Lý luận - phê bình

Sự tối giản, tính thiền và triết học trong thơ Trần Lê Khánh

Lý Uyên 17:47 17/02/2023

Mới đây, tác phẩm “Ngàn bài thơ khác” của nhà thơ Trần Lê Khánh đã giành Giải thưởng Văn học 2022 của Hội Nhà văn Việt Nam. Tập thơ cũng đã được nhà thơ Bruce Weigl chuyển ngữ sang tiếng Anh với nhan đề “The sum of now” và sắp ra mắt tại Mỹ. Nhân dịp này, sáng ngày 17/2/2023, Khoa Viết văn – Báo chí, trường Đại học Văn hóa đã tổ chức buổi giao lưu với hai nhà thơ trong chương trình “Gặp gỡ tháng Giêng”.

Sự tối giản và tư tưởng trong thơ Trần Lê Khánh

Tập thơ “Ngàn bài thơ khác” của Trần Lê Khánh là tuyển tập những bài thơ ngắn nhưng mang đầy kiến thức về tôn giáo, tính triết lý chiêm nghiệm và tư tưởng thiền cũng như sự độc đáo về cấu tứ như: “em đi ngang đời tôi/ lũ gió rủ nhau/ đem buổi chiều ra thổi” (Sự thoáng đãng của tâm hồn); “con đường thi ca/ không có lấy một cái cây/ nhưng đầy bóng râm của chúng” (Nội tâm); “ngọn gió mới sinh ra/ tập men theo chiếc lá/ để nhận ra mình” (Con đường nhân loại); “con sông/ chảy qua nhiều quốc gia/ sóng là ngôn từ duy nhất” (Bảo tàng về thời gian); “chiếc lá vàng bay/ một mình làm nên mùa thu/ nó đâu biết rằng kiếp sau/ hóa thành đàn chim én” (Kiếp nào hơn) hay “hoàng hôn giữ mây/ như biển sâu giữ hờ ngọn sóng/ để sóng trong lòng/ vỗ về đâu” (Níu giữ)…

z4116911122128_d81a7c5359c10e6be0753eff54f32318.jpg
Cuộc giao lưu với hai nhà thơ Trần Lê Khánh và Bruce Weigl tại Khoa Viết văn - Báo chí

Đối với Trần Lê Khánh, những sáng tác của anh không bị ảnh hưởng bởi các nhà thơ, tác giả nào. Anh nhận mình chỉ chịu ảnh hưởng từ những câu thơ hay và để tránh trường hợp rơi vào motif cũ, anh đã tự trau dồi tri thức bằng việc đọc nhiều hơn ở các lĩnh vực khác nhau.

Chia sẻ về thơ nói chung, nhà thơ Trần Lê Khánh cho rằng, thơ hay là thơ mà đọc lên khiến người ta cảm thấy hay ngay lập tức, còn nếu phải suy nghĩ mãi mới thấy hay thì có thể nói đó là thất bại của nhà thơ. Và anh cũng chia sẻ, nếu để tự chọn ra những tác phẩm mà anh tâm đắc trong tập thơ mới này thì con số 50 bài thơ là có phần dễ dãi, và thực sự thì anh chỉ lọc lại ở con số 5 – 7 bài thơ.

Khi được hỏi về điều gì khiến anh theo đuổi sự cô đọng, tối giản trong thơ của mình, Trần Lê Khánh nhận rằng đó như một “thói quen nghề nghiệp”, vì anh đã từng phải trình bày rất nhiều dự án của mình cho các nhà đầu tư lớn trong các hội thảo – mỗi dự án có nội dung dày như một cuốn sách hàng trăm trang nhưng chỉ được trình bày trong khoảng tối đa 1 – 2 phút, việc đó giúp anh có thói quen rút lọc được những ý chính và hình thành kỹ năng tóm gọn vấn đề.

z4116170325923_f3790cbe5b4ccc7104846d54195e00bb.jpg
Tập thơ "Ngàn bài thơ khác"

Trước đó, tác phẩm đầu tiên của Trần Lê Khánh mà Bruce Weigl dịch sang tiếng Anh là tập thơ “Sự bắt đầu của nước” với nhan đề “The beginning of Water” và cuốn sách đã được xuất bản song ngữ tại Mỹ, do Nhà xuất bản White Pine ấn hành, ra mắt vào tháng 4/2021. Và đối với “Ngàn bài thơ khác”, Bruce Weigl đã mất 5 năm (từ 2017 tới năm 2022) để hoàn thành bản dịch “The sum of now”.

z4116526790126_e55b0c9edf0d41c67396c800fcba88a4.jpg
Bìa tập thơ "Sự bắt đầu của nước" xuất bản song ngữ tại Mỹ với nhan đề "The beggining of Water", 2021.

Nói về thơ của Trần Lê Khánh, nhà thơ Bruce Weigl nhận định: “Khi đọc thơ Trần Lê Khánh, tôi cảm thấy đặc biệt. Cũng là một nhà thơ và với hơn 50 năm hoạt động phê bình văn học, tôi có một góc nhìn về thơ không chỉ thiên về đánh giá thơ hay hay không hay mà là ở sự đặc biệt. Đó là sự súc tích, cô đọng của những bài thơ ngắn nhưng gợi nhiều vấn đề và suy ngẫm”. Bruce Weigl cũng chia sẻ, ông rất thích bài thơ: “trăng/ đập thình thịch trên bầu trời/ rằm rồi anh ơi” vì sự cô đọng mà đầy chất gợi của nó và đây là một ví dụ cho việc Trần Lê Khánh biết nên giữ lại cái gì và loại bỏ cái gì trong thơ của mình.

Dịch giả cũng là người đồng sáng tác

Theo chia sẻ của nhà thơ Trần Lê Khánh, trong quá trình Bruce Weigl dịch tập thơ “Ngàn bài thơ khác” của anh, hai nhà thơ đã trao đổi với nhau rất nhiều qua online, rồi hẹn gặp nhau trực tiếp để trao đổi kỹ hơn về việc chuyển ngữ. Và khi có những câu thơ ở bản tiếng Việt chuyển sang tiếng Anh mà rất khó để giữ nguyên được tinh thần, Bruce Weigl đã cho anh những gợi ý, kiến nghị thay đổi để có được bản dịch phù hợp. Quá trình tương tác giữa tác giả và dịch giả dựa trên tinh thần học hỏi, không ít lần hai bên từ chối những phương án lựa chọn của nhau, nhưng cuối cùng họ đã đi đến được thống nhất tâm đắc, với sự chọn lọc tối ưu. Bruce Weigl đã tốn nhiều thời gian và công sức trong việc dịch thơ anh hơn cả lúc anh sáng tác và hoàn thiện tập thơ này.

z4116165008960_8bc67a9c6575b77fe72f69b3ec4b67be.jpg
Nhà thơ Bruce Weigl và nhà thơ Nguyễn Quyến chụp ảnh kỷ niệm với sinh viên Khoa Viết văn - Báo chí.

Bruce Weigl thừa nhận việc dịch thơ Trần Lê Khánh sang tiếng Anh gặp rất nhiều khó khăn, nhất là lúc dịch nhan đề các bài thơ và bởi vốn dĩ việc dịch thơ luôn là bất khả thi nhưng đây cũng là quá trình đầy thử thách thú vị. Ông đã từng đưa một bài thơ cho nhiều người dịch thử và kết quả thú vị là mỗi người cho ra một phiên bản dịch khác nhau. Vì thế, việc dịch thơ là một quá trình cần sự nghiêm túc, phải làm sao để bản dịch vẫn giữ được tinh thần của tác giả là câu chuyện không đơn giản.

Nhà thơ Trần Lê Khánh sinh năm 1971, vốn là một chuyên gia tư vấn tài chính cấp cao, hiện sống và làm việc tại TP. Hồ Chí Minh. Anh đến với thơ trong khoảng 10 năm nay. Trước tác phẩm “Ngàn bài thơ khác” Trần Lê Khánh đã ra mắt bạn đọc nhiều tác phẩm như: “Lục bát múa” (2016), “Dòng sông không vội” (2017), “Ngày như chiếc lá” (2018), “Lục bát múa trọn bộ” (2018), “Giọt nắng tràn ly” (2019), “Xứ - Rung một ngọn mây” (Giải thưởng VHNT xuất sắc của Liên hiệp các Hội VHNT Việt Nam năm 2021)… Cũng năm 2021, tập thơ “Sự bắt đầu của nước” được xuất bản song ngữ tại Mỹ với nhan đề tiếng Anh là “The Beginning of Water”.

Nhà thơ Bruce Weigl sinh năm 1949, là nhà thơ người Mỹ có nhiều gắn bó với Việt Nam. Ông là Chủ tịch chương trình Viết văn quốc gia Mỹ, Chủ tịch Hội đồng thẩm định thơ của Giải thưởng Văn học quốc gia Mỹ và là người đã dịch 2 tập thơ của Trần Lê Khánh sang tiếng Anh.

Tác giả trích dẫn

Bài liên quan
  • Trao Giải thưởng Văn học năm 2022
    Sáng ngày 15/2/2023, Lễ trao Giải thưởng Văn học năm 2022 đã diễn ra tại trụ sở Hội nhà văn Việt Nam, số 9 Nguyễn Đình Chiểu. Đại diện Hội Nhà văn Việt Nam cũng trao Giải Nhà văn nữ ấn tượng cho hai nhà văn là Nguyễn Bích Lan và Nguyễn Thị Kim Hòa.
(0) Bình luận
  • Đổi mới thi ca cũng không được xa lạ với con người
    Cuộc đối thoại của nhà thơ với thời đại trong thơ ca mang lại hy vọng, nâng cao giá trị con người ngay cả trong thời điểm bi tráng nhất của lịch sử hoặc thời khắc đau khổ nhất của mỗi một số phận. Một nhà thơ đích thực phải biết dùng ngôn ngữ của thơ để chạm vào tâm hồn con người. Không chỉ bằng sự phá vỡ sắc cạnh của lý trí, ngôn ngữ đó cần có thêm cảm xúc của trái tim - những cảm xúc được tái hiện từ chất liệu đời thường.
  • Vũ Quần Phương với thơ hay
    Quan sát các nhà thơ viết phê bình tôi thấy rằng vì có sáng tác, nên phê bình của họ thường giàu cảm xúc, thuyết phục bạn đọc bởi sự tinh tế, thành thục của người có nghề, cùng làm nghề với tác giả được bình. Mặt khác, là người cũng từng thai nghén, mang nặng đẻ đau tác phẩm, nên nhà thơ bình thơ thường có sự cảm thông, trân trọng và sẻ chia. Các nhà thơ bình thơ thành công trước đây phải kể đến Xuân Diệu, Chế Lan Viên. Lớp kế tiếp có Vũ Quần Phương, Nguyễn Trọng Tạo, Hữu Thỉnh, Trần Đăng Khoa, Nguyễn Hoàng Sơn...
  • Văn nghệ sĩ trong Hà Nội tạm chiếm
    Sống trong Hà Nội tạm chiếm những năm 1947-1954, đời sống văn nghệ sĩ hết sức khó khăn. Nguyễn Minh Lang, Hoài Việt, Minh Tân, Thùy Linh, Nguyễn Quốc Trinh, Song Nhất Nữ, Tô Kiều Ngân, Thy Ngọc... đều sống bằng nghề dạy học ở trường tư. Nhà thơ Giang Quân trông nom một hiệu sách mang tên Quốc Việt ở 274 phố Khâm Thiên.
  • Thơ về chiến tranh cách mạng 1946 - 1954 từ hướng nhìn Thủ đô Hà Nội
    Lịch sử thi ca chiến tranh cách mạng Việt Nam đã xác nhận có một khu vực tác phẩm oai hùng, chói sáng, đó là một di sản văn hóa quý báu: thơ viết về Thủ đô Hà Nội, trái tim của Tổ quốc, ở giai đoạn kháng chiến chống Pháp 1946 - 1954. Thơ ca kháng chiến giai đoạn này bao gồm cả thơ viết về Hà Nội hoặc thơ liên quan đến Thủ đô. Số lượng tác phẩm phải đến hàng trăm. Nhiều tác phẩm đạt tới hiệu quả nghệ thuật nhất định, để lại giá trị lịch sử - văn hóa từ đó cho đến hôm nay và mai sau.
  • 70 năm văn học Thủ đô nhìn từ thế hệ và thành tựu
    Hội Nhà văn Hà Nội hiện nay có gần 700 hội viên thuộc các ngành sáng tác thơ, văn, lý luận phê bình, dịch thuật và khảo cứu. Chưa có một thống kê cụ thể và đầy đủ số lượng các nhà văn chuyên môn hóa sáng tác khi lựa chọn thể loại văn học nhưng ước tính thì số người làm thơ và viết văn xuôi là không bên nào áp đảo bên nào. Nói hình ảnh thì thơ và văn xuôi là hai dòng chủ lưu thao thiết chảy tạo nên diện mạo cũng như khí sắc văn học Thủ đô trong vòng bảy thập kỷ qua (1954-2024). Đặc điểm của đội ngũ nhà văn Hà Nội thường là “2 trong 1” (vừa là hội viên Hội Nhà văn Việt Nam và Hội Nhà văn Hà Nội). Cũng không có gì đáng ngạc nhiên khi Hà Nội là Thủ đô với ưu thế tập trung tinh hoa, hội tụ và lan tỏa các giá trị văn hóa, văn học nghệ thuật của cả nước. Tạo tác nên thành tựu văn học Thủ đô qua các chặng đường văn từ 1954 - 2024 là sự nỗ lực của các thế hệ nhà văn, theo quy luật tre già măng mọc.
  • Mấy đặc trưng trong thơ Thăng Long - Hà Nội
    Để xác định những khác biệt của thơ Hà Nội so với thơ các địa phương khác cần nhìn lại cả quá trình phát triển của thơ từ thuở lập kinh đô, phải tính đến những tác phẩm không chỉ của những nhà thơ sinh ra và trưởng thành ở Hà Nội, mà còn của những nhà thơ từ những vùng quê khác về sống ở Thăng Long. Và chính họ, những nhà thơ bị (hoặc được) phong cách sống, phong cách thơ của Hà Nội đồng hóa, vốn đông đảo hơn các nhà thơ nguyên quán Hà Nội, đã đóng góp nhiều hơn để tạo nên phong cách trữ tình cho thơ đất đế đô.
Nổi bật Tạp chí Người Hà Nội
  • [Podcast] Truyện ngắn: Cây hoa lạ ở góc vườn
    Bây giờ thì Hoán đã đứng trước ngôi nhà ấy. Nhà cấp bốn, ba gian, tường xây lợp ngói như bao ngôi nhà ở nông thôn Bắc Bộ, trông sạch sẽ và sáng sủa. Trước ngõ có một cái cổng tre đỡ cho cây hoa giấy ngũ sắc leo lên. Trước nhà là mảnh vườn có bờ dậu bao quanh, bên trong trồng khá nhiều hoa...
  • Tái bản bộ sử đương đại về lịch sử quân sự Việt Nam
    Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật vừa tái bản lần thứ 3 bộ sách “Lịch sử quân sự Việt Nam” của Viện Lịch sử quân sự. Bộ sách được xem như “tập đại thành” dựng lại toàn bộ hoạt động quân sự của dân tộc trong các cuộc chiến tranh chống xâm lược, bảo vệ Tổ quốc, kể cả từ thời Hùng Vương – An Dương Vương cho đến ngày nay.
  • Phê duyệt Đề án Phát triển du lịch cộng đồng tại Việt Nam
    Bộ trưởng Bộ Văn hoá - Thể thao và Du lịch (VHTTDL) vừa ban hành quyết định số 3222/QĐ-BVHTTDL phê duyệt Đề án Phát triển du lịch cộng đồng tại Việt Nam.
  • Đấu giá “Nghệ thuật Việt Nam thế kỷ 20” – Một dấu son đáng nhớ
    Phiên đấu giá “Nghệ thuật Việt Nam thế kỷ 20” do Le Auction House tổ chức đầu tháng 11/2024 vừa qua đã kết thúc với nhiều kết quả ấn tượng và mang lại tiếng vang lớn trong cộng đồng nghệ thuật. Đây cũng là sự kiện quan trọng của nhà đấu giá nhằm hướng đến kỷ niệm 100 năm thành lập Trường Mỹ thuật Đông Dương. Quy tụ gần 200 tác phẩm, trước phiên đấu công chúng đã được chiêm ngưỡng tận mắt các sáng tác di sản hội họa của nhiều họa sĩ thành danh tại sự kiện trưng bày “Nghệ thuật Việt Nam thế kỷ 20”.
  • Tập đoàn Hùng Nhơn ký hợp tác chiến lược với Tập đoàn Olmix
    Ngày 2/11 tại Hà Nội, Tập đoàn Hùng Nhơn và Tập đoàn Olmix ký kết biên bản ghi nhớ (MoU) về chương trình hợp tác, liên kết chuỗi sản xuất, cung ứng sản phẩm chăn nuôi gia súc, gia cầm theo tiêu chuẩn Halal.
Đừng bỏ lỡ
  • Quận Tây Hồ: Đặc sắc chương trình nghệ thuật "Mãi mãi là bộ đội cụ Hồ"
    Nhằm thiết thực kỷ niệm 80 năm ngày thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam, kỷ niệm 35 năm ngày thành lập Hội Cựu chiến binh Việt Nam, tối 2/11, tại không gian văn hóa sáng tạo quận Tây Hồ, UBND quận Tây Hồ tổ chức chương trình nghệ thuật "Mãi mãi là bộ đội cụ Hồ".
  • Ban nhạc Ngũ Cung mang di sản thiên nhiên, văn hóa Việt Nam vào album mới
    “Album III - Di sản ” đánh dấu sự quay trở lại của Ngũ Cung với đội hình nhiều thành viên mới. Đây là đứa con tinh thần mà ban nhạc đã ấp ủ 10 năm với những tác phẩm mang hơi thở của di sản dân gian vào dòng nhạc Rock.
  • Hà Nội: Nhiều hoạt động hưởng ứng Ngày Pháp luật Việt Nam năm 2024
    UBND thành phố yêu cầu gắn việc hưởng ứng Ngày Pháp luật Việt Nam với tổ chức hội nghị phổ biến, quán triệt Luật Thủ đô và các văn bản hướng dẫn thi hành và triển khai mô hình 5 “Phiên tòa giả định” cho các đối tượng học sinh THCS và THPT trên địa bàn thành phố Hà Nội...
  • Khai mạc Liên hoan Sân khấu Hà Nội mở rộng năm 2024
    Tối 1/11, Liên hoan Sân khấu Hà Nội mở rộng năm 2024 do Hội Nghệ sĩ sân khấu Việt Nam phối hợp Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội tổ chức đã khai mạc tại Rạp Công nhân, Hà Nội. Liên hoan là hoạt động văn hóa nghệ thuật quy mô nhân dịp kỷ niệm 70 năm Giải phóng Thủ đô.
  • Chung khảo liên hoan nghệ thuật quần chúng “Hà Nội - Niềm tin và hy vọng” năm 2024
    Tối 1/11, Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội tổ chức chung khảo liên hoan nghệ thuật quần chúng “Hà Nội - Niềm tin và hy vọng” năm 2024. Liên hoan là hoạt động ý nghĩa giáo dục lịch sử truyền thống nghìn năm văn hiến và anh hùng của Thăng Long - Hà Nội.
  • Đoàn kết một lòng, xây dựng Đảng bộ trong sạch, vững mạnh
    Ngày 1/11, Đảng uỷ Khối doanh nghiệp quận Tây Hồ đã tổ chức Lễ kỷ niệm 10 năm thành lập Đảng bộ Khối doanh nghiệp quận Tây Hồ (3/11/2014 – 3/11/2024).
  • Báo chí Thủ đô tiếp tục đổi mới, nâng cao chất lượng thông tin
    Chiều 1/11, Ban Tuyên giáo Thành ủy Hà Nội tổ chức Hội nghị cung cấp thông tin chuyên đề và giao ban triển khai nhiệm vụ trọng tâm công tác báo chí Thành phố tháng 11/2024. Phó trưởng Ban Tuyên giáo Thành ủy Nguyễn Huy Cường chủ trì và phát biểu chỉ đạo tại hội nghị.
  • Đẩy mạnh tuyên truyền phổ biến giáo dục Luật Thủ đô
    Đây là một trong những nội dung, Phó Giám đốc Sở Tư pháp Hà Nội Phạm Thị Thanh Hương thông tin về công tác tuyên truyền, phổ biến giáo dục Luật Thủ đô năm 2024, diễn ra chiều 1/11, tại Hội nghị cung cấp thông tin chuyên đề và giao ban triển khai nhiệm vụ công tác báo chí Thành phố tháng 11 năm 2024 do Ban Tuyên giáo Thành uỷ tổ chức.
  • Bánh tôm Hồ Tây
    Bánh tôm Hồ Tây là một trong những đặc sản của ẩm thực Hà thành. Dù không phải là món ăn cao lương, mỹ vị nhưng bánh tôm Hồ Tây đã đi vào tiềm thức của Người Hà Nội và du khách thập phương.
  • [Podcast] Thức quà mùa thu của người Hà Nội
    Mỗi độ thu về, trong tiết trời lành lạnh, Hà Nội lại nồng nàn hương cốm. Một thứ quà ngon nổi tiếng – thứ quà của lúa non. Khi những cơn gió heo may se lạnh bắt đầu len lỏi vào từng góc phố, đó cũng là lúc Hà Nội bước vào một mùa đặc biệt - mùa cốm. Cốm với màu xanh nõn của lúa nếp non cùng hương vị ngọt ngào và tinh tế của đồng nội. Dù chỉ là món ăn dân dã nhưng cốm lại gắn bó sâu sắc với văn hóa, lịch sử của con người Thủ đô.
Sự tối giản, tính thiền và triết học trong thơ Trần Lê Khánh
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO