Lý luận - phê bình

Về Hà Nội cùng Nguyễn Đình Thi

PGS.TS Vũ Nho 11:04 11/10/2024

Tháng 10 năm 1954, Chính phủ kháng chiến và những đoàn quân chiến thắng rời Việt Bắc về Hà Nội. Ngày 10/10/1954 chính thức đánh dấu Thủ đô Hà Nội hoàn toàn giải phóng.

1.jpg

Nhà thơ Nguyễn Đình Thi từng viết về cuộc chiến đấu hào hùng của Hà Nội bảo vệ chính quyền non trẻ:

Hà Nội cháy khói lửa ngợp trời.
Hà Nội hồng ầm ầm rung. Sông Hồng reo!
Thét lên xung phong căm hờn sôi gầm súng.
Bùng cháy, khắp phố ta ơi! Vùng lên chiến sĩ ta ơi!
Trời Hà Nội đỏ máu
Bụi hè đường cuốn bốc tung bay,
xác thù rơi dưới gót giày.
(Ca từ bản nhạc Người Hà Nội)

Và viết về phút chia tay với Thủ đô yêu dấu lên đường đi kháng chiến của người chiến sĩ:
Sáng chớm lạnh trong lòng Hà Nội
Những phố dài xao xác hơi may
Người ra đi đầu không ngoảnh lại
Sau lưng thềm nắng lá rơi đầy
(Đất nước)

Tháng 10 năm 1954 lịch sử, nhà thơ về Hà Nội trong một ngày “mưa tầm tã”, và những cảm xúc dạt dào tuôn chảy ngay trong giờ phút đầu tiên của ngày trở về. Tác giả viết bài thơ “Ngày về” có lẽ rất nhanh, và ghi thời gian hoàn thành ở cuối bài là ngày 8/10/1954, hai ngày trước khi Hà Nội sạch bóng quân thù.

Hà Nội chiều nay mưa tầm tã
Ta lại về đây giữa phố xưa
Nước hồ Gươm sao xanh dịu quá
Tháp Rùa rơi lệ cười trong mưa
Ta nhìn, hai mắt ta nhìn mãi
Lòng ta như lửa đốt dầu sôi
Nằm lại những chân rừng đầu núi
Hôm nay bao đồng chí đâu rồi
Ta đứng khóc giữa trời mưa hắt
Leng keng chuông xe điện đổ hồi
Lòng ta bỗng như dòng suối mát
Ta đã về đây, Hà Nội ơi!
Hà Nội trán em còn ứa đỏ
Những áo hoa còn lấm bùn nhơ
Nhưng mỗi góc tường bao máu rỏ
Còn tươi nguyên như mỗi lá cờ
Từ khắp bốn phương trời lửa đạn
Đàn con về sau những năm xa
Cởi súng gạt mồ hôi trên trán
Ta lại xây Hà Nội của ta
(Ngày về, 8/10/1954)

ngay-ve-2.jpg

Viết nhanh và viết thành công ngay một bài thơ như vậy, vì tình yêu Hà Nội trong lòng nhà thơ lúc nào cũng nồng nàn thường trực. Trở về Thủ đô giải phóng trong một chiều “mưa tầm tã” là một cuộc trở về đặc biệt. Cảm xúc đầu tiên là cảm xúc vui mừng rơi nước mắt. Những phố xưa còn đó. Nước hồ như xanh dịu hơn. Và bao người rơi lệ:

Tháp Rùa rơi lệ cười trong mưa

Nhà thơ đã nhân hóa cảnh vật như thấy Tháp Rùa cũng rơi lệ cười, hoặc cũng có thể hiểu là người về rơi lệ, cười khi gặp lại Tháp Rùa cổ kính. Cảm động đến trào nước mắt khi về lại Hà Nội có lẽ là cảm xúc chung của tất cả những người trong đoàn quân chiến thắng.
Trong bài thơ “Lại về”, nhà thơ Tố Hữu đã viết:

Hôm nay về lại đây Hà Nội
Giàn giụa vui lên ướt mắt cười

Cảm xúc vui sướng đến trào nước mắt là cảm xúc có thật của những người về. Riêng nhà thơ Nguyễn Đình Thi, còn cảm thấy một cảm xúc khác:

Lòng ta như lửa đốt dầu sôi

Bởi vì có được ngày về hôm nay, là bao xương máu hi sinh của đồng đội, đồng chí, những con người vắng mặt ngày về:

Nằm lại những chân rừng đầu núi
Hôm nay bao đồng chí đâu rồi

Nhưng sự đau xót, thương tiếc cũng không át được niềm vui chiến thắng.

Tiếng tàu điện leng keng làm cho nhà thơ lắng lại và niềm vui trào lên như hình ảnh suối mát:

Leng keng chuông xe điện đổ hồi
Lòng ta bỗng như dòng suối mát
Ta đã về đây, Hà Nội ơi!

Điểm nhìn của tác giả chuyển từ Tháp Rùa ra xung quanh Hà Nội, hướng tới vầng trán em, những áo hoa còn lấm bùn và những vết máu ở góc tường như còn đó dấu vết và tàn tích đau thương, mất mát của chiến tranh, của HàNội trong tay giặc. Một lần nữa, cảm xúc tự hào lại vượt lên mất mát:

Hà Nội trán em còn ứa đỏ
Những áo hoa còn lấm bùn nhơ
Nhưng mỗi góc tường bao máu rỏ
Còn tươi nguyên như mỗi lá cờ

Về chiến thắng Điện Biên, Nguyễn Đình Thi từng viết câu thơ ca ngợi đất nước:

Nước Việt Nam từ máu lửa
Rũ bùn đứng dậy sáng lòa
(Đất nước)

Bây giờ về Hà Nội, ông ca ngợi những đứa con về từ bốn phương trời lửa đạn đã sẵn sàng cho việc xây dựng lại Thủ đô. Lời thơ trầm xuống, lắng lại, bình tĩnh, tự tin:
Từ khắp bốn phương trời lửa đạn
Đàn con về sau những năm xa
Cởi súng gạt mồ hôi trên trán
Ta lại xây Hà Nội của ta

Với Nguyễn Đình Thi, bài thơ “Ngày về” ghi dấu ấn Thủ đô Hà Nội ngày giải phóng. Ngoài niềm vui, cảm động rơi lệ, niềm thương xót đồng chí đồng đội hi sinh, sự tự hào chiến thắng còn có thêm tinh thần sẵn sàng cho công cuộc tái thiết Thủ đô. Hơn thế nữa, viết về Hà Nội, Nguyễn Đình Thi còn có bài thơ “Đất nước”, có ca khúc “Người Hà Nội”, và sau này là bài “Chia tay trong đêm Hà Nội”. Những bài thơ, ca khúc như thể dấu mốc lịch sử gắn liền với sự thăng trầm của Hà Nội, Thủ đô yêu dấu, trái tim của cả nước trong hai cuộc kháng chiến trường kì./.

Bài liên quan
(0) Bình luận
  • “Con đường tương lai ” – Hành trình trí tuệ nối dài khát vọng Việt
    Nhân dịp kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam, ngày 19/6, tại Thư viện Quốc gia Việt Nam, Hội Nhà văn Hà Nội, Viện Nhân học Văn hóa, Viện Khoa học Giáo dục và Môi trường kết hợp với Sàn văn hóa Học và Đọc Việt Nam, Nhà xuất bản Thể thao và Du lịch tổ chức Hội thảo khoa học đánh giá tập 1 và định hướng tập tiếp theo của dự án sách “Con đường tương lai”.
  • Trại viết Lý luận, phê bình VHNT “50 năm Văn học Nghệ thuật Việt Nam đồng hành cùng dân tộc”
    Liên hiệp các hội Văn học nghệ thuật Việt Nam tổ chức Trại viết Lý luận, phê bình VHNT “50 năm Văn học Nghệ thuật Việt Nam đồng hành cùng dân tộc” tại Thành phố Huế.
  • Thơ Lữ Hồng - vị buồn dưới một đồng cỏ thơm
    Tình yêu trong thơ Lữ Hồng không ồn ào hay cháy lửa. Nó là thứ tình thì thầm, âm ỉ từ bên trong, càng đọc càng cảm nhận được sự đằm sâu, nồng nàn và chân thật. Đó không chỉ là cảm xúc của một cô gái trẻ lần đầu biết yêu mà là tâm hồn của người phụ nữ đã trải qua những mất mát thấu hiểu lặng im và khát vọng được yêu trọn vẹn.
  • Nguyễn Chính và những trăn trở “nắng đã qua thu”
    “Nắng đã qua thu” là tập thơ thứ 10 của nhà thơ Nguyễn Chính - hội viên Hội Nhà văn Hà Nội, được Nhà xuất bản Hội Nhà văn ấn hành đầu năm 2025, với lời giới thiệu trang trọng, hấp dẫn của nhà thơ Đặng Huy Giang.
  • Tình đất đai xứ sở ngả bóng trong văn chương
    Ngày 20/7/1954, Hiệp định Genève được ký kết, nước ta tạm thời chia cắt làm hai miền và 21 năm sau (năm 1975) mới tái thống nhất. Tình cảm ấy ngả bóng vào văn chương tạo nên một không gian cảm xúc trùng điệp nỗi nhớ thương đất đai sông núi, chưa từng có trong tiến trình văn chương nước nhà, cả văn xuôi lẫn thơ.
  • Thế hệ nhà văn 1975 trong không gian văn học đương đại
    Lớp nhà văn sinh từ 1975, chúng tôi gọi là “Thế hệ 1975”, một lực lượng đông đảo (sinh ra trong vòng 20 năm, sau giải phóng miền Nam), các tác giả là hội viên Hội Nhà văn Việt Nam, hoặc những cây bút nhiều triển vọng.
Nổi bật Tạp chí Người Hà Nội
  • Nhìn lại nửa thế kỷ văn học nghệ thuật Việt Nam
    Ngày 27/6/2025, tại Hà Nội, Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) tổ chức hội thảo khoa học “Nhìn lại sự vận động, phát triển của VHNT Việt Nam 50 năm sau ngày đất nước thống nhất (30/4/1975 – 30/4/2025)”. Với 33 tham luận cùng nhiều ý kiến trao đổi sôi nổi, hội thảo là dịp tổng kết quá trình phát triển của VHNT Việt Nam trong bối cảnh đất nước thống nhất, đổi mới và hội nhập, từ đó đưa ra các đề xuất nhằm phát triển VHNT trở thành thành tố quan trọng của nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.
  • “Con rối hát ngoài rừng xa”: Bước chuyển trong hành trình sáng tác của Khải Đơn
    Tác giả Khải Đơn từ lâu đã được biết đến như một cây bút sắc sảo trong địa hạt tản văn, ký và du ký với văn phong giàu chiều sâu nội tâm, sự cô đơn, bản dạng, ký ức và cảm thức di cư. Năm 2025, chị đánh dấu một bước chuyển mới táo bạo khi lần đầu tiên ra mắt độc giả ở thể loại truyện ngắn qua tác phẩm “Con rối hát ngoài rừng xa”. Sách vừa được Nhã Nam giới thiệu tới bạn đọc.
  • Giang Văn Minh và những giai thoại rạng danh xứ Đoài
    Nằm dưới chân núi Tổ, vùng đất cổ Đường Lâm, xứ Đoài không chỉ nổi tiếng là nơi sinh ra vua Phùng Hưng (cuối thế kỷ thứ VIII) và vua Ngô Quyền (thế kỷ thứ X) mà còn được biết đến là quê hương của Thám hoa Giang Văn Minh - một nhân vật lỗi lạc trong lịch sử ngoại giao của nước nhà, hồi cuối thế kỷ XVI - đầu thế kỷ XVII.
  • Hà Nội “trách nhiệm, hành động” trong sắp xếp đơn vị hành chính, xây dựng tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp
    Nhằm thực hiện sắp xếp đơn vị hành chính các cấp và xây dựng mô hình tổ chức chính quyền địa phương hai cấp của Thành phố hiệu quả, HĐND Thành phố Hà Nội khóa XVI vừa thông qua Nghị quyết về điều chỉnh dự toán ngân sách địa phương và phân bổ ngân sách cấp Thành phố năm năm 2025 tại kỳ họp thứ 24.
  • Bắc bộ có mưa kéo dài liên tiếp nhiều ngày tới
    Theo Trung tâm Dự báo khí tượng thuỷ văn quốc gia, hiện tại khu vực Bắc bộ đang có mưa rào và giông trên diện rộng. Dự báo, đợt mưa này sẽ duy trì và kéo dài đến ngày 2/7 tới đây.
Đừng bỏ lỡ
Về Hà Nội cùng Nguyễn Đình Thi
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO