Treo xác chết cúng ma ở Sơn La

VTC| 10/10/2011 22:00

(NHN) Tử thi được quấn kín bằng vải, chỉ hở khuôn mặt và ngón tay, ngón chân, đặt nằm ngửa trên tấm gỗ, treo lơ lửng trên tường, ngay dưới bà n thử.

Cuộc sống của họ cổ sơ, còn lưu giữ nhiửu hủ tục lạc hậu, trong đó, tục cúng ma tiễn người vử trời khiến người chưa một lần chứng kiến phải rùng mình sợ hãi.

Bản Lũng Khoai A (Suối Tọ, Phù Yên, Sơn La) hiện ra trong mây mù, với những ngôi nhà là m bằng gỗ pơ-mu. Từ cột, kèo, cửa, đến mái cũng lợp bằng gỗ bằng pơ-mu, đã lên mà u đen bóng.

Tôi và Sùng A Lừ (Chủ tịch xã Suối Tọ) đang trò chuyện rôm rả thì nghe văng váº³ng từ phía sườn núi bên kia tiếng khóc than ai oán lẫn với tiếng chiêng, tiếng trống. Sùng A Lừ bảo phải sắm sửa quần áo để chuẩn bị đi là m lễ tiễn ma vử trời cho bà Mùa Thị Mửµ.

Treo xác chết cúng ma ở Sơn La

Nhà lợp bằng gỗ Pơ-mu ở Suối Tọ.

Trong ngôi nhà xập xệ, chênh vênh trên vách núi khói hương bốc lên nghi ngút, người già , trẻ con ngồi lố nhố trà n ra cả hiên. Được anh Lừ giới thiệu là nhà báo, con cháu bà Mửµ chạy ra bắt tay rất... vui vẻ!

Phó chủ tịch Lừ nói một hồi bằng tiếng Mông, yêu cầu mọi người khóc để tôi chụp ảnh.

Người con cả của bà Le chỉ đạo mọi người, lập tức kèn trống nổi lên, chiêng gõ liên hồi, một thanh niên ôm chiếc khèn rất lớn gắng sức thổi và nhảy lò cò quanh nhà như dẫm phải than bửng.

Kèn trống vừa dứt thì mấy cậu con trai, con gái, con dâu, con rể lao và o ôm mẹ khóc lóc thảm thiết. Tử thi được quấn kín bằng vải, chỉ hở khuôn mặt và ngón tay, ngón chân, đặt nằm ngửa trên tấm gỗ, treo lơ lửng trên tường, ngay dưới bà n thử.

Treo xác chết cúng ma ở Sơn La

Bản Lũng Khoai A lọt thửm giữa rừng rậm và núi cao.

Chúng tôi tìm đến nhà cụ Sồng A Khư, hiện đã 90 tuổi, được đồng bà o sống quanh ngọn núi Pay Trò coi là cuốn sách sống vử phong tục tập quán của người Mông. Cụ là thầy cúng và vẫn hút thuốc phiện đen đửu đửu.

Cụ kể rằng, người Mông quan niệm con người gồm phần hồn và phần xác. Nhưng người Mông không quan tâm nhiửu đến phần xác. Họ cho rằng, con người sinh ra trên cõi trần, chỉ cần nhìn thấy mặt trời ba lần cũng là một kiếp người rồi.

Người Mông đặc biệt quan tâm đến phần hồn. Họ cho rằng con người có 3 linh hồn, gồm linh hồn ở phần đầu, linh hồn ở phần ngực và linh hồn ở phần rốn.

Khi con người chết đi, linh hồn ở đỉnh đầu sẽ bay lên tầng cao nhất của Trời, đó là tầng của tổ tiên, trên đó có cuộc sống đầy đủ như ở trần gian.

Linh hồn vùng ngực sẽ bay lên tầng Ngọc Hoà ng và đầu thai và o kiếp khác. Nếu người sống có lương tâm thì đầu thai và o kiếp người, sống ác thì đầu thai và o kiếp con vật. Còn linh hồn ở phần rốn thì ở lại canh mộ và thường xuyên quấy nhiễu cuộc sống con người.

Treo xác chết cúng ma ở Sơn La

Bé gái Mông lên nương ở Suối Tọ.

Xuất phát từ quan niệm có 3 thế giới linh hồn mà trong tang lễ của người Mông có rất nhiửu nghi lễ phức tạp, diễn ra trong nhiửu ngà y. Trước tiên, khi trong nhà có người chết, gia chủ là m lễ báo tin cho xóm giửng xung quanh bằng 9 phát súng, 3 hồi tù và . Sau đó, mỗi ngà y, cứ đến bữa ăn, trưởng họ đửu bắn 3 phát súng kíp để đuổi tà ma.

Người chết có bao nhiêu con cái thì phải mặc bấy nhiêu bộ quần áo, thể hiện sự hiếu thảo của con cái. Bên ngoà i được quấn bằng bộ quần áo truyửn thống, vải lanh đen. Bất kể người chết là đà n ông hay đà n bà đửu quấn 3 dải vải mà u xanh, đử, và ng, chân đi tất, quấn xà cạp, là trang phục của phụ nữ.

Treo xác chết cúng ma ở Sơn La

Cụ Sồng A Khư là thầy cúng nên hiểu rất rõ tục cúng ma của người Mông.

Đời trước truyửn lại rằng, tục nà y có liên quan đến một câu chuyện xa xưa. Người Mông bị giặc Hán ở phương Bắc đánh đuổi, bao nhiêu đà n ông đửu bị giết hết. Để bảo tồn nòi giống, đà n ông đửu ăn mặc quần áo đà n bà trong quá trình chạy trốn.

Có lẽ, câu chuyện lịch sử đau thương đó vẫn còn tiửm ẩn trong ký ức người Mông và họ cho người chết mặc quần áo phụ nữ cũng là tránh không để giặc Hán bắt hồn đi.

Người chết một ngà y sau được Dở mổ (thầy cúng lễ chỉ đường) là m lễ cúng ma tươi. Trong không khí lặng ngắt như tử, ông thầy cúng sau khi múa một bà i thì ngồi xuống nửn nhà , cạnh xác chết đọc bà i khúa khê (chỉ đường) cho hồn người chết vử với tổ tiên.

Treo xác chết cúng ma ở Sơn La

Xác chết bà Mửµ được treo lên vách nhà .

Bà i khúa khê có đoạn như sau: "Mình chết thật hay mình chết giả. Mình chết giả thì mình dậy đi. Lúc nà y người và vũ trụ u buồn lạnh ngắt. Mình chết thật thì quay mặt lại. Lắng tai nghe Dở mổ ta hát ba mươi sáu bà i. Chỉ đường, chỉ lối cho biết đường vử cùng tổ tiên".

Ngoà i lễ cúng của Dở mổ, còn có lễ thổi khèn, đánh trống, chiêng. Đội khèn trống là m lễ và i lần trong ngà y và kéo dà i trong suốt quá trình Dở mổ là m lễ ma tươi.

Tiếng khèn có nội dung là lời của hồn người chết chà o từ biệt mọi người để vử với thế giới tổ tiên. Tùy và o vị trí người chết trong dòng họ mà nội dung bà i khèn khác nhau.

Treo xác chết cúng ma ở Sơn La

Thổi khèn nhảy múa trong lễ cúng ma.

Bà i khèn của bà Mửµ được già bản Sồng A Khư dịch một đoạn như sau: "Mẹ chết. Mẹ thoát khửi con đường đau khổ nơi trần gian đất đử. Mẹ trối trăng. Mẹ thương các con ở lại khổ thật khổ. Mẹ thương các con không lấy nổi chồng, nổi vợ, không nuôi nổi nhau...".

Sau bà i khèn thì diễn ra lễ đuổi tà ma. Nếu nam chết thì có 9 người, nữ chết thì có 7 người cầm gậy, dao chạy quanh người chết để đuổi tà ma, không cho tà ma bắt linh hồn người chết đi.

Tiếp đó là dằng dặc và i ngà y, cứ đến giử cúng là Dở mổ lại đọc bà i chỉ đường. Nội dung của bà i chỉ đường kể vử nguồn gốc vũ trụ, nguồn gốc loà i người, các dòng họ, cách thức sinh ra cây cử, chim muông, chặng đường đi vử với tổ tiên qua bao nhiêu khó khăn, gặp bao nhiêu thú độc...

Theo cụ Khư, cách đây mấy chục năm, có nhà già u ở Tà Xùa (Bắc Yên) còn mổ tới 15 con trâu để "chiêu đãi" cả mấy bản quanh đó trong suốt 15 ngà y diễn ra lễ tang ma. Điửu đó có nghĩa là , xưa kia, người Mông để xác người chết trong nhà suốt 15 ngà y mới chôn.