Văn hóa – Di sản

Hồ Quý Ly- nhà canh tân nổi tiếng

Quỳnh Chi 05/12/2023 15:19

Vào cuối thế kỷ XIV, đất nước ở trong tình trạng rối ren. Triều Trần đã trở nên ruỗng nát, bị lung lay tận gốc. Đầu năm 1397, Hồ Quý Ly - bố vợ của Trần Thuận Tông đang giữ chức Thái sư Tuyên trung vệ quốc đại vương - lệnh cho Lại bộ Thượng thư Đỗ Tỉnh vào động An Tôn, Thanh Hóa xây đắp thành lũy, mở mang cung điện, đến giữa năm thì hoàn thành, bèn ép Trần Thuận Tông dời đô đến An Tôn, đổi tên kinh đô Thăng Long thành Đông Đô, đặt tên cho kinh đô mới là Tây Đô và lập ra vương triều Hồ.

Quý Ly tự là Lý Nguyên, dòng dõi người ở Triết Giang (Trung Quốc). Từ đời Hậu Hán, Ngũ Quý sang làm Thái thú ở Diễn Châu, Quỳnh Lưu (Nghệ An), đến đời cháu thứ 12 là Hồ Liêm dời đến ở hương Đại Lải, phủ Thanh Hóa, làm con nuôi của Tuyên úy Lê Huấn, từ đấy mới đổi làm họ Lê.

ho-quy-ly.jpg
Chân dung Hồ Qúy Ly.

Hồ Quý Ly có mối tình rất lạ với công chúa Nhất Chi Mai, con vua Trần. Tương truyền: Hồ Quý Ly lúc hàn vi thường theo người cha nuôi họ Lê đi buôn đường biển. Một lần thuyền chờ hàng ghé vào bờ, Quý Ly thấy trên bãi biển có ai vạch lên cát câu thơ:

Quảng Hàn cung lý nhất chi mai

Quý Ly nhẩm thuộc lòng lấy câu thơ đó. Đến khi Quý Ly đã làm quan, một hôm hộ giá vua Trần đi chơi, nửa chừng ghé vào tránh nắng ở điện Thanh Thử, thấy trước điện rất nhiều cây quế, vua liền ra câu đối:

Thanh Thử điện tiền thiên thụ quế

Các quan cùng đi lúng túng chưa kịp đối thì Quý Ly nhớ lại câu thơ trên bãi biển năm xưa, bèn đọc luôn:

Quảng Hàn cung lý nhất chi mai

Cả hai ghép lại thành hai vế đối rất chính nghĩa là:

Thanh Thử điện kia ngàn gốc quế

Quảng Hàn cung nọ một cành mai

Nghe xong các quan đều phục tài Hồ Quý Ly, vua Trần càng kinh ngạc hơn bởi nhà vua có một công chúa đặt tên là Nhất Chi Mai. Nàng ở trong cung cấm không ra đến ngoài. Vua hỏi Quý Ly:

Nhà ngươi làm sao biết được trong cung tả của ta có công chúa tên là Nhất Chi Mai, tòa lầu của công chúa là cung Quảng Hàn do chính ta đặt tên?

- Quý Ly cứ thực tâu lại việc trước. Vua cho là chuyện lạ, duyên trời đã định, bèn gả công chúa Nhất Chi Mai cho Quý Ly.

Nhất Chi Mai sinh được hai con trai thông minh, có tài là Hồ Hán Thương và Hồ Nguyên Trừng.

Hồ Quý Ly tham dự vào chính sự triều Trần khoảng 28 năm. Sau khi bức vua Trần dời đô từ Thăng Long vào Thanh Hóa và giết hàng loạt quần thần trung thành với nhà Trần, tháng hai năm Canh Thìn (1400) Quý Ly truất ngôi của Trần Thiếu Đế, tự lên làm vua lấy quốc hiệu là Đại Ngu. Quý Ly làm vua chưa được một năm, bắt chước tục nhà Trần, nhường ngôi cho con thứ là Hồ Hán Thương rồi làm thái thượng hoàng cùng trông coi việc nước.

Trong thời gian 35 năm nắm quyền chính dưới triều Trần và triều Hồ, Quý Ly đã từng bước tiến hành một cuộc cải cách rộng lớn về mọi mặt.

Về mặt hành chính, Quý Ly đổi các lộ xa làm trấn, đặt thêm các chức An phủ phó sứ, Trấn thủ phó sứ cùng các chức phó khác ở các châu huyện. Ở các lộ thì đặt những chức quan lớn như Đô hộ, Đô thống, Thái thú quản cả việc quân sự và dân sự. Quý Ly còn đặt chức Liêm phóng sứ tại mỗi lộ để dò xét tình hình quân dân.

Về mặt kinh tế, cải cách quan trọng nhất của Hồ Quý Ly là phép hạn điền, hạn nô, phát hành tiền giấy và đổi mới chế độ thuế khóa. Đó là những cải cách tiến bộ nhằm giảm thế lực của bọn quý tộc Trần, giải quyết tình trạng kiệt quệ tài chính của triều đình.

Theo phép hạn điền, trừ đại vương, trưởng công chúa, mỗi chủ đất chỉ được giữ 10 mẫu trở xuống, số ruộng thừa phải sung công, nghĩa là khôi phục chế độ sử hữu nhà nước về ruộng đất. Ai có tội được phép lấy ruộng mà chuộc tội. Thêm vào đó, Quý Ly dùng uy quyền bắt vua Chàm phải dâng đất Chiêm Động và Cổ Lũy, sau đó Quý Ly cho chia làm 4 châu Thăng, Hoa, Tư, Nghĩa, đặt quan cai trị và cho dân nghèo cùng vào lập nghiệp để khai khẩn đất đai.

Để bổ sung cho ngân sách quốc gia, đủ tiền chi dùng vào công cuộc cải cách xã hội, Hồ Quý Ly cho phát hành các loại tiền giấy: 1 quan vẽ hình rồng, 5 tiền vẽ phượng, 3 tiền vẽ lân, 2 tiền vẽ quy, 1 tiền vẽ mây, 30 tiền vẽ hình sóng, 10 tiền vẽ rêu biển.

Chế độ thuế khóa được thay đổi theo lối tỷ lệ, căn cứ theo số ruộng đất mà đánh thuế; dân đinh không có ruộng và cô nhi quả phụ có ruộng được miễn thuế; đinh có 5 sào chịu 5 tiền giấy; có từ 6 sào đến 1 mẫu đóng 1 quan tiền giấy; có từ 1 mẫu 1 sào đến 1 mẫu 5 sào đóng 1 quan rưỡi tiền giấy; có từ 1 mẫu sáu đến 2 mẫu, đóng 2 quan; có từ 2 mẫu 1 sào đến 2 mẫu 5 sào đóng 2 quan 6 tiền giấy; có từ 2 mẫu 6 sào trở lên đóng 3 quan.

Về mặt quân sự, lo chỉnh đốn việc võ bị đề phòng giặc phương Bắc, Hồ Quý Ly sai lập hộ tịch để biết số dân định trong nước mà lấy thêm; chia quân thành Nam, Bắc, Đông, Tây gồm tất cả 20 vệ (mỗi vệ có 18 đội, mỗi đội 18 người, đại quân thì có 30 đội, trung quân 20 đội, mỗi doanh có 15 đội, mỗi đoàn có 10 đội; riêng các cấm vệ chỉ có 5 đội); tổ chức việc phòng thủ ở các cửa biển và những nơi hiểm yếu; làm những thuyền lớn có 2 tầng, phía dưới để cho người nghèo, còn ở sàn bên trên thì quân sĩ có thể đi lại được; lo chế tạo quân khí và đặt ra 4 kho để chứa.

Về văn hóa xã hội, Hồ Quý Ly phản đối lối học sáo rỗng, nhắm mắt học vẹt lời nói của cổ nhân để xét việc trước mắt. Năm Nhâm Thân (1392), Quý Ly soạn sách Minh đạo gồm 14 thiên đưa ra những kiến giải xác đáng về Khổng Tử và những nghi vấn có căn cứ về sách Luận ngữ - một trong những tác phẩm kinh điển của Nho giáo.

Ngoài ra ông cũng có hoài bão xây dựng một nền văn hóa dân tộc. Ông trọng dụng chữ Nôm, dùng chữ Nôm dịch Kinh thư, Kinh thi, làm sắc chiếu để dạy hậu phi cung nữ và ban biểu trong dân. Ông chú trọng đến việc mở thêm trường học ở các lộ phủ Sơn Nam, Kinh Bắc, Hải Đông và định lại phép thi cho có quy củ.

Về mặt xã hội, Hồ Quý Ly đặt sở “Quảng tế thư” một loại bệnh viện công, chữa bệnh bằng châm cứu và cử Nguyễn Đại Năng trông coi. Ở các lộ, đều lập ra một kho lúa thường bình, lấy tiền công mua lúa trữ vào, phòng những năm mất mùa đem bán rẻ cho dân chúng.

Năm 1403, Hồ Quý Ly còn đặt chức Giám thị, ban hành những đồ đo lường như thước, đấu, thưng cho dân dùng; lại đặt ra các điều luật để bảo vệ cho nhà buôn và giữ giá trị tiền giấy của triều đình.

Hồ Quý Ly đã thực hiện những cuộc cải cách ấy với một quyết tâm cao, một tài năng xuất chúng và một bản lĩnh phi thường. Và dù những cải cách đó có ý nghĩa tích cực nhưng nhìn chung toàn bộ chưa đáp ứng yêu cầu phát triển của xã hội và những đòi hỏi cấp thiết của dân tộc. Vì vậy ông đã thất bại. Bài học lớn nhất dẫn đến thất bại của Hồ Quý Ly chính là để mất lòng dân.

Năm Ất Dậu 1405, sau những năm tháng ngoại giao mềm mỏng, họ Hồ đứng trước nguy cơ xâm lược của nhà Minh. Hồ Quý Ly giao cho con là Hồ Nguyên Trừng chỉ huy đắp thành Đa Bang và đưa quân đóng giữ các nơi. Nhưng đúng như Hồ Nguyên Trừng đã nói: “Thần không ngại đánh, chỉ sợ lòng dân không theo mà thôi”. Trước sức tấn công của địch, quân nhà Hồ thua trận phải rút về giữ phòng tuyến phía nam sông Hồng. Quân Minh thừa cơ hội đã tập trung binh lực vượt sông Hồng đánh chiếm thành Đa Bang. Cuối năm Bính Tuất (1406) thành Đa Bang thất thủ, tuyến phòng ngự của quân nhà Hồ cũng tan vỡ nhanh chóng.

Ngày 22-1-1407, quân Minh tràn xuống chiếm đóng kinh thành Thăng Long, quân nhà Hồ tiếp tục rút chạy, đem theo thuộc hạ chạy ra biển rồi vào Thanh Hóa. Tháng 6 năm Đinh Hợi (1407), thượng hoàng Hồ Quý Ly cùng vua Hồ Hán Thương chạy đến vùng núi Thiên Cầm, cửa biển Kỳ La (Hà Tĩnh) liền bị giặc bắt cùng toàn gia quyến và tùy tướng, rồi bị đưa sang giam giữ tại Trung Quốc.

Nhà Hồ làm vua từ năm Canh Thìn (1400) đến năm Đinh Hợi (1407), được trọn 7 năm thì sụp đổ. Đất nước ta bị rơi vào ách đô hộ của giặc Minh./.

Theo Danh nhân Thăng Long - Hà Nội

Bài liên quan
  • Nguyễn Vạn Hạnh – nhà trính trị, thiền sư, thi sĩ
    Thiền sư Vạn Hạnh (?-1018) gốc họ Nguyễn, người hương Cổ Pháp, phủ Thiên Đức (nay thuộc phường Đình Bảng, thị xã Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh), thuộc thế hệ thứ mười hai dòng Thiền Nam phương Tì Ni Đa Lưu Chi. Ông học thông tam giáo (Nho - Phật - Đạo), từng gắn bó với triều vua Lê Đại hành, trải qua thời Lê Trung Tông, Lê Ngọa Triều rồi đến Lý Thái Tổ.
(0) Bình luận
Nổi bật Tạp chí Người Hà Nội
  • Lễ Quốc khánh tại Thủ đô Hà Nội: Biểu tượng văn hóa sống động, nghĩa tình, thanh lịch, văn minh
    Thủ đô Hà Nội đang trong những ngày mùa Thu lịch sử, với rất nhiều hoạt động kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh mà trọng tâm là Lễ diễu binh, diễu hành vào ngày 2/9. Đây không chỉ là ngày lễ lớn của dân tộc, mà còn là dịp để Thủ đô khẳng định đây không chỉ là nơi ghi dấu lịch sử, mà còn là biểu tượng văn hóa sống động, nghĩa tình và thanh lịch – xứng đáng là “trái tim” của cả nước.
  • Ngoại giao trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc
    Đồng chí Lương Cường - Ủy viên Bộ Chính trị, Chủ tịch Nước Cộng hòa XHCN Việt Nam vừa có bài viết “Ngoại giao Việt Nam - 80 năm xây dựng, trưởng thành cùng đất nước” nhân Kỷ niệm 80 năm Ngày thành lập ngành ngoại giao (28/8/1945 – 28/8/2025). Tạp chí Người Hà Nội trân trọng trích đăng nội dung “Ngoại giao trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc” trong toàn văn bài viết của Chủ tịch nước Lương Cường.
  • “Công cuộc đổi mới, tư duy mới, thực tiễn mới”: Kiến giải sâu sắc nhiều vấn đề lý luận và thực tiễn
    Trước khi trở thành chính khách, tác giả Phạm Quang Nghị từng là chiến sĩ trực tiếp chiến đấu nơi chiến trường Nam Bộ, đồng thời ông còn là nhà báo, nhà văn, nhà nghiên cứu có tâm có tầm dành cả cuộc đời cống hiến cho sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Những trải nghiệm thực tế sâu sắc cùng vốn sống phong phú đã hun đúc trong ông một tầm nhìn rộng mở và cả những trăn trở với thời cuộc.
  • [Podcast] Bánh gối - Dấu ấn văn hóa trong ẩm thực đường phố Hà Nội
    Trải qua thăng trầm thời gian, kho tàng ẩm thực Hà Nội ngày thêm phong phú, đa dạng và trong mỗi thức quà có cả những nét văn hóa, lối sống và cả tâm hồn người Tràng An. Hà Nội ngàn năm văn hiến không chỉ có phở, bún riêu, trà sen hồ Tây, bánh chưng Tranh Khúc hay cốm làng Vòng mà còn nhiều món ngon, vừa đậm vị vừa khiến người ta xao xuyến, nhớ mãi. Sự khéo léo, sáng tạo, biến tấu từ những nguyên liệu quen thuộc để tạo nên hương vị độc đáo là minh chứng cho sự đa dạng của ẩm thực Hà thành. Và giữa vô vàn món ngon ấy, bánh gối – thứ bánh dân dã, giản dị vẫn luôn là món ăn gợi nhắc đến sự tinh tế, khéo léo của người Hà Nội.
  • Ra mắt tập thơ "Bốn mùa cờ bay" của tác giả Huỳnh Mai Liên
    “Bốn mùa cờ bay” của tác giả Huỳnh Mai Liên ra mắt đúng dịp kỷ niệm 80 năm Quốc khánh 2/9, là một hải trình đến Trường Sa bằng thơ đầy rung cảm, như một con sóng nhỏ, hòa vào tình yêu lớn của dân tộc trong dấu mốc thiêng liêng của Tổ quốc.
Đừng bỏ lỡ
  • Xã Hồng Vân rực rỡ sắc màu làng quê mừng 80 năm Quốc khánh 2/9
    Những ngày cuối tháng Tám lịch sử, trên khắp các tuyến đường của xã Hồng Vân (TP Hà Nội), không khí rộn ràng, tươi mới hiện hữu qua hình ảnh cờ Đảng, quốc kỳ rực rỡ sắc đỏ. Người dân đi qua ai nấy đều ngỡ ngàng, xúc động và mừng vui khi thấy làng quê thân thuộc được khoác lên tấm áo mới giàu sức sống.
  • Ứng dụng “A80 - Tự hào Việt Nam”: Hỗ trợ tra cứu chuỗi hoạt động dịp Quốc khánh 2/9
    Ứng dụng “A80 - Tự hào Việt Nam” cập nhật chi tiết thông tin về chương trình triển lãm, nghệ thuật, diễu binh kèm theo hướng dẫn tham gia và các lưu ý cần thiết.
  • Lan tỏa ý thức, chung tay bảo vệ môi trường trong đại lễ Quốc khánh 2/9
    Những ngày tháng Tám lịch sử, Thủ đô Hà Nội khoác lên mình diện mạo mới rực rỡ và tràn đầy sức sống với hàng triệu sắc đỏ cờ Tổ quốc tung bay trên nền trời xanh, tạo nên khung cảnh trang nghiêm và thiêng liêng, khơi dậy niềm tự hào, xúc động sâu lắng trong trái tim mỗi người dân.
  • Không khí Tháng Tám rực rỡ trên từng góc phố Tây Hồ
    Trong những ngày tháng Tám lịch sử, khi cả nước hướng về kỷ niệm 80 năm Quốc khánh 2/9, khắp các tuyến phố của Thủ đô Hà Nội đều rộn ràng sắc đỏ sao vàng. Tại phường Tây Hồ, những lá cờ Tổ quốc tung bay kiêu hãnh trên từng ngõ nhỏ, con hẻm, tạo nên bức tranh rực rỡ, chan chứa niềm tự hào dân tộc và tinh thần chuẩn bị cho ngày lễ trọng đại của đất nước.
  • Hà Nội miễn vé xe buýt và đường sắt đô thị dịp Quốc khánh 2/9
    UBND TP Hà Nội quyết định miễn tiền vé sử dụng các phương tiện vận tải hành khách công cộng có trợ giá, gồm xe buýt và đường sắt đô thị trong bốn ngày từ 30/8- 2/9/2025.
  • Khát vọng phát triển, xây dựng người Kim Liên thanh lịch, văn minh
    Đại hội đại biểu Đảng bộ phường Kim Liên lần thứ I, nhiệm kỳ 2025-2030 diễn ra ngày 22/8 với chủ đề “Phát huy truyền thống lịch sử, văn hóa, anh hùng, sức mạnh đại đoàn kết toàn dân; kỷ cương, sáng tạo, trách nhiệm".
  • Chương trình nghệ thuật đặc biệt “Hà Nội - Sáng mãi khát vọng Việt Nam”
    Chương trình là lời tri ân sâu sắc tới các thế hệ đi trước - những người đã hiến dâng tuổi trẻ và xương máu cho nền độc lập, tự do của Tổ quốc. Đồng thời, tôn vinh những thành tựu nổi bật, toàn diện và bền vững mà đất nước nói chung và Thủ đô Hà Nội nói riêng đã đạt được, đặc biệt sau 40 năm đổi mới.
  • "Nhà tôi có treo một lá cờ" - MV mới của Hà Anh Tuấn rợp sắc cờ đỏ, gợi niềm tự hào Việt Nam
    Ca khúc "Nhà tôi có treo một lá cờ" là bài hát trong MV mới của ca sĩ Hà Anh Tuấn. Ca khúc chứa chan tình yêu dành cho Quốc kỳ của người Việt Nam. Đồng thời là lời tri ân đến các thế hệ cha anh đã hy sinh vì độc lập, tự do; đồng thời gửi gắm thông điệp về niềm tự hào và trách nhiệm của thế hệ hôm nay trong hành trình dựng xây đất nước.
  • [Podcast] Cổng trại bảo an binh – Dấu ấn ngày toàn thắng
    Mùa thu năm 1945, Hà Nội rợp cờ đỏ sao vàng, khắp phố phường vạn người như một cùng cất tiếng hô vang “Độc lập – Tự do”, đánh dấu thắng lợi vĩ đại của Cách mạng tháng Tám. Trải qua tám thập kỷ, nhiều di tích từ mùa thu năm ấy vẫn còn hiện hữu giữa đời sống hôm nay, kể lại câu chuyện của một Thủ đô Anh hùng của đất nước Việt Nam anh hùng. Trong dòng chảy ấy, Cổng Trại Bảo An binh chính là dấu tích của cuộc Tổng khởi nghĩa Cách mạng tháng Tám năm 1945 - một sự kiện lịch sử trọng đại của đất nước.
  • "Hạt giống hạnh phúc" - Phim tài liệu đặc biệt về tình hữu nghị Việt Nam và Cuba phát sóng tối 2/9
    Bộ phim tài liệu với tên gọi "Hạt giống hạnh phúc" sẽ được phát sóng vào 20h10 tối 2-9-2025 trên kênh VTV1. Cùng thời điểm này, Truyền hình Quốc gia Cuba - Cubavisión cũng phát sóng bộ phim đặc biệt này, mở ra một dấu mốc hiếm có trong lịch sử hợp tác truyền hình giữa hai nước.
Hồ Quý Ly- nhà canh tân nổi tiếng
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO