Lý luận - phê bình

Về Hà Nội cùng Nguyễn Đình Thi

PGS.TS Vũ Nho 11:04 11/10/2024

Tháng 10 năm 1954, Chính phủ kháng chiến và những đoàn quân chiến thắng rời Việt Bắc về Hà Nội. Ngày 10/10/1954 chính thức đánh dấu Thủ đô Hà Nội hoàn toàn giải phóng.

1.jpg

Nhà thơ Nguyễn Đình Thi từng viết về cuộc chiến đấu hào hùng của Hà Nội bảo vệ chính quyền non trẻ:

Hà Nội cháy khói lửa ngợp trời.
Hà Nội hồng ầm ầm rung. Sông Hồng reo!
Thét lên xung phong căm hờn sôi gầm súng.
Bùng cháy, khắp phố ta ơi! Vùng lên chiến sĩ ta ơi!
Trời Hà Nội đỏ máu
Bụi hè đường cuốn bốc tung bay,
xác thù rơi dưới gót giày.
(Ca từ bản nhạc Người Hà Nội)

Và viết về phút chia tay với Thủ đô yêu dấu lên đường đi kháng chiến của người chiến sĩ:
Sáng chớm lạnh trong lòng Hà Nội
Những phố dài xao xác hơi may
Người ra đi đầu không ngoảnh lại
Sau lưng thềm nắng lá rơi đầy
(Đất nước)

Tháng 10 năm 1954 lịch sử, nhà thơ về Hà Nội trong một ngày “mưa tầm tã”, và những cảm xúc dạt dào tuôn chảy ngay trong giờ phút đầu tiên của ngày trở về. Tác giả viết bài thơ “Ngày về” có lẽ rất nhanh, và ghi thời gian hoàn thành ở cuối bài là ngày 8/10/1954, hai ngày trước khi Hà Nội sạch bóng quân thù.

Hà Nội chiều nay mưa tầm tã
Ta lại về đây giữa phố xưa
Nước hồ Gươm sao xanh dịu quá
Tháp Rùa rơi lệ cười trong mưa
Ta nhìn, hai mắt ta nhìn mãi
Lòng ta như lửa đốt dầu sôi
Nằm lại những chân rừng đầu núi
Hôm nay bao đồng chí đâu rồi
Ta đứng khóc giữa trời mưa hắt
Leng keng chuông xe điện đổ hồi
Lòng ta bỗng như dòng suối mát
Ta đã về đây, Hà Nội ơi!
Hà Nội trán em còn ứa đỏ
Những áo hoa còn lấm bùn nhơ
Nhưng mỗi góc tường bao máu rỏ
Còn tươi nguyên như mỗi lá cờ
Từ khắp bốn phương trời lửa đạn
Đàn con về sau những năm xa
Cởi súng gạt mồ hôi trên trán
Ta lại xây Hà Nội của ta
(Ngày về, 8/10/1954)

ngay-ve-2.jpg

Viết nhanh và viết thành công ngay một bài thơ như vậy, vì tình yêu Hà Nội trong lòng nhà thơ lúc nào cũng nồng nàn thường trực. Trở về Thủ đô giải phóng trong một chiều “mưa tầm tã” là một cuộc trở về đặc biệt. Cảm xúc đầu tiên là cảm xúc vui mừng rơi nước mắt. Những phố xưa còn đó. Nước hồ như xanh dịu hơn. Và bao người rơi lệ:

Tháp Rùa rơi lệ cười trong mưa

Nhà thơ đã nhân hóa cảnh vật như thấy Tháp Rùa cũng rơi lệ cười, hoặc cũng có thể hiểu là người về rơi lệ, cười khi gặp lại Tháp Rùa cổ kính. Cảm động đến trào nước mắt khi về lại Hà Nội có lẽ là cảm xúc chung của tất cả những người trong đoàn quân chiến thắng.
Trong bài thơ “Lại về”, nhà thơ Tố Hữu đã viết:

Hôm nay về lại đây Hà Nội
Giàn giụa vui lên ướt mắt cười

Cảm xúc vui sướng đến trào nước mắt là cảm xúc có thật của những người về. Riêng nhà thơ Nguyễn Đình Thi, còn cảm thấy một cảm xúc khác:

Lòng ta như lửa đốt dầu sôi

Bởi vì có được ngày về hôm nay, là bao xương máu hi sinh của đồng đội, đồng chí, những con người vắng mặt ngày về:

Nằm lại những chân rừng đầu núi
Hôm nay bao đồng chí đâu rồi

Nhưng sự đau xót, thương tiếc cũng không át được niềm vui chiến thắng.

Tiếng tàu điện leng keng làm cho nhà thơ lắng lại và niềm vui trào lên như hình ảnh suối mát:

Leng keng chuông xe điện đổ hồi
Lòng ta bỗng như dòng suối mát
Ta đã về đây, Hà Nội ơi!

Điểm nhìn của tác giả chuyển từ Tháp Rùa ra xung quanh Hà Nội, hướng tới vầng trán em, những áo hoa còn lấm bùn và những vết máu ở góc tường như còn đó dấu vết và tàn tích đau thương, mất mát của chiến tranh, của HàNội trong tay giặc. Một lần nữa, cảm xúc tự hào lại vượt lên mất mát:

Hà Nội trán em còn ứa đỏ
Những áo hoa còn lấm bùn nhơ
Nhưng mỗi góc tường bao máu rỏ
Còn tươi nguyên như mỗi lá cờ

Về chiến thắng Điện Biên, Nguyễn Đình Thi từng viết câu thơ ca ngợi đất nước:

Nước Việt Nam từ máu lửa
Rũ bùn đứng dậy sáng lòa
(Đất nước)

Bây giờ về Hà Nội, ông ca ngợi những đứa con về từ bốn phương trời lửa đạn đã sẵn sàng cho việc xây dựng lại Thủ đô. Lời thơ trầm xuống, lắng lại, bình tĩnh, tự tin:
Từ khắp bốn phương trời lửa đạn
Đàn con về sau những năm xa
Cởi súng gạt mồ hôi trên trán
Ta lại xây Hà Nội của ta

Với Nguyễn Đình Thi, bài thơ “Ngày về” ghi dấu ấn Thủ đô Hà Nội ngày giải phóng. Ngoài niềm vui, cảm động rơi lệ, niềm thương xót đồng chí đồng đội hi sinh, sự tự hào chiến thắng còn có thêm tinh thần sẵn sàng cho công cuộc tái thiết Thủ đô. Hơn thế nữa, viết về Hà Nội, Nguyễn Đình Thi còn có bài thơ “Đất nước”, có ca khúc “Người Hà Nội”, và sau này là bài “Chia tay trong đêm Hà Nội”. Những bài thơ, ca khúc như thể dấu mốc lịch sử gắn liền với sự thăng trầm của Hà Nội, Thủ đô yêu dấu, trái tim của cả nước trong hai cuộc kháng chiến trường kì./.

Bài liên quan
(0) Bình luận
  • Tình đất đai xứ sở ngả bóng trong văn chương
    Ngày 20/7/1954, Hiệp định Genève được ký kết, nước ta tạm thời chia cắt làm hai miền và 21 năm sau (năm 1975) mới tái thống nhất. Tình cảm ấy ngả bóng vào văn chương tạo nên một không gian cảm xúc trùng điệp nỗi nhớ thương đất đai sông núi, chưa từng có trong tiến trình văn chương nước nhà, cả văn xuôi lẫn thơ.
  • Thế hệ nhà văn 1975 trong không gian văn học đương đại
    Lớp nhà văn sinh từ 1975, chúng tôi gọi là “Thế hệ 1975”, một lực lượng đông đảo (sinh ra trong vòng 20 năm, sau giải phóng miền Nam), các tác giả là hội viên Hội Nhà văn Việt Nam, hoặc những cây bút nhiều triển vọng.
  • Thơ ca giải phóng miền Nam: Một hình thái đặc thù trên tiến trình văn học 1954 - 1975
    Trong bức tranh toàn cảnh thơ ca giai đoạn 1954 - 1975 không thể không kể đến thơ ca giải phóng miền Nam, một bộ phận thơ ở tuyến đầu chống Mỹ ngụy, với một đội ngũ nhà thơ triệt để và đầy bản lĩnh trong quan niệm nghệ thuật: lấy thơ ca làm vũ khí chiến đấu “Thơ là súng là gươm” (Lê Anh Xuân). Có thể nói, đây là quan niệm chung chi phối cảm hứng và tư thế diễn ngôn của văn nghệ sĩ trong văn học giai đoạn chiến tranh và cách mạng.
  • Văn học thiếu nhi Việt Nam: Những bước chuyển mình sau ngày đất nước thống nhất
    Sau 21 năm bị chia cắt, hai miền Nam - Bắc Việt Nam được nối liền một dải nhờ chiến thắng lịch sử mùa xuân năm 1975. Hòa chung niềm vui lớn của đất nước là niềm vui của sách văn học thiếu nhi khi được phát hành suốt từ Bắc tới Nam.
  • Hình ảnh người mẹ qua các tác phẩm trong sách giáo khoa Ngữ văn hiện nay
    Trong thơ ca Việt Nam, hình tượng người mẹ không chỉ mang ý nghĩa sinh thành, dưỡng dục mà còn là biểu tượng của sự hi sinh thầm lặng, lòng bao dung vô hạn và những giá trị văn hóa truyền thống bền vững.
  • Cây bút nữ với đề tài chiến tranh
    Trong lịch sử văn học, khi đề cập đến đề tài chiến tranh, phần lớn những gương mặt được ghi dấu trên văn đàn thường là nam giới.
Nổi bật Tạp chí Người Hà Nội
  • Truyện tranh: Khi văn hóa - lịch sử “kết duyên” cùng hội họa
    Sáng 11/5, tọa đàm "Truyện tranh: Khi văn hóa – lịch sử “kết duyên” cùng hội họa" do NXB Kim Đồng phối hợp với Viện Pháp tổ chức đã diễn trong khuôn khổ chuỗi hoạt động của dự án phát triển truyện tranh tại Việt Nam và Những ngày văn học châu Âu 2025. Sự kiện được tổ chức nhân dịp ra mắt hai cuốn truyện tranh "Ký ức kiều bào: Lính thợ – Lao động Việt tại Pháp giữa Thế chiến II" và "Ký ức kiều bào: Chân đăng – Phu mỏ người Việt ở Tân Thế giới". Hai tác phẩm như lát cắt lịch sử sinh động, tái hiện bằng hình họa và màu sắc số phận những người Việt tha hương giữa thế kỷ XX đầy biến động.
  • Cơ hội chiêm ngưỡng những tác phẩm nghệ thuật tạo hình đặc sắc về Chủ tịch Hồ Chí Minh
    Vào sáng ngày 16 tháng 5 năm 2025, tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam sẽ diễn ra lễ khai mạc triển lãm chuyên đề “Hồ Chí Minh trong nghệ thuật tạo hình”. Đây là hoạt động ý nghĩa nhân dịp kỷ niệm 135 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/1890 – 19/5/2025), đồng thời là dịp để công chúng chiêm ngưỡng những tác phẩm nghệ thuật đặc sắc về hình tượng Người - vị lãnh tụ kiệt xuất của dân tộc Việt Nam.
  • Dấu ấn tuổi thơ Bác Hồ qua trang viết của nhà văn Sơn Tùng
    Nhân kỷ niệm 135 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/1890 – 19/5/2025), Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật tái bản lần thứ ba tác phẩm "Bông sen vàng" của nhà văn Sơn Tùng – một trong những cuốn sách tiêu biểu viết về thời niên thiếu của Bác.
  • Sắp diễn ra Diễn đàn “Hợp tác Công nghệ cao và Đổi mới sáng tạo Việt Nam – Áo 2025”
    Diễn đàn “Hợp tác Công nghệ cao và Đổi mới sáng tạo Việt Nam – Áo 2025” đánh dấu một bước tiến chiến lược trong quan hệ hợp tác phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo giữa hai quốc gia.
  • Nhiều cơ hội cho đoàn viên, thanh niên tại phiên giao dịch việc làm lưu động quận Ba Đình
    Ngày 10/5, tại Trường THCS Phan Chu Trinh, Sở Nội vụ thành phố Hà Nội đã phối hợp UBND quận Ba Đình chỉ đạo Trung tâm Dịch vụ việc làm Hà Nội, Phòng Nội vụ quận Ba Đình tổ chức “Phiên giao dịch việc làm lưu động quận Ba Đình năm 2025”.
Đừng bỏ lỡ
Về Hà Nội cùng Nguyễn Đình Thi
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO