Lý luận - phê bình

“Phê” cho hợp tình, “bình” cho thấu đáo

NSND Bùi Thanh Trầm 17:30 14/07/2024

ghệ thuật biểu diễn gồm các loại hình nghệ thuật phong phú như: kịch hát, kịch nói, trình diễn ca múa nhạc, sân khấu, xiếc, ảo thuật…

Nghệ thuật biểu diễn là một trong những nội dung quan trọng của văn hóa tinh thần, là tấm gương phản chiếu đời sống xã hội, là sự biểu hiện tinh tế nhất của văn hóa thẩm mỹ. Nó được hình thành và có sức tác động lớn đến tâm hồn, cảm xúc, trí tuệ, tình cảm của con người xã hội. Những tác phẩm nghệ thuật biểu diễn sẽ chuyển tải thông điệp, giá trị nghệ thuật tới công chúng một cách sâu sắc và hiệu quả.

mot-canh-trong-vo-_linh-quoc-tu-mau_-cua-nha-hat-cheo-ha-noi.jpg
Một cảnh trong vở “Linh quốc từ mẫu” của Nhà hát Chèo Hà Nội

Lý luận, phê bình sân khấu là một chuyên ngành khoa học mang trong mình cả lý luận lẫn phê bình. Lý luận là kết quả của quá trình mà con người đúc kết ra kinh nghiệm sáng tạo nghệ thuật sân khấu, tri thức khách quan về những quy luật vận động, phát triển của hiện thực nghệ thuật sân khấu. Phê bình là sự thẩm định, đánh giá, giải thích, phát hiện, định hướng… những giá trị sáng tạo của một tác phẩm, một tác giả, một giai đoạn, một khuynh hướng, một trào lưu cụ thể.

Mặc dù LLPB sân khấu với nghệ thuật biểu diễn có mối quan hệ mật thiết, song hành với nhau với nhau nhưng hiện nay, không có nhiều bài viết chất lượng theo đúng yêu cầu, trách nhiệm của LLPB sân khấu. Hiểu chữ phê bình đủ nghĩa, không chỉ là “phê” cho người ta thấy cái dở, sự thiếu sót của tác phẩm mà còn phải “bình” đến nơi đến chốn sự thành công, cái hay, cái đẹp, không chỉ về nội dung tác phẩm mà cả hình thức thể hiện theo đặc thù ngôn ngữ nghệ thuật của tác phẩm cũng như giá trị của tác phẩm trong bối cảnh xã hội và của sự phát triển ngành đó nếu có. Soi chiếu tiêu chí đó vào thực tế, có thể thấy vẫn còn nhiều bài viết “phê” không đến nơi đến chốn, “bình” cũng chẳng thấu đáo.

mot-canh-trong-vo-dien-_vuong-nu-me-linh_-cua-nha-hat-cheo-ha-noi-1.jpg
Một cảnh trong vở diễn “Vương nữ Mê Linh” của nhà hát chèo Hà Nội

Nói rằng không có những bài viết phê bình đúng nghĩa và giá trị thì không đúng nhưng thực sự rất ít, đang là khuynh hướng chung của những người có điều kiện cầm bút (những người đang hoạt động trong các tòa soạn báo, tạp chí, đài phát thanh, truyền hình). Những người viết phê bình tự do ít được đặt viết bài nếu bản thân biên tập viên và “sếp” của cơ quan ngôn luận đó không chú ý đến tính khách quan, đa chiều của phê bình. Vì vậy, xuất hiện tình trạng viết theo kiểu “điểm báo, điểm phim, điểm vở diễn”... nghĩa là tóm tắt nội dung là chính, may ra thì có thêm vài nhận xét hay, dở và vài ba câu về đạo diễn hoặc diễn viên... Và cách điểm cũng na ná như nhau.

Ở một số tòa soạn, bài của cộng tác viên được xử lý có nhiều lúc tùy tiện. Đối với những tạp chí chuyên ngành và người phụ trách có xu hướng theo học thuật thì khi thay đổi hoặc sửa chữa câu chữ, biên tập viên trao đổi với tác giả. Đó là cách làm đúng luật và thể hiện sự tôn trọng người viết. Sự cắt cúp chủ quan dẫn đến có những bài LLPB mang tính khách quan nhưng hời hợt. Không ít trường hợp có những bài viết theo kiểu quảng cáo tiếp thị, khen vống lên vì mối quan hệ cá nhân của người viết với người có tác phẩm hoặc có khi theo cách áp đặt chủ quan của người viết phê bình. Vậy còn đâu tính khách quan của ngòi bút phê bình?

Một trong những điều thiếu hụt trong phê bình văn học, nghệ thuật nói chung, phê bình sân khấu ở nước ta nói riêng là thiếu sinh hoạt phản biện đầy đủ của người viết. Khi một tác phẩm mới được xuất bản, trên công luận hiếm có sự trao đổi, đối thoại đến nơi đến chốn của các luồng ý kiến trái chiều qua các bài viết để công chúng biết được những tác phẩm ấy hay ở chỗ nào, dở như thế nào. Những cuộc tranh luận có tính trao đổi hoặc phản biện sẽ tạo nên sự hấp dẫn của phê bình văn nghệ, cuốn hút những người cầm bút, những người có thể theo nghề và độc giả.

Ngoài ra, thực trạng người viết LLPB sân khấu còn thiếu tinh thần phản biện cũng chính là nguyên nhân dẫn tới sự “yếu và thiếu”, sự trầm lắng của LLPB sân khấu nước ta hiện nay. Bởi nếu thiếu tinh thần phản biện thì không thể “phê” cho hợp tình hợp lý, “bình” cho đến nơi đến chốn; không thể chỉ ra cái hay, cái dở, cái đúng, cái sai của tác phẩm một cách thuyết phục. Và như thế thì không thể làm tròn trách nhiệm định hướng sáng tác cho văn nghệ sĩ, định hướng thẩm mĩ cho công chúng tiếp nhận tác phẩm văn học, nghệ thuật.
Chế độ nhuận bút dành cho phê bình văn học, nghệ thuật cũng là một trong những yếu tố khách quan ảnh hưởng đến công tác phê bình văn học, nghệ thuật hiện nay. Một bài viết phê bình, nghiên cứu văn học, nghệ thuật, nếu đặt trong mối tương quan giữa sự đầu tư trí tuệ và cảm xúc, thời gian hoàn thành bài viết với số tiền thù lao (nhuận bút) ít ỏi thì rất dễ lý giải vì sao lĩnh vực phê bình không hấp dẫn người cầm bút.

Từ thực tế này, thiết nghĩ các cán bộ quản lý phải thấy rõ tầm quan trọng của LLPB văn học nghệ thuật có giá trị, có chất lượng, từ đó tổ chức hoạt động cuốn hút công chúng, dẫn dắt để họ phát huy năng lực và có tác động tới sáng tác. Đó là cách triển khai nhiệm vụ chính trị hiệu quả nhất.

Bên cạnh đó, cần tăng cường chất lượng đào tạo sinh viên, nhất là sinh viên các chuyên ngành nghệ thuật; có quy chế đào tạo, nâng cao trình độ đối với các phóng viên, biên tập viên phụ trách mảng văn học nghệ thuật tại các cơ quan báo chí; thay đổi chế độ nhuận bút đối với các bài phê bình, nghiên cứu văn học, nghệ thuật hiện nay để khích lệ người viết LLPB./.

Bài liên quan
  • Vừa tỉnh vừa mê với “Thuốc mê” của Thâm Tâm
    Câu chuyện mỏng mảnh, ngắn gọn, mà nhà thơ Thâm Tâm gợi ra được những sắc thái ly kỳ, hồi hộp. Nhưng vừa ngả theo hướng truyện phiêu lưu, điều tra, lại vừa gài được chất tình của chuyện yêu đương quyến luyến nam nữ, mà không ngả ngớn, “sến sẩm” ướt át. Liên tưởng trong đời sống hiện đại hôm nay, tiểu thuyết “Thuốc mê” vẫn nhắc hỏi ta về việc sống như thế nào cho ra con người, giữa biết bao nhiêu áp lực và ràng buộc.
(0) Bình luận
  • “Con đường tương lai ” – Hành trình trí tuệ nối dài khát vọng Việt
    Nhân dịp kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam, ngày 19/6, tại Thư viện Quốc gia Việt Nam, Hội Nhà văn Hà Nội, Viện Nhân học Văn hóa, Viện Khoa học Giáo dục và Môi trường kết hợp với Sàn văn hóa Học và Đọc Việt Nam, Nhà xuất bản Thể thao và Du lịch tổ chức Hội thảo khoa học đánh giá tập 1 và định hướng tập tiếp theo của dự án sách “Con đường tương lai”.
  • Trại viết Lý luận, phê bình VHNT “50 năm Văn học Nghệ thuật Việt Nam đồng hành cùng dân tộc”
    Liên hiệp các hội Văn học nghệ thuật Việt Nam tổ chức Trại viết Lý luận, phê bình VHNT “50 năm Văn học Nghệ thuật Việt Nam đồng hành cùng dân tộc” tại Thành phố Huế.
  • Thơ Lữ Hồng - vị buồn dưới một đồng cỏ thơm
    Tình yêu trong thơ Lữ Hồng không ồn ào hay cháy lửa. Nó là thứ tình thì thầm, âm ỉ từ bên trong, càng đọc càng cảm nhận được sự đằm sâu, nồng nàn và chân thật. Đó không chỉ là cảm xúc của một cô gái trẻ lần đầu biết yêu mà là tâm hồn của người phụ nữ đã trải qua những mất mát thấu hiểu lặng im và khát vọng được yêu trọn vẹn.
  • Nguyễn Chính và những trăn trở “nắng đã qua thu”
    “Nắng đã qua thu” là tập thơ thứ 10 của nhà thơ Nguyễn Chính - hội viên Hội Nhà văn Hà Nội, được Nhà xuất bản Hội Nhà văn ấn hành đầu năm 2025, với lời giới thiệu trang trọng, hấp dẫn của nhà thơ Đặng Huy Giang.
  • Tình đất đai xứ sở ngả bóng trong văn chương
    Ngày 20/7/1954, Hiệp định Genève được ký kết, nước ta tạm thời chia cắt làm hai miền và 21 năm sau (năm 1975) mới tái thống nhất. Tình cảm ấy ngả bóng vào văn chương tạo nên một không gian cảm xúc trùng điệp nỗi nhớ thương đất đai sông núi, chưa từng có trong tiến trình văn chương nước nhà, cả văn xuôi lẫn thơ.
  • Thế hệ nhà văn 1975 trong không gian văn học đương đại
    Lớp nhà văn sinh từ 1975, chúng tôi gọi là “Thế hệ 1975”, một lực lượng đông đảo (sinh ra trong vòng 20 năm, sau giải phóng miền Nam), các tác giả là hội viên Hội Nhà văn Việt Nam, hoặc những cây bút nhiều triển vọng.
Nổi bật Tạp chí Người Hà Nội
  • Tôn vinh 80 gia đình văn hóa tiêu biểu Thủ đô
    Hướng tới kỷ niệm 24 năm Ngày Gia đình Việt Nam (28/6/2001 – 28/6/2025), sáng 26/6 tại Hội trường Bảo tàng Hà Nội, Sở Văn hóa Thể thao Hà Nội đã tổ chức Hội nghị tuyên dương gia đình văn hóa tiêu biểu Thủ đô năm 2025. Sự kiện góp phần tôn vinh những mái ấm gương mẫu, giàu trách nhiệm với cộng đồng, góp phần lan tỏa các giá trị văn hóa trong đời sống xã hội.
  • Bên thềm giếng cũ
    Chiều cao nguyên giăng giăng mây phủ, khói sương mờ ảo giữa thăm thẳm núi đồi, tiếng chim chíu chít gọi nhau về tổ trên nền trời rực ánh tà dương. Vạt sáng huyền hoặc cuối ngày ấy trở thành sợi chỉ mảnh dắt kẻ tha phương lần về miền nhớ.
  • Tôn vinh di sản qua không gian trưng bày mới tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam
    Không gian trưng bày mỹ thuật ứng dụng và mỹ thuật dân gian vừa được ra mắt tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam (66 Nguyễn Thái Học, Ba Đình, Hà Nội) là điểm nhấn mới trong hệ thống trưng bày cố định, đồng thời là bước tiến trong công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản mỹ thuật truyền thống.
  • Hà Nội ban hành Chỉ thị về việc xây dựng Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội năm 2026
    Ngày 25/6, Chủ tịch UBND TP. Hà Nội Trần Sỹ Thanh ban hành Chỉ thị số 10/CT-UBND về việc xây dựng Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội và dự toán ngân sách nhà nước năm 2026.
  • Khởi công xây dựng đền thờ Đức vua Ngô Quyền
    Sáng 26/6, Tổng Bí thư Tô Lâm dự Lễ khởi công dự án xây dựng đền thờ Đức vua Ngô Quyền tại Khu di tích lịch sử quốc gia đặc biệt Cổ Loa (xã Cổ Loa, huyện Đông Anh).
Đừng bỏ lỡ
“Phê” cho hợp tình, “bình” cho thấu đáo
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO