Lý luận - phê bình

Nói gì về "văn học queer"?

Lý Uyên 09:15 15/05/2023

Nằm trong chuỗi hoạt động “Những ngày Văn học châu Âu”, “Queer writing - Writing queer” là buổi tọa đàm song ngữ Việt - Anh do Hội đồng Anh tại Việt Nam và Tạp chí Zzz Review tổ chức. Sự kiện vừa diễn ra vào tối ngày 14/5/2023 tại Viện Goethe Hà Nội.

Tham gia buổi trò chuyện có chủ bút trang web văn học Zzz Review – Tiến sĩ văn học, dịch giả Quyên Nguyễn; nhà làm phim độc lập – tác giả Maik Cây; nhà thơ Khải Q. Nguyễn; Joshua Jones - nhà văn đồng tính đến từ Llanelli, South Wales và đông đảo bạn đọc, người hoạt động sáng tạo văn hóa nghệ thuật.

Phát biểu tại buổi tọa đàm, bà Donna McGowan, Giám đốc Quốc gia, Hội đồng Anh tại Việt Nam bày tỏ niềm vui trước những nhộn nhịp của chuỗi hoạt động trong dịp “Những ngày Văn học châu Âu” tại Việt Nam. Bà cũng nhấn mạnh, 2023 là dấu mốc kỷ niệm 50 năm thiết lập quan hệ ngoại giao Việt Nam – Vương quốc Anh (1973 - 2023) và 30 năm Hội đồng Anh hoạt động tại Việt Nam (1993 - 2023). Văn học Anh nói chung và buổi tọa đàm song ngữ “Queer writing – Writing queer” nói riêng vinh dự góp phần vào dòng chảy giao lưu văn hóa ấy.

Là người sáng lập Zzz Review và nghiên cứu văn học, Tiến sĩ Quyên Nguyễn cho biết: Trong khoảng 10 năm trở lại đây, phong trào LGBT+ ở Việt Nam đang mạnh dần lên qua các hoạt động từ điện ảnh, hội họa đến nhiếp ảnh… với nhiều chủ đề, hình thức khác nhau nhưng về văn học thì dường như còn yên ắng, tới nay vẫn chưa có buổi nói chuyện chính thức nào chuyên về đề tài LGBT+ mà tạm gọi là văn học queer. Cũng bởi thế chị đã đề xuất ý tưởng với Hội đồng Anh để tổ chức buổi trò chuyện “Queer writing – Writing queer”. Và đây cũng là buổi nói chuyện văn học đầu tiên về đề tài này ở Việt Nam.

“Queer” là gì? Nên hiểu thế nào về “queer”?

“Queer” là một từ tiếng Anh, có nghĩa đen là “lạ lùng”, “kỳ quặc”, “lệch pha”… Ban đầu, “queer” còn là từ lóng (Mỹ) chỉ để chỉ những người đồng tính luyến ái nam. Nhưng theo thời gian, nhất là tới những năm đầu 1990, “queer” trở thành một thuật ngữ giới tính để chỉ những người không phải là trai thẳng hoặc không phải là gái thẳng. Và cho đến hiện nay, nhắc tới “queer” còn được hiểu là một nhóm đối tượng chưa thể gọi tên (gắn nhãn) giới tính/ xu hướng tính dục cụ thể là gì. “Queer” cũng được sử dụng với nghĩa “còn chưa định danh”, không chỉ riêng dành cho giới tính. Vì thế, thật khó để dịch “queer” ra tiếng Việt một cách trọn vẹn nghĩa.

Trong nhiều năm qua, cộng đồng LGBTQIA+ đang dần có nhiều ảnh hưởng tới văn hóa nghệ thuật. Trong văn học đã có những gương mặt nổi lên và để lại những dấu ấn mạnh mẽ qua tác phẩm của họ. Nhưng nói đến dòng văn học queer, chúng ta đã và đang nhìn nhận như thế nào?

Thuộc thế hệ 8X, được biết đến nhiều tác phẩm về đề tài "queer", tác giả Maik Cây cho rằng, “queer” không chỉ là câu chuyện về danh tính con người mà còn là một đường thoát, không chỉ về giới hay giới tính, định danh tính dục mà định danh con người. “Queer” cho phép con người đi khỏi những thể chế, trói buộc thân phận.

Còn đối với Khải Q. Nguyễn - Thạc sĩ nghiên cứu văn chương và văn hóa từ các trường đại học Perpignan (Pháp), St Andrews (Scotland) và Santiago de Compostela (Tây Ban Nha) quan niệm “queer” đơn giản là ý niệm về sự khác biệt, tự do là chính mình, tự do những mong muốn về thể xác và tinh thần. Với anh, “queer” tạo ra cảm giác về một cộng đồng không có sự chèn ép với nhiều quy tắc.

Là người thuộc cộng đồng LGBT+, theo nhà văn Joshua, “queer” mang nghĩa là một cộng đồng, nơi có thể tìm thấy điểm chung, là nguồn ánh sáng cho cá nhân anh. Và với anh khi ngoài cộng đồng đó, nhắc tới “queer” cũng mang nhiều ý nghĩa khác, trong đó là sự chào đón, sự chúc mừng.

Với Tiến sĩ Quyên Nguyễn thì không nên cố gắng dịch chữ “queer” ra tiếng Việt, dù nghe có vẻ hơi lai căng và tây hóa. Cũng theo chị, giữ nguyên “queer” trong diễn đạt sẽ mang tính phổ quát và dễ nhận diện hơn việc dịch “queer” sang tiếng Việt bằng các từ ngữ giới hạn như “lệch pha”, “lập dị”…

tao-dam-q.jpg
Tọa đàm “Queer writing - Writing queer”

"Văn học queer” hiện nay

Giống như bao người khác thuộc thế hệ 8x trở về trước, các diễn giả Quyên Nguyễn, Khải Q. Nguyễn, Maik Cây đều lớn lên trong cùng một nền giáo dục phổ thông. Vì thế đối với họ, các khái niệm về LGBT+ hay “queer” hay văn học queer ban đầu đều rất xa lạ và mới mẻ.

Tiến sĩ Quyên Nguyễn cho biết, tác phẩm văn học đầu tiên chị biết đến viết về LGBT+ đó là truyện ngắn Brokeback Mountain của Annie Proulx (sau này được chuyển thể thành bộ phim cùng tên nổi tiếng của đạo diễn Lý An). Và sau đó là các tác phẩm văn học khác trong quá trình nghiên cứu, dịch thuật của chị.

Nhắc tới văn học queer, sau Brokeback Mountain, nhiều độc giả sẽ nhớ ngay tới các tác phẩm văn học nước ngoài nổi tiếng đã được xuất bản tại Việt Nam như Call me by your name (Gọi em bằng tên anh) và tập sau đó là Find me (Tìm em nơi anh) của cùng nhà văn người Mỹ André Aciman do Nxb Trẻ giới thiệu. Cuốn sách tiếp theo có thể kể tên là tác phẩm đoạt giải Booker 2020 - Shuggie Bain (Chiếc linh hồn nhỏ) do Huy Hoàng Books liên kết Nxb Văn học ấn hành. Đặc biệt, ít ai biết rằng, để những cuốn sách này được nhanh chóng và kịp thời xuất bản giới thiệu tại Việt Nam là những nỗ lực của Khải Q. Nguyễn khi anh còn là biên tập viên của Nxb Trẻ và là người giới thiệu bản quyền cho các đơn vị xuất bản phát hành khác.

Nhắc tới văn học queer ở Việt Nam, anh Khải Q. Nguyễn nhắc tới tiểu thuyết Song song của tác giả Vũ Đình Giang, xuất bản lần đầu năm 2007 và tái bản năm 2011. Theo anh, đó là tác phẩm hư cấu đồng tính hay nhất bằng Việt ngữ.

Phải nhắc lại rằng, trong bối cảnh khoảng 15 – 20 năm trở về trước ở nước ta, chủ đề đồng tính thường gắn liền với những hình ảnh tha hóa, xấu xa, hủ bại và bệnh tật. Nhưng trong bối cảnh hiện tại ở nước ta, nhất là trong khoảng năm năm trở lại đây, cộng đồng LGBTQIA+ và chủ đề liên quan đã được đón nhận với tinh thần cởi mở hơn, nhiều đồng cảm hơn. Chúng ta có thể nhìn thấy thực trạng này ở các dòng truyện đam mỹ (cặp nam – nam yêu nhau), bách hợp (cặp nữ - nữ yêu nhau), hoặc là fanfiction (dòng truyện do người hâm mộ viết tiếp số phận cho các nhân vật trong các tác phẩm họ thích)…

Tác giả Maik Cây chia sẻ, đề tài "queer" đến với chị rất tự nhiên như một món quà chứ không vì một mục đích nào cả, dù chị tự nhận rằng mình là con người thiên về sẵn sàng đấu tranh. Qua những sáng tác của một nhà thơ người Mỹ, sau đó là thơ của Ocean Vuong đã khiến chị thấy rằng họ như một vầng sáng để ngưỡng mộ và học hỏi.

Có rất nhiều nhà văn viết về văn học queer mà bản thân họ là người thuộc cộng đồng LGBTQIA+. Nhưng điều đó cũng không nhất thiết. Tiến sĩ Quyên Nguyễn chia sẻ, chị đọc tác phẩm đó chỉ bởi vì đó là văn chương, và “queer” chỉ là một trong muôn vàn đề tài khác nhau mà văn học nghệ thuật hướng tới khai thác.

Nhưng một nhà văn không thuộc cộng đồng LGBTQIA+ viết về đề tài “queer” liệu có bị phán xét là không đủ thấu hiểu và công tâm? Những nhà văn này chắc chắn sẽ gặp rất nhiều cản trở và khó khăn, đến từ trải nghiệm cá nhân và nhìn nhận của xã hội. Và trong thời đại đa phương tiện, đa góc nhìn, liệu chúng ta có nên chắc chắn về một “giá trị văn chương” vốn được mặc định gọi tên/ gắn nhãn theo cổ điển, theo quan niệm truyền thống suốt hàng trăm năm qua? Chúng ta nên phản tư như thế nào để có thể nhận định rằng một tác phẩm có giá trị văn chương, khi bản thân tác phẩm đó xuất hiện dưới hình dạng, đề tài hoàn toàn mới lạ mà trong các giá trị truyền thống thậm chí chưa từng nghĩ tới?./.

Bài liên quan
  • Những “nữ tính trội” trong thơ ca nữ
    Với mục đích giới thiệu tới bạn đọc, bạn văn những gương mặt mới, biểu đạt mới trong thi ca, Hội Nhà văn Hà Nội tổ chức buổi tọa đàm giao lưu với nhà thơ Vũ Minh Huệ và dịch giả Chu Thu Phương. Sự kiện đã diễn ra vào sáng ngày 10/5/2023 tại Hội Liên hiệp VHNT Hà Nội, số 19 Hàng Buồm, Hà Nội.
(0) Bình luận
  • “Con đường tương lai ” – Hành trình trí tuệ nối dài khát vọng Việt
    Nhân dịp kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam, ngày 19/6, tại Thư viện Quốc gia Việt Nam, Hội Nhà văn Hà Nội, Viện Nhân học Văn hóa, Viện Khoa học Giáo dục và Môi trường kết hợp với Sàn văn hóa Học và Đọc Việt Nam, Nhà xuất bản Thể thao và Du lịch tổ chức Hội thảo khoa học đánh giá tập 1 và định hướng tập tiếp theo của dự án sách “Con đường tương lai”.
  • Trại viết Lý luận, phê bình VHNT “50 năm Văn học Nghệ thuật Việt Nam đồng hành cùng dân tộc”
    Liên hiệp các hội Văn học nghệ thuật Việt Nam tổ chức Trại viết Lý luận, phê bình VHNT “50 năm Văn học Nghệ thuật Việt Nam đồng hành cùng dân tộc” tại Thành phố Huế.
  • Thơ Lữ Hồng - vị buồn dưới một đồng cỏ thơm
    Tình yêu trong thơ Lữ Hồng không ồn ào hay cháy lửa. Nó là thứ tình thì thầm, âm ỉ từ bên trong, càng đọc càng cảm nhận được sự đằm sâu, nồng nàn và chân thật. Đó không chỉ là cảm xúc của một cô gái trẻ lần đầu biết yêu mà là tâm hồn của người phụ nữ đã trải qua những mất mát thấu hiểu lặng im và khát vọng được yêu trọn vẹn.
  • Nguyễn Chính và những trăn trở “nắng đã qua thu”
    “Nắng đã qua thu” là tập thơ thứ 10 của nhà thơ Nguyễn Chính - hội viên Hội Nhà văn Hà Nội, được Nhà xuất bản Hội Nhà văn ấn hành đầu năm 2025, với lời giới thiệu trang trọng, hấp dẫn của nhà thơ Đặng Huy Giang.
  • Tình đất đai xứ sở ngả bóng trong văn chương
    Ngày 20/7/1954, Hiệp định Genève được ký kết, nước ta tạm thời chia cắt làm hai miền và 21 năm sau (năm 1975) mới tái thống nhất. Tình cảm ấy ngả bóng vào văn chương tạo nên một không gian cảm xúc trùng điệp nỗi nhớ thương đất đai sông núi, chưa từng có trong tiến trình văn chương nước nhà, cả văn xuôi lẫn thơ.
  • Thế hệ nhà văn 1975 trong không gian văn học đương đại
    Lớp nhà văn sinh từ 1975, chúng tôi gọi là “Thế hệ 1975”, một lực lượng đông đảo (sinh ra trong vòng 20 năm, sau giải phóng miền Nam), các tác giả là hội viên Hội Nhà văn Việt Nam, hoặc những cây bút nhiều triển vọng.
Nổi bật Tạp chí Người Hà Nội
  • Ra mắt sách “Trở về từ hỗn loạn” của tác giả Trần Nhật Minh
    Công ty TNHH Sách và Truyền thông Việt Nam (Tri Thức Trẻ Books) phối hợp cùng NXB Thông tin và Truyền thông vừa ra mắt độc giả cuốn sách “Trở về từ hỗn loạn” của tác giả Trần Nhật Minh. Cuốn sách thuộc thể loại tâm lý ứng dụng, tập trung giải mã các biểu hiện tâm lý cực đoan, các hội chứng rối loạn thường gặp và hướng dẫn người đọc thực hành phương pháp Inner Role Therapy – Trị liệu nội vai.
  • Khởi dựng hai chương trình nghệ thuật đặc biệt Kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9
    Ngày 9/7, tại Hà Nội, Nhà hát Kịch Việt Nam khởi dựng chương trình nghệ thuật “Bác Hồ một tình yêu bao la” và vở nhạc kịch “Café bánh mì” có sự tham gia của nhiều nghệ sĩ Hàn Quốc.
  • Nhiều hoạt động văn hóa - nghệ thuật kỷ niệm 80 năm Cách mạng tháng Tám và Quốc khánh 2/9
    Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch vừa ban hành Kế hoạch số 3283/KH-BVHTTDL ngày 7/7/2025 về việc tổ chức các hoạt động kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám thành công và Quốc khánh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
  • Nhiều chính sách ưu đãi đối với hoạt động tái chế rác thải
    Tiếp tục chương trình kỳ họp thứ 25, HĐND Thành phố Hà Nội khóa XVI, sáng 10/7, với tỷ lệ tán thành cao, HĐND Thành phố Hà Nội đã thông qua Nghị quyết quy định biện pháp hỗ trợ, ưu đãi đối với hoạt động tái chế rác thải sử dụng kỹ thuật hiện có tốt nhất trên địa bàn Thành phố Hà Nội (thực hiện điểm d khoản 2 Điều 28 của Luật Thủ đô).
  • HĐND Thành phố Hà Nội: Những dấu ấn 6 tháng đầu năm 2025 (Bài cuối)
    Trong 6 tháng đầu năm 2025, Thường trực HĐND Thành phố Hà Nội đã bám sát các quy định của luật, Quy chế làm việc, nguyên tắc tập trung dân chủ, phát huy tinh thần đoàn kết, trí tuệ, tiếp tục đổi mới, nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động, đảm bảo chủ động, khoa học, linh hoạt, thiết thực, tăng cường phối hợp hoạt động giữa các cấp HĐND và giữa HĐND với các cơ quan trong hệ thống chính trị thường xuyên và chặt chẽ hơn.
Đừng bỏ lỡ
  • Hà Nội thông qua Nghị quyết về khu phát triển thương mại và văn hóa
    Sáng 10/7, tại kỳ họp thứ 25, HĐND TP. Hà Nội đã biểu quyết thông qua Nghị quyết về khu phát triển thương mại và văn hóa trên địa bàn thành phố Hà Nội. Nghị quyết được thông qua nhằm cụ thể hóa quy định tại khoản 8 Điều 21 Luật Thủ đô, mở đường cho mô hình phát triển kinh tế - văn hóa gắn với bảo tồn di sản, gìn giữ bản sắc Thủ đô.
  • Hà Nội: Quan tâm chăm lo chu đáo gia đình chính sách, người có công
    Hướng tới Kỷ niệm 78 năm Ngày Thương binh - Liệt sĩ (27/7/1947 - 27/7/2025), Đảng bộ, chính quyền và nhân dân Thủ đô thực hiện những hoạt động thiết thực, ý nghĩa để thể hiện tình cảm, trách nhiệm, sự tri ân sâu sắc đối với những người có công với cách mạng.
  • Phường Cửa Nam sử dụng Robot AI hỗ trợ người dân thực hiện thủ tục hành chính
    Phó Chủ tịch UBND phường Cửa Nam (Thành phố Hà Nội) Trịnh Ngọc Trâm vừa chia sẻ: “Từ ngày 10/7, phường Cửa Nam sử dụng Robot AI áp dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo để nhằm hỗ trợ tự động hoá trong việc hướng dẫn, hỗ trợ người dân thực hiện các thủ tục hành chính”.
  • Hà Nội lắp màn hình LED phục vụ Nhân dân theo dõi Lễ diễu binh, diễu hành Quốc khánh 2/9
    Ngày 9/7/2025 UBND Thành phố Hà Nội đã ban hành Kế hoạch số 82/KH-UBND Lắp đặt màn hình LED và hệ thống loa truyền thanh Cách mạng Tháng Tám thành công (19/8/1945 - 19/8/2025) phục vụ Lễ kỷ niệm, diễu binh, diễu hành 80 năm và Quốc khánh nước Cộng hoà XHCN Việt Nam (2/9/1945-2/9/2025) trên địa bàn Thành phố Hà Nội.
  • Phường Láng tổ chức chương trình nghệ thuật chào mừng chính quyền địa phương 2 cấp
    Tối 9/7, tại Di tích cách mạng Pháo đài Láng, Đảng ủy – HĐND – UBND – Ủy ban MTTQ Việt Nam phường Láng (Hà Nội) tổ chức chương trình nghệ thuật, chào mừng sáp nhập địa giới hành chính, xây dựng chính quyền địa phương 2 cấp.
  • Hà Nội thông qua Đề án kiện toàn Quỹ Phát triển đất phục vụ tiến trình vươn mình
    Tại ngày làm việc thứ hai, kỳ họp thứ 25, HĐND Thành phố Hà Nội khóa XVI, nhiệm kỳ 2021 - 2026 đã thông qua Nghị quyết Đề án kiện toàn Quỹ Phát triển đất thành phố Hà Nội, từ đó phục vụ tiến trình vươn mình, phát triển kinh tế - xã hội của Thủ đô.
  • Cam kết mạnh mẽ của Hà Nội trong bảo đảm an sinh xã hội, không để ai bị bỏ lại phía sau
    Việc HĐND thành phố Hà Nội khóa XVI thông qua Nghị quyết quy định nội dung, mức hỗ trợ đóng bảo hiểm xã hội tự nguyện, bảo hiểm y tế cho các đối tượng chính sách xã hội của thành phố (thực hiện điểm a, điểm b khoản 3, khoản 4 Điều 27 Luật Thủ đô 2024) tại kỳ họp thứ 25, đã khẳng định cam kết mạnh mẽ của Hà Nội về việc đảm bảo an sinh xã hội, không để ai bị bỏ lại phía sau.
  • “Cho muôn đời sau” - Đêm nhạc tôn vinh nhạc sĩ Hoàng Vân
    Nhiều tác phẩm nổi bật trong bộ sưu tập của nhạc sĩ Hoàng Vân – bộ sưu tập đã được UNESCO ghi danh là Di sản tư liệu thế giới, sẽ được giới thiệu đến người yêu âm nhạc trong chương trình nghệ thuật “Cho muôn đời sau”, sự kiện diễn ra tại Nhà hát Hồ Gươm (Hà Nội) vào tối 24/7 tới đây.
  • Xã Nội Bài (Hà Nội): Điểm sáng trong triển khai mô hình chính quyền địa phương hai cấp
    Ngay trong ngày đầu triển khai mô hình chính quyền địa phương hai cấp 1/7/2025; điểm phục vụ hành chính công xã Nội Bài đã đi vào hoạt động, với không khí làm việc diễn ra khẩn trương, nền nếp, tinh thần phục vụ nhân dân thân thiện, nghiêm túc và hiệu quả, với khẩu hiệu: “Khoa học - Hiệu quả - Hiện đại – Sẵn sàng – Thân thiện”; trong khuôn khổ mô hình chính quyền địa phương hai cấp.
  • Vừa phát hành “Totto-chan bên cửa sổ” phần 2 lập tức tái bản
    Sau hơn bốn thập kỷ kể từ khi “Totto-chan bên cửa sổ” ra đời và trở thành hiện tượng xuất bản toàn cầu, tác giả Kuroyanagi Tetsuko đã hoàn thành phần tiếp theo mang tên “Totto-chan bên cửa sổ: Những chuyện tiếp theo”. Ngay khi ra mắt tại Việt Nam, tác phẩm đã tạo nên cơn sốt với 3.000 bản in đầu tiên được bán hết chỉ trong ba ngày, cho thấy sức hút bền vững của một trong những nhân vật văn học thiếu nhi được yêu thích nhất thế giới.
Nói gì về "văn học queer"?
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO