Góc nhìn

Độc đáo phương ngữ miền Nam

Phạm Đình Ân 02/06/2023 08:10

Tiếng Việt sẽ nghèo nàn đi nhiều nếu không được một số lớn từ vựng miền Nam bổ sung vào hệ thống từ vựng chung cùng với những cách sử dụng giàu sắc thái phương ngữ, đáng chú ý là phương ngữ Nam bộ.

Tiếng miền Nam phát triển trong quá trình giao lưu, hội tụ với ngôn ngữ các dân tộc Hoa, Khmer, Chăm... và không thể không nhắc đến ngôn ngữ các nước Anh, Hoa Kỳ, Pháp. Đó là một thứ tiếng, ở không ít trường hợp, là nói một đằng, viết một nẻo - nhưng nhiều khi viết đúng (thí dụ: nói dui dẻ mà vẫn viết vui vẻ). Ở những biến thể từ vựng, biến thể ngữ âm của tiếng miền Nam nhiều khi không những không khiến người vùng khác khó nghe, mà ngược lại, chúng còn làm giàu có thêm từ vựng - ngữ nghĩa, giọng nói ngôn ngữ dân tộc.

Để phản ánh đời sống chiến tranh, người miền Nam có những từ: bưng biền, đồng khởi, mũ tai bèo, thêm nữa: đầm già, cá nẹp, cá rô, cán gáo (các loại máy bay địch), chống càn, ác ôn, ruồng bố, trái nổ (lựu đạn)... Về thiên nhiên, sản vật, có: gió chướng, nước lớn, nước ròng, sầu riêng, măng cụt, chôm chôm, thơm (dứa), mãng cầu (na), lục bình, đước, tràm, trâm bầu…

Về vật dụng, có: chén (bát), mền (chăn), nón (mũ), mùng (màn), xà bông, bột giặt (xà phòng), bột ngọt (mì chính, gia vị), dầu ăn, dầu thắp, đậu phộng (lạc)... Về sinh hoạt hằng ngày, có: bao tử (dạ dày), trái banh (quả bóng), đánh lộn, quậy (phá phách, gây phiền), tiêu xài, nhậu, say xỉn, mánh mung, chôm chỉa (ăn cắp vặt), xạo, ba trợn ba trạo (ranh mãnh, điêu toa, xấc xược, hỗn láo), rùm beng, tùm lum (rối ren, lộn xộn), hoàn tất, công chuyện, thu gom, bán mua trọn gói, xịn (tốt), dởm (xấu, dối trá), hàng nhái (hàng giả), mắc (đắt), chỉ, cây (đồng cân, lạng vàng), chà răng, chụp hình, xả láng, quá xá, quá trời, dễ ợt, hết sảy, hết trơn, hết trọi (hết sạch, mất trắng), tới số, hết cỡ, to bự, coi bộ, ra tuồng, ngưng (ngừng), kẹt (vướng), ốm (gầy yếu), dạ (vâng)... Riêng về đường sá, đi lại, có: xa cảng, phi trường (bến xe, sân bay), lộ trình, quá giang, quẹo, bùng binh, xe đò, chạy xe, thả bộ...

Những từ khác: ngõ hầu (nhằm mong), đặng (được), khỏi lo, khỏi nói (đừng hoặc không cần lo lắng, nói năng), buồn thấy mồ đau thấy bà, sướng thấy cha, không tiền khoáng hậu, cưng (yêu, quý, mến, nuông chiều) hên và sui (may và không may mắn)...

Tiếng miền Nam nói chung và phương ngữ Nam bộ nói riêng giàu sức gợi, có tính hài hước, tính rút gọn, nhiều tượng hình, tượng thanh, nói được rất cụ thể về đời sống ngoại cảnh và cả nội tâm, phản ánh tính cách con người phóng khoáng, ngẫu hứng, "chịu chơi", chân thật, giản dị, vô tâm, bộc trực... của vùng sông nước đầy nắng gió, dễ làm ăn. Xin dẫn ra một lời ca trong Điệu lý con cóc:

Chiều chiều bắt nhái cắm câu
Nhái kêu cái ẹo thảm sầu nhái ơi
Cóc chết nàng nhái mồ côi
Chàng lui tới hỏi, lắc đầu hổng ưng
Con cóc ngồi ở gốc bưng…

Lời ca đã trở nên rất quen thuộc đối với người miền Bắc, ấy thế mà từ chỉ âm thanh ẹo, những từ hổng ưng, biểu ưng, lại tạo nên ấn tượng là lạ, ngồ ngộ về cách giao tiếp, ứng xử, vừa dễ thương vừa hóm hỉnh.

Mặc dù pha tạp hoặc nghiêng về phía khẩu ngữ, nhưng tiếng miền Nam vẫn có nhiều ưu điểm, trước hết là có nhiều từ hay, thú vị, dành riêng cho một vùng, đồng thời có thể đóng góp vào hệ thống từ vựng chung. Chỉ cần dẫn ra ngẫu nhiên một số từ như: rùm beng, tùm lum, đánh lộn, mánh mung, chôm chỉa... đã thấy khó tìm được những từ khác hay đến để thay vào. Và thả bộ nữa: Chúng ta hãy hình dung về một người đi bộ, dạo chơi, buông đôi chân, thả đôi gót, thả buông cả tấm thân và tâm trạng, từng bước từng bước thong dong, thảnh thơi trên đường, Chỉ người miền Nam mới nói được đúng và tinh tế, ý nhị đến thế về một cử chỉ, hành động quá quen thuộc.

Bài liên quan
  • Cái hay của từ nối
    Giáo sư ngôn ngữ học, dịch giả, nhà văn Cao Xuân Hạo từng kể một chuyện vui rằng có một tác giả nọ gửi bài đến tòa soạn báo, bị biên tập viên gạch xóa hết những từ nối thì, là, mà (từ nối loại này có trường hợp được gọi là liên từ, hư từ). Tác giả bài báo quá buồn nhưng bỏ qua vì ông không tin rằng người ta có thể hiểu ra vấn đề.
(0) Bình luận
  • Một dạng từ láy
    Dần dần, từ từ, thường thường, đều đều, mãi mãi, nhanh nhanh, hay hay, luôn luôn… là những cặp từ láy đôi trùng lặp. Hầu hết từ láy đôi trùng lặp đều có chức năng diễn tả nhịp độ, tần suất sự việc đang trải qua trong tiến trình thời gian. Những từ chỉ dùng một tiếng thì nghĩa sẽ khác khi dùng cả hai (từ láy), như vậy, sự lầm lẫn, thiếu chính xác khi sử dụng ít xảy ra. Riêng hai cặp từ mãi mãi và luôn luôn, khi nào chỉ dùng một từ, khi nào dùng cả từ láy và điều cần bàn, nếu muốn cho lời nói, câu văn chuẩn xác.
  • Ngôn từ viết cho trẻ em cần sáng trong, giản dị, dễ hiểu
    Văn chương hoặc văn bản thông tin dành cho trẻ em, trước tiên cần hồn nhiên, sáng trong, giản dị, dễ đọc - dễ hiểu - dễ nhớ; đồng thời nên gieo mầm về khả năng quan sát, cảm nhận thế giới của các em. Tùy theo lứa tuổi của các em, người viết nên lưu ý để đáp ứng nhu cầu nêu trên cho thích hợp. Những dẫn chứng về lời văn dưới đây cần xem lại, xin chia sẻ cùng bạn đọc.
  • Nhận thức mới về một đề tài văn học
    Đó là chủ đề của chương trình toạ đàm “Mê cung của ký ức” diễn ra vào tối 15/09/2023 tại không gian văn hoá Montauk, do Linh Lan Books tổ chức.
  • Câu mập mờ
    Vấn đề đem ra bàn bạc ở đây không phải là câu văn, câu thơ đa nghĩa, (hoặc mơ hồ), chứa nghĩa hàm ẩn, “ý tại ngôn ngoại”, mà là câu mập mờ.
  • Ấn tượng Vũ Minh Huệ
    Mấy năm gần đây, các hội viên mới được kết nạp vào Hội đồng Thơ của Hội Nhà văn Hà Nội có không ít gương mặt ấn tượng. Một trong số đó là nữ nhà thơ Vũ Minh Huệ, không chỉ xinh đẹp trẻ trung mà còn để lại dấu ấn bằng những sáng tác rất mới, có cá tính và giàu nữ tính.
  • Chuyển đổi từ Hán Việt sang từ thuần Việt
    Như đã biết, từ Hán Việt chiếm phần lớn trong vốn từ vựng tiếng Việt. Từ Hán Việt có ưu điểm như: súc tích, diễn đạt tốt được ý nghĩa trang trọng, tính khái quát cao, cần được dùng nhiều trong các văn bản hành chính, khoa học…
Nổi bật Tạp chí Người Hà Nội
  • “HỘP NGHỆ THUẬT” - Số 26: Nghệ thuật sân khấu, từ truyền thống đến hiện đại
    Ngày Sân khấu Việt Nam (ngày giỗ Tổ sân khấu) 12/8 âm lịch hằng năm là dịp để văn nghệ sĩ trên mọi miền đất nước tưởng nhớ và tri ân các vị tổ nghề, các thế hệ nghệ sĩ đã có nhiều đóng góp cho nền nghệ thuật sân khấu nước nhà. Podcast “Hộp nghệ thuật” số này của Tạp chí Người Hà Nội có dịp được gặp gỡ NSND Trần Quốc Chiêm, Chủ tịch Hội liên hiệp VHNT Hà Nội để cùng trò chuyện về chủ đề “Nghệ thuật sân khấu, từ truyền thống đến hiện đại”.
  • Trẻ em Thủ đô vui Tết Trung thu cùng “Sắc màu”
    Nhân dịp Tết Trung thu, Bảo tàng Hà Nội cùng Câu lạc bộ mỹ thuật Siêu nhân nhí phối hợp tổ chức triển lãm tranh với chủ đề “Sắc màu”.
  • Lập Quy hoạch Thủ đô Hà Nội: Tiếp biến “di sản quy hoạch”
    Hà Nội đang thực hiện cùng lúc nhiều nhiệm vụ quan trọng, mang tính đột phá, trong đó có việc lập “Quy hoạch Thủ đô Hà Nội thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050”. Quá trình lập Quy hoạch Thủ đô đang đến giai đoạn nước rút, quan trọng nhất.
  • Xu hướng khách du lịch đến Huế bằng tàu biển ngày càng tăng mạnh
    Du lịch tàu biển ở Thừa Thiên – Huế có xu hướng phát triển mạnh trong những năm gần đây và trong 7 tháng năm 2023 đón 13.300 khách đến Cảng Chân Mây.
  • Hà Nội và Quảng Châu tăng cường hợp tác thương mại, du lịch
    Sáng 26-9, tại thành phố Quảng Châu, thủ phủ tỉnh Quảng Đông, tiếp tục chương trình chuyến thăm và làm việc tại Trung Quốc, đồng chí Đinh Tiến Dũng, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Thành ủy, Trưởng đoàn đại biểu Quốc hội thành phố và Đoàn đại biểu cấp cao thành phố Hà Nội đã dự, chứng kiến lễ ký kết Bản ghi nhớ hợp tác giữa UBND thành phố Hà Nội và chính quyền thành phố Quảng Châu.
Đừng bỏ lỡ
  • Sân khấu truyền thống Huế có thêm nhiều phương thức hoạt động mới
    Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế phối hợp với Hội Nghệ sỹ Sân khấu tỉnh Thừa Thiên - Huế tổ chức kỷ niệm Ngày Sân khấu Việt Nam (12/8 Âm lịch).
  • Hoa hậu H'Hen Niê được trao Bằng khen "Nghệ sĩ vì cộng đồng"
    H'hen Niê được trao Bằng khen "Nghệ sĩ vì cộng đồng" và Bằng khen cho văn nghệ sĩ tích cực từ Hội Liên hiệp Thanh niên Việt Nam TP.HCM như sự công nhận cho đóng góp đầy tích cực.
  • Cốm xào - món ngon tròn vị thu Hà Nội
    Cốm là “một thức quà thanh nhã và tinh khiết”, là đặc sản của riêng Hà Nội. Trong tâm tưởng của người Hà Nội, mùa thu bao giờ cũng gắn liền với cốm và những món ăn tinh tế từ món quà thu xanh như ngọc lưu ly này.
  • Hồ Quỳnh Hương cùng dàn sao hội tụ trong đêm nhạc đặc biệt
    Đêm nhạc "Những ngôi sao Hà Nội" diễn ra vào 20h tối 28/9 tại Nhà hát Lớn Hà Nội, quy tụ dàn nghệ sĩ tên tuổi thành danh từ cuộc thi "Tiếng hát Hà Nội".
  • Sôi động cuộc thi âm nhạc dành cho học sinh phổ thông
    Cuộc thi Rap Olympia mùa 1 được tổ chức từ ngày 23/9 đến 13/10, với mong muốn tạo ra một sân chơi về nghệ thuật cho tất cả các bạn học sinh trung học phổ thông có niềm đam mê về âm nhạc.
  • Ốc Trung thu - ẩm thực cổ truyền Hà Nội
    Trong dịp Tết Trung thu, ngoài mâm cỗ trông trăng với các sản vật đặc trưng của mùa thu và bánh nướng, bánh dẻo, cỗ ngọt cho con trẻ, người Hà thành còn có nhiều món ăn độc đáo từ ốc vào dịp Trung thu như: ốc nấu thả, ốc hấp lá gừng, ốc xào khế, ốc bung chuối đậu, ốc luộc.
  • Xiếc và rock kết hợp trong “Thiên thần lên núi”
    Nghệ sĩ nhân dân (NSND) Tống Toàn Thắng và Liên đoàn Xiếc Việt Nam tiếp tục gây bất ngờ khi công bố chương trình xiếc và rock mang tên “Thiên thần lên núi” với sự tham gia của ban nhạc Ngũ Cung.
  • Nhiều hoạt động kỷ niệm 69 năm Ngày Giải phóng Thủ đô
    Nhân kỷ niệm 69 năm Ngày Giải phóng Thủ đô (10/10/1954-10/10/2023), các đơn vị trực thuộc Sở Văn hóa Thể thao Hà Nội sẽ tổ chức nhiều hoạt động trang trí, cổ động trực quan và chương trình nghệ thuật chào mừng.
  • Một dạng từ láy
    Dần dần, từ từ, thường thường, đều đều, mãi mãi, nhanh nhanh, hay hay, luôn luôn… là những cặp từ láy đôi trùng lặp. Hầu hết từ láy đôi trùng lặp đều có chức năng diễn tả nhịp độ, tần suất sự việc đang trải qua trong tiến trình thời gian. Những từ chỉ dùng một tiếng thì nghĩa sẽ khác khi dùng cả hai (từ láy), như vậy, sự lầm lẫn, thiếu chính xác khi sử dụng ít xảy ra. Riêng hai cặp từ mãi mãi và luôn luôn, khi nào chỉ dùng một từ, khi nào dùng cả từ láy và điều cần bàn, nếu muốn cho lời nói, câu văn chuẩn xác.
  • Công diễn vở opera Việt - Nhật “Công nữ Anio”
    Tối 22/9, tại Nhà hát Lớn Hà Nội diễn ra buổi công diễn đầu tiên vở opera “Công nữ Anio”, nhân kỷ niệm 50 năm thiết lập quan hệ ngoại giao Việt Nam - Nhật Bản (1973-2023.
Độc đáo phương ngữ miền Nam
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO