răn dạy khắt khe nay trở thành lời vàng thước ngọc muốn gửi gắm lại cho thế hệ sau…
Nổi bật Tạp chí Người Hà Nội
  • Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch phát động phong trào “Học tập trên các nền tảng số”
    Nhằm thực hiện đồng bộ các chủ trương, đường lối của Đảng và nhiệm vụ của Chính phủ về phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong các lĩnh vực quản lý Nhà nước; Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch ban hành kế hoạch phát động phong trào “Học tập trên các nền tảng số” để trở thành phong trào “học tập số” thường xuyên, phổ cập, nâng cao kiến thức về khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo... trong công chức, viên chức, người lao động của ngành.
  • Khơi dậy giá trị di sản bị lãng quên từ quán Đạo giáo
    Trong hệ thống tín ngưỡng tôn giáo của người Việt, đình, chùa, đền, miếu từ lâu đã được nhận diện như những thiết chế tiêu biểu, in đậm dấu ấn trong tâm thức cộng đồng. Tuy nhiên, có một loại hình di tích tôn giáo từng giữ vai trò quan trọng trong đời sống tinh thần dân tộc nhưng dần bị lãng quên: đó là quán Đạo giáo. Cuốn sách "Quán Đạo giáo với một số vấn đề lịch sử và tôn giáo ở Việt Nam" của TS. Nguyễn Thế Hùng (NXB Chính trị quốc gia Sự thật, 2025) là một chuyên khảo công phu nhằm lấp đầy khoảng trống
  • Phường Sơn Tây (mới) ngày đầu thực hiện tổ chức chính quyền 2 cấp: Vì Nhân dân phục vụ
    Từ ngày 1/7/2025, cùng với cả nước, phường Sơn Tây (thị xã Sơn Tây cũ - thành phố Hà Nội) thực hiện hoạt động chính quyền 2 cấp. Từ đầu giờ sáng nay, 1/7, toàn bộ cán bộ, công chức Phục vụ hành chính công phường Sơn Tây đã có mặt đầy đủ, đã bắt tay ngay vào thực hiện nhiệm vụ.
  • Cú chuyển mình ngoạn mục của Đại đô thị ở, nghỉ dưỡng, điểm đến 5 sao quốc tế Ocean City
    Chỉ sau ba năm kiến tạo, Ocean City đã lột xác thành đại đô thị ở, nghỉ dưỡng, điểm đến 5 sao quốc tế, thu hút gần 90.000 cư dân từ khắp trong và ngoài nước đến an cư, lập nghiệp, tạo nên một hình mẫu đô thị sống, nghỉ dưỡng và đầu tư hiếm có tại Việt Nam.
  • Sun Group ra mắt tổ hợp căn hộ cao cấp giữa lòng Thủ đô
    Sun Property, thành viên Tập đoàn Sun Group tự hào ra mắt Sun Feliza Suites – tổ hợp căn hộ hướng tới tiêu chuẩn 6 sao tọa lạc tại vị trí vàng trung tâm Cầu Giấy (Hà Nội). Với thiết kế đẳng cấp, tiện ích vượt trội, dự án mang đến chuẩn mực sống tinh hoa cho giới thượng lưu Thủ đô.
Đừng bỏ lỡ
Chuyện ở hàng nước mắm
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO