Cuộc thi viết Hà Nội & Tôi

Hòa mình vào thế giới ca trù ở Thủ đô

Đinh Thành Trung 28/07/2023 11:50

Khi tiếng hát ca trù cất lên, tất cả không gian và thời gian dường như hòa lại. Du khách đến từ nhiều nền văn hóa khác nhau. Ai cũng mang trong lòng niềm tự hào về quê hương và dân tộc mình. Nhưng cùng với đó là sự trân trọng khi đắm mình vào bản sắc của Việt Nam.

090502164235_catru-libraryimage_viettimecom466-262.jpg
Ca trù - Một di sản đặc hữu của Việt Nam.

Ngày đó thủ đô kỷ niệm 1000 năm Thăng Long – Hà Nội. Giáo phường Thăng Long biểu diễn buổi đầu tiên làm háo hức bao con tim yêu nghệ thuật dân gian. Ca trù. Ca mà như nuốt trọn từng tiếng tích tắc của thời gian. Ca mà hoà hợp một cách hoàn hảo với từng phách nhịp, tạo thành dải thanh âm tuyệt mĩ.

Một ngày bỗng thấy tâm hồn trống rỗng. Đi nhiều, đi mãi mà chưa thấy điểm dừng. Chợt vấn vương tiếng hát truyền thống cao cao thánh thót. “Em có còn ở đó nữa không nàng hát ca trù yêu dấu?” Chỉ là nói hộ tiếng lòng một người nào đó, cảm xúc đủ sâu và cảm nhận đủ lâu để hình thành trong lòng niềm cảm mến nghệ thuật dân gian đặc sắc.

Đôi lần gặp du khách đến từ phương Tây, vẫn tự hào giới thiệu ca trù là opera của Việt Nam. Vị khách ngạc nhiên rồi thích thú muốn đi xem cho bằng được. Người đến từ một nền văn hoá khác, anh cảm thấy lạ lẫm và không hiểu được tính nghệ thuật của ca trù, nhưng cảm giác được sống trong không gian ngập tràn cảm xúc, thấy đồng cảm với nét văn hoá cổ xưa.

Ca trù thật đặc biệt, là môn nghệ thuật không chỉ đặc sắc mà còn thể hiện sự tỉ mỉ, chỉn chu khó ngờ. Chỉ nghe giải thích hay xem qua truyền hình thì không thể hiểu hết nét đẹp của ca trù. Thậm chí khi đã đến nghe trực tiếp, nghe đến khi giai điệu réo rắt đã trở nên quen thuộc thì vẫn chưa thể cảm được cái âm luật nghiêm khắc mà tuyệt vời ấy. Nghệ sĩ như hoà cùng khán giả, hoà cùng không gian, như muốn nói lời tâm sự trong lòng. Nhưng người nghe cũng phải hiểu nghệ thuật thơ ca, không chỉ hiểu câu từ mà còn phải có tâm hồn đồng điệu. Là người quan viên thì phải biết thưởng thức, phải biết mới rung cảm được với đào hát. Đó cũng là rào cản để người bình thường muốn hiểu tường tận nghệ thuật ca trù đầy mê hoặc này. Nhưng vậy thì sao? Ca trù vẫn có sức hút riêng của nó, sắc sảo và huyền bí, tận tình và da diết.

Ca trù. Một di sản đặc hữu của Việt Nam. Chính quốc tế đã công nhận và vẫn đang nghiên cứu về nghệ thuật của đất nước chúng ta. Nghệ thuật nhịp phách của ca trù như một đại dương sâu rộng, muốn cập bến thì người đào nương phải chèo lái con thuyền mang tên ca từ và nhịp phách. Cỗ phách không chỉ thể hiện sự tinh tế của đào nương mà còn chứa đựng tâm hồn ca nữ. Phải mất nhiều năm tập luyện nghiêm ngặt và còn phải có duyên với môn nghệ thuật này mới có thể đứng ra hát ca trù được.

Thơ nhạc như hoa, lời ca như múa. Ngày đó, một du khách người Mỹ đã thốt lên như thế khi xem xong buổi giới thiệu nghệ thuật ca trù ở Hà Nội. Anh liên tưởng đến nghệ thuật ca hát lâu đời của các dân tộc ở nước Mỹ của mình. Anh kể các cộng đồng người ở Mỹ dù có gốc gác khác nhau nhưng luôn muốn bảo tồn truyền thống văn hóa của mình. Còn nghệ thuật của Việt Nam ta thì sao? Nó luôn đặc sắc và độc đáo, mà cũng chính vì nét đặc sắc đó mà chúng ta phải ra sức lan toả mạnh mẽ.

Hát ca trù. Hát chan hoà tình cảm. Không chỉ đơn thuần là ca hát mà còn là sự sẻ chia đồng điệu. Không chỉ đơn giản là gõ phách mà còn dào dạt tinh thần nghệ sĩ. Đó cũng chính là giới thiệu một cách thi vị về tiếng Việt đến người nghe trong nước và quốc tế. Xét trên ý nghĩa đó thì ca trù hoàn toàn xứng đáng được vinh danh trên toàn nhân loại. Ca trù không phải là hát nói bình thường mà người đào nương luyến láy từng chữ từng câu để thể hiện cho người nghe thấy được cái đẹp, cái trau chuốt, mềm mại của ngôn ngữ tiếng Việt kể cả cho một người không biết tiếng Việt.

Nhớ ngày mấy anh bạn Brazil quyết tâm “bám trụ” suốt cả chục ngày ở Hà Nội chỉ để tưởng thức càng nhiều càng tốt các món ăn ở Thủ đô, rồi tối đến đi nghe ca nhạc ở quá cà phê và phòng trà. Hôm nào các bạn cũng có trải nghiệm khác nhau và đó là điều tuyệt vời nhất. Cũng vì văn hóa ở Hà Nội phong phú quá, đặc sắc quá, không thể tưởng tượng được, lại rất dễ đồng cảm với văn hóa bộ lạc lâu đời của đất nước Nam Mỹ. Tôi biết những mĩ từ nghe có vẻ khách sáo nhưng đó là lời thật lòng của các du khách phương xa. Buổi nghe ca trù hôm nay, họ nói thật là không hiểu gì nhưng nói chắc sẽ tìm hiểu thêm về nét văn hóa độc đáo ấy, vậy là đủ để hình thành nên cảm xúc của bạn bè quốc tế. Chẳng phải đó là điều tuyệt vời nhất trong thời đại hội nhập ngày nay sao?

Như Tony, du khách người Anh nói, khi nghe một bài ca mà dù không hiểu tiếng nhưng vẫn thấy hay thì đó chính là nghệ thuật thuần khiết. Anh có thể cảm nhận thấy đào nương đang hát chính là một vị tiểu thư đài các, kiểu như một vị công tước quý tộc của châu Âu quê hương anh. Đoạn ca lúc trầm bổng, lúc nhẹ nhàng đưa người xem như đang dạo chơi trong một khu vườn tràn đầy ánh sáng. Mỗi cành cây, bụi cỏ trong khu vườn đó như có sinh khí dồi dào, chỉ đợi con người đến đưa bàn tay đến lay cành lá thấm đẫm sương đêm. Đó chính là dòng tự sự của thời gian.

Hà Nội về tối rực rỡ sắc màu. Nhìn từ trên tòa nhà cao tầng, phố đi bộ cứ như “suối nguồn phong cách” ào ào tuôn chảy. Từng người, từng người một ai cũng cố gắng thể hiện những gì tinh túy nhất của bản thân. Hòa cùng lặng lẽ là một bạn trẻ ngân nga những câu ca lạ lẫm. Dòng người tò mò dừng lại nghe rồi đi tiếp. Bạn trẻ nhẹ nhàng ẩn vào dòng người. Cách đó mấy con phố, ánh đèn neon soi sáng sân khấu có hai người biểu diễn.

Không lời nào có thể nghĩ ra khi nghe điệu ca cơ bản nhất của ca trù. Thính phòng Việt Nam, di sản quý của nhân loại đã được UNESCO công nhận. Đó là những gì người ta nghĩ và biết. Nhưng với những người ra sức lưu giữ bộ môn nghệ thuật này thì lại hướng đến việc được đưa ca trù ra khỏi danh mục Di sản Văn hóa phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp. Đó là câu hát Hồng hồng, tuyết tuyết/Nhớ ngày nào còn chửa biết cái chi chi… mà tưởng như ai cũng có thể hát được, vậy mà đến khi hát thử lại thấy không hề đơn giản. Ca trù là một thế giới muôn màu muôn vẻ và phong phú vô cùng. Tiếng hát, tiếng đàn trông vậy mà phải tuân theo những quy tắc nghiêm ngặt nhưng không thiếu sự sáng tạo. Môn nghệ thuật này vừa có tính đại chúng lại vừa mang tính bác học. Do đó việc tiếp cận du khách cả trong nước và quốc tế phải nhờ cả vào sự truyền cảm của người nghệ nhân, nghệ sĩ. Du khách xem mới xem ca trù thì làm sao biết được phách với đàn, tiếng phách giòn và đúng nhịp ra sao, nhưng phần nào họ cũng cảm nhận được sự nhịp nhàng và tinh tế của tiếng ngân vang trong tâm hồn.

Tất nhiên, những cảm nhận của các du khách nước ngoài không thể lột tả được cái hay của ca trù, nhưng đó cũng là một nét chấm phá vừa kỳ lạ vừa cảm xúc khi một môn nghệ thuật thuộc loại “khó nghe” được giới thiệu cho bạn bè quốc tế. Đi nghe hát chứ không phải xem hát, đó là ý nghĩa và cũng là phẩm chất nguyên bản nhất của ca trù, không giống như các loại hình khác như chèo hay hát văn.

Văn hoá Việt Nam thiên biến vạn hoá, như rừng cây đua nhau đâm chồi nảy lộc, vươn cao và bén rễ. Trong đó nghệ thuật ca trù hiện ra bình dị mà sâu sắc, lững lờ mà vô lo, điều đó thể hiện qua vẻ mặt của đào nương, qua giọng hát cứ thế cất lên theo nhịp phách cứ thế tuôn ra như suối chảy mây trôi. Tiếng phách và tiếng hát ấy đại diện cho nền văn hoá dân gian giàu bản sắc của Việt Nam và thủ đô của chúng ta./.

Tác phẩm tham dự cuộc thi viết "Hà Nội và tôi" của tác giả Đinh Thành Trung. Thông tin về cuộc thi xem tại đây.
Bài liên quan
  • Hà Nội và tôi
    Hà Nội, trái tim của Việt Nam. Một ngôi nhà thân thương của người con đất Việt. Mỗi người Việt Nam từ Bắc vào Nam, từ miền xuôi đến miền ngược đều ước ao một lần được đến thăm Hà Nội. Nó là niềm tự hào của cả nước, của mỗi người dân khi được sống và làm việc ở Thủ đô, được trở nên đặc biệt khi được sinh ra và lớn lên ở đất Hà thành. Được gọi hai tiếng Hà Nội là quê hương.
(0) Bình luận
  • Nhớ gì khi xa Hà Nội
    Thanh xuân tươi đẹp nhất của tôi gắn bó cùng Hà Nội. Đó là quãng đời sinh viên tươi vui, hồn nhiên được cùng các bạn đồng trang lứa sinh sống và học tập giữa lòng Thủ đô, dưới mái trường Học viện hành chính Quốc gia. Lần đầu tiên bước ra khỏi ngưỡng cửa an toàn của gia đình, Hà Nội đã hiếu khách đón nhận, ôm tôi vào lòng, gieo vào tâm hồn thật nhiều kỉ niệm đặc biệt. Để rồi sau khi ra trường, trở về quê hương công tác, lòng tôi lại bồi hồi xao xuyến mỗi khi nhớ về Hà Nội với những hồi tưởng xuyến xao về quãng đời sinh viên.
  • Tô thắm Hà Nội bốn mùa hoa
    Có lẽ hiếm có Thủ đô của đất nước nào trên thế giới lại có đủ thời tiết đặc trưng của bốn mùa xuân, hạ, thu, đông, cùng với đó là thiên nhiên tuần hoàn luân chuyển quay vòng bốn mùa như Hà Nội. Để tạo nên diện mạo của Thủ đô, ngoài các công trình kiến trúc, danh lam thắng cảnh… thì còn có cả hệ thống cây xanh và hoa cỏ được trồng khắp các nẻo đường của Hà Nội.
  • Một thoáng Thủ đô, một đời vương vấn
    Tôi đến Thủ đô vào một ngày hè chói chang nắng lửa. Cảm giác nóng nực không ngăn nổi sự hiếu kì trong tôi về mảnh đất ngàn năm văn hiến, về những con người tao nhã, văn minh. Tôi thả hồn phiêu diêu qua từng con phố, lắng tai nghe nhịp thở của Hà thành mà nao nao hồi tưởng về những điều mình đã đọc, đã biết về lịch sử, con người nhân kiệt nơi đây.
  • Giai nhân trong bức ảnh Hà thành bất tử
    Nhân dịp 70 năm giải phóng Thủ đô xin được dâng truyện ngắn này như một nén nhang thơm để tưởng nhớ những nghĩa sĩ anh hùng đã dâng hiến đời mình cho cuộc chiến đấu giải phóng Thủ đô. Trong đó có vợ chồng ông Hai Hiên. Hai Hiên - vị lãnh tụ của cuộc khởi nghĩa “Hà thành đầu độc” năm 1908. Cuộc khởi nghĩa tuy thất bại nhưng đã làm chấn động 3 cõi Đông Dương khiến Paris phải run sợ. Ông Hai Hiên lúc đó mới ngoài 30 tuổi, bị thực dân Pháp xử tử chặt đầu, rồi treo thủ cấp ở Cửa Đông thành, nhằm uy hiếp tinh th
  • Nắng thu theo lối tôi về Hà Nội
    7 giờ sáng, đáp xuống nơi Thủ đô, trái tim của cả nước, tôi lại càng tự hào vì là người con Việt Nam. Đã lâu lắm rồi, kể từ ngày tôi xa nơi đây, hân hoan lắm, 7 tiếng trên máy bay đem tôi về quê nhà. 7 năm xa nhà, tôi từ nơi xa học và làm việc trở về nhưng ký ức của tôi và nơi này không thể xóa nhòa. Từ trên máy bay và từ sân bay về trung tâm, tôi càng thấy sự thay đổi rõ rệt của một Hà Nội chuyển mình, hiện đại, văn minh.
  • Cả nhà ước năm mới
    Đêm 30, sau khi tôi và Thạo (con cả của tôi) chuẩn bị xong mâm cúng giao thừa, như đã thống nhất, cả nhà quây quần bên bàn trà để cùng nhau mơ ước.
Nổi bật Tạp chí Người Hà Nội
  • [Podcast] Truyện ngắn: Một giấc mơ xa
    Vân nằm duỗi chân ở sofa, nghe đài mà hai con mắt cứ ríu lại. Jim và Coen vừa theo bố chúng ra ngoài. Ở thị trấn này, trẻ em và những chú cún luôn được thỏa thích dạo chơi. Ánh nắng của buổi sáng đẹp trời chiếu xuyên qua tấm rèm cửa khiến Vân không nỡ ngủ vùi...
  • “Bản đồ” không gian sáng tạo Hà Nội mở rộng, xứng danh Thành phố Sáng tạo
    “Bản đồ” không gian sáng tạo trên địa bàn Hà Nội vẫn liên tục được mở rộng, với nhiều lĩnh vực, phương thức hoạt động đa dạng hơn, từ âm nhạc, thiết kế, thủ công mỹ nghệ cho đến văn hóa truyền thống… Điều này tạo ra kỳ vọng bứt phá mới cho công nghiệp văn hóa Thủ đô, tiếp tục khẳng định Hà Nội là thành viên ưu tú và tích cực trong mạng lưới các Thành phố Sáng tạo của UNESCO.
  • Chi tiết trong sáng tạo của nhà văn
    Chúng ta đều từng quen câu nói của văn hào Nga Macxim Gorki: “Chi tiết nhỏ làm nên nhà văn lớn”. Quả vậy! Chi tiết trong văn xuôi chỉ là một thứ nhỏ, rất nhỏ so với cốt truyện, tình huống truyện, nhân vật,…
  • Hà Nội: Đưa vắc xin phòng uốn ván - bạch hầu vào chương trình Tiêm chủng mở rộng
    Sở Y tế Hà Nội vừa ban hành Công văn số 5509/SYT-NVY gửi Sở Giáo dục và Đào tạo, UBND các quận, huyện, thị xã và Trung tâm Kiểm soát bệnh tật (CDC) thành phố về việc triển khai tiêm chủng vắc xin phòng uốn ván - bạch hầu trong chương trình Tiêm chủng mở rộng (TCMR).
  • Hà Nội: Hơn 7.000 vi phạm giao thông được phản ánh qua Zalo
    Phòng Cảnh sát giao thông (CSGT) Công an TP Hà Nội cho biết, qua hơn một năm triển khai xử lý vi phạm giao thông từ phản ánh của người dân qua Zalo, cơ quan chức năng tiếp nhận 7.042 lượt tin nhắn tương tác.
Đừng bỏ lỡ
Hòa mình vào thế giới ca trù ở Thủ đô
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO