Văn hóa – Di sản

Di sản công nghiệp Hà Nội: Nguồn lực vô giá để xây dựng công nghiệp văn hóa

Hải Truyền 29/11/2023 19:57

Những ngày qua, tại Nhà máy xe lửa Gia Lâm - cơ sở công nghiệp hơn trăm năm tuổi của Thủ đô đang có bước chuyển mình mạnh mẽ. Những không gian thiết kế, sáng tạo mới mẻ đã thu hút hàng trăm ngàn lượt khách tham quan chỉ trong thời gian rất ngắn. Từ thực tế của Nhà máy xe lửa Gia Lâm, đã đến lúc Hà Nội cần có định hướng cho những nhà máy, xí nghiệp đã trở thành biểu tượng của Thủ đô một thời để phục vụ công nghiệp văn hóa.

Tái thiết di sản công nghiệp- kinh nghiệm của các quốc gia đi trước

dsc02738.jpg
Mô hình "Gian hàng phố đi bộ" phục vụ khách tham quan tại Nhà máy xe lửa Gia Lâm trong Lễ hội Thiết kế sáng tạo Hà Nội 2023.

Đến Nhà máy xe lửa Gia Lâm những ngày vừa qua chắc chắn nhiều người sẽ cảm thấy choáng ngợp bởi những đổi thay đang hiện hữu. Trong mỗi nhà kho, trạm điện không chỉ còn là những cỗ máy im lìm bất động, những tiếng máy, tiếng khoan chát chúa mà thay vào đó là cả một không gian sôi động, rực rỡ sắc màu. Lễ hội Thiết kế sáng tạo Hà Nội 2023 không chỉ mang đến cho Nhà máy xe lửa Gia Lâm sự đổi thay mạnh mẽ mà nó còn mở ra một tương lai mới cho rất nhiều cơ sở công nghiệp trăm năm tuổi của Thủ đô trong tương lai.

Ở châu Âu, nhận thức về vai trò lịch sử của các công trình công nghiệp được nhắc tới lần đầu tiên từ những năm 1960 của thế kỷ trước ở Vương Quốc Anh - cái nôi của Cách mạng Công nghiệp châu Âu. Khái niệm “di sản công nghiệp” ra đời từ đây. Ở Pháp, ý thức việc giữ gìn loại hình di sản này tuy muộn hơn ở Anh, nhưng lại có sức lan toả lớn. Nhiều tác nhân, từ sử gia đến các kiến trúc sư quan tâm đề cập, chính quyền cũng nhanh chóng có những động thái cụ thể để ghi nhận, gìn giữ. Nhờ việc sớm được xếp hạng công trình lịch sử, nhiều toà nhà đã tránh khỏi số phận bị san phẳng khi các dự án mới mọc lên. Đến những năm 1980, một số địa điểm ở ngoại ô Paris, chứng tích của ngành công nghiệp chế tạo ô tô Pháp, hay hầm mỏ còn lại của khu công nghiệp khai thác than đá ở vùng Lorrain và Nord-Pas-de-Calais, mà sau này được Unesco xếp hạng di sản thế giới vào năm 2012.

Tiếp đó phải kể đến “la Condition publique” ở Roubaix - khu kho bãi và đóng gói nguyên vật liệu cũ, được chuyển đổi thành một trung tâm văn hoá, nhà triển lãm, biểu diễn, hội họp… Để khẳng định mạnh mẽ hướng đi này, vào năm 2004 vùng Lille đã ứng cử và được chọn làm Thủ đô văn hoá châu Âu.

Ở các quốc gia khác cũng dễ dàng để tìm thấy những không gian nghệ thuật được hình thành từ quá trình tái thiết di sản công nghiệp như nhà máy đường Eridania (Italia) chuyển đổi thành phòng hòa nhạc Niccolo Paganini. Nhà máy điện Bankside (Vương Quốc Anh) được chuyển đổi thành Trung tâm trưng bày nghệ thuật Tate.

Tổ hợp văn hóa nghệ thuật 798 Art Zone (Trung Quốc) được tái thiết trên nền tảng một khu liên hợp nhà máy điện tử thuộc sở hữu nhà nước. Việc tái tạo này đã biến các bến tàu, nhà máy, xí nghiệp, hầm mỏ, thậm chí là kho bãi,... thành các bảo tàng hoặc trung tâm văn hóa, sáng tạo nghệ thuật mới, địa chỉ hấp dẫn thu hút khách du lịch.

Gần với chúng ta nhất, trong khu vực Đông Nam Á là Thái Lan, ngay từ đầu những năm 2000, Chính phủ Thái Lan đã công bố 16 ngành kinh tế sáng tạo cần được tập trung phát triển trong thiên niên kỷ mới. Trong đó, “Tái thiết các di sản công nghiệp” là một trong những dự án được đầu tư nghiên cứu công phu. Trong buổi tọa đàm cùng các nhà khoa học của trường Đại học Xây dựng Hà Nội tại Nhà máy xe lửa Gia Lâm trong khuôn khổ Lễ hội Thiết kế sáng tạo 2023, TS.KTS Mongkol Khan, giảng viên Khoa Kiến trúc, Đại học Công nghệ Rajamangala Thanyaburi (Thái Lan), người chuyên nghiên cứu về không gian phố và văn hóa phố truyền thống ở các nước châu Á cho biết, khoảng 20 năm nay những dự án “Tái thiết các di sản công nghiệp” của quốc gia này được ưu tiên cho tất cả những cơ sở công nghiệp có đủ những điều kiện để tái thiết dựa trên các tiêu chí như bề dày lịch sử, biểu tượng kiến trúc, biểu tượng văn hóa,…

Nguồn di sản công nghiệp vô giá của Hà Nội

Hà Nội từng là trung tâm công nghiệp lớn nhất của miền Bắc từ những năm cuối thế kỷ thứ XIX, đầu thế kỷ XX dưới thời Pháp thuộc và buổi đầu miền Bắc xây dựng chủ nghĩa xã hội. Rất nhiều những cơ sở công nghiệp trong suốt hàng trăm năm được coi như những biểu tượng của Thủ đô. Những nhà máy, xí nghiệp đã hằn sâu vào ký ức của bao thế hệ. Ngoài nhà máy xe lửa Gia Lâm thì còn đó những Nhà máy Bia Hà Nội (Tổng công ty CP Bia - rượu - nước giải khát Hà Nội, số 183 Hoàng Hoa Thám, quận Ba Đình), tiền thân là nhà máy bia Hommel của người Pháp thành lập năm 1890; Nhà máy rượu Hà Nội (số 94 Lò Đúc, quận Hai Bà Trưng), do hãng rượu Fontaine của Pháp xây dựng năm 1898. Đây là nhà máy lớn nhất trong 5 nhà máy được xây dựng ở khu vực Đông Dương thời bấy giờ, nay là Công ty Cổ phần Rượu và Nước giải khát Hà Nội; Nhà máy điện Yên Phụ (quận Tây Hồ), do người Pháp khởi công xây dựng năm 1925; Nhà máy in tiến bộ (quận Ba Đình), thành lập năm 1946; Nhà máy May 10 (quận Long Biên), thành lập năm 1946; khu công nghiệp Thượng Đình (quận Thanh Xuân), là khu công nghiệp quy mô đầu tiên ở Hà Nội nằm trên đường Nguyễn Trãi, gồm các nhà máy chủ lực như Thuốc lá Thǎng Long, Cao su Sao Vàng, Xà phòng Hà Nội - thường được gọi là khu Cao Xà Lá, Cơ khí Hà Nội và một số nhà máy khác;…

Đây là các nhà máy, công xưởng tiêu biểu đại diện cho một giai đoạn lịch sử trong bối cảnh cách mạng công nghiệp, được xem là hiện đại và đẹp nhất Hà Nội cũng như miền Bắc thời điểm được xây dựng.

dsc02240.jpg
Một không gian nghệ thuật tại Nhà máy xe lửa Gia Lâm.

Hiện nay, đa số các nhà máy, xí nghiệp từng vang bóng một thời này đều nằm trong diện đã được Thủ tướng Chính phủ và UBND TP Hà Nội cho phép di dời khỏi nội đô, mặt bằng của nhiều địa điểm được dự kiến thu hồi một phần diện tích để xây dựng các công trình phúc lợi xã hội là trường học, khu vui chơi công cộng hoặc nhà ở,…

Tuy nhiên, từ kết quả thu được sau Lễ hội Thiết kế sáng tạo Hà Nội 2023 đối với Nhà máy xe lửa Gia Lâm và trước đó là Nhà máy in Công đoàn (quận Đống Đa) thì cần phải có định hướng lại đối với một số nhà máy, xí nghiệp hội tụ đủ các điều kiện thích hợp để tái thiết thành di sản công nghiệp, phục vụ phát triển công nghiệp văn hóa của Thủ đô.

Việt Nam là quốc gia đi sau, song lại chưa quan tâm nhiều đến vấn đề tái thiết các công trình công nghiệp cũ. Nhiều di sản công nghiệp đang bị bỏ hoang hoặc phá bỏ như Nhà máy Cơ khí Trần Hưng Đạo, Nhà máy Công cụ số 1, Nhà máy Dệt 8/3,… gây lãng phí quỹ không gian và tiềm năng kinh tế.

Tại tọa đàm Tái thiết di sản công nghiệp ở Hà Nội ngày 23/11, KTS Đinh Hải Yến, Hội Kiến trúc sư Việt Nam, cho biết thành phố có 185 cơ sở công nghiệp có giá trị nhưng hiện chỉ còn lại 95. Trong đó, 6 cơ sở thành lập trước năm 1954; 36 cơ sở từ năm 1954 đến 1986; 42 từ năm 1986 đến 2015; 11 không có thông tin. Bia Hà Nội, Rượu Hà Nội, Điện Yên Phụ, Xe lửa Gia Lâm là các nhà máy được thành lập dưới thời Pháp thuộc (trước năm 1954).

Đã đến lúc Hà Nội cần cân nhắc, lựa chọn các công trình công nghiệp có giá trị và đủ các điều kiện để tái thiết nhằm tạo ra dòng chảy xuyên suốt theo thời gian, vừa bảo đảm cho đô thị có chiều sâu bằng những di sản gắn liền với lịch sử vừa phát huy những lợi thế mà những công trình xây mới không có được.

Việc đưa các cơ sở sản xuất công nghiệp lâu đời vào nỗ lực bảo tồn di sản ở Việt Nam mới được bàn đến trong những năm gần đây, nhìn vào những cơ sở công nghiệp lớn ra đời từ những những năm 1960 trở về trước có thể thấy những nhà máy, xí nghiệp này không chỉ giàu có về mặt kiến trúc, các cơ sở công nghiệp này đã hình thành nên ký ức quan trọng trong tiến trình xây dựng không gian đô thị của chúng ta, bản sắc của chúng ta và lịch sử của những người lao động, người dân quanh khu vực mà cơ sở công nghiệp đó tồn tại.

Trong Tọa đàm với chủ đề “Di dời cơ sở sản xuất công nghiệp ở Hà Nội - Chia sẻ kinh nghiệm quốc tế về di sản công nghiệp” được tổ chức trực tuyến vào tháng 10/2021, ông Thierry Vergon, Giám đốc Viện Pháp tại Hà Nội, là đại diện của EUNIC (Viện Văn hóa Quốc gia Châu Âu) chia sẻ: “Rất nhiều ví dụ thành công tại Châu Âu và trên thế giới đã cho thấy việc chuyển đổi các cơ sở công nghiệp cũ thành không gian văn hóa, nuôi dưỡng sáng tạo là mô hình có tính đạo đức bởi các dự án chuyển đổi này luôn mang đến tác động tích cực cho các vùng lân cận và được người dân đánh giá là yếu tố giúp cải thiện môi trường sống của họ. Tôi tin rằng tọa đàm này được tổ chức đúng lúc, góp phần nâng cao nhận thức của những nhà hoạch định, trong thời điểm sẽ có sự di dời hàng loạt các cơ sở công nghiệp tại Hà Nội trong những năm tới”.

Từ kinh nghiệm của các quốc gia đi trước có thể thấy, quá trình chuyển hướng ứng xử với công trình công nghiệp đã diễn ra không dễ dàng. Nó là thành quả của rất nhiều chính sách từ trung ương đến địa phương, nhằm hạn chế phá dỡ và hỗ trợ kinh phí bảo tồn. Mặt khác, không kém phần quan trọng, là sự tác động vào dư luận kiểu bền bỉ “mưa dầm thấm lâu” của các sử gia, giảng viên, chuyên gia về di sản, kiến trúc quy hoạch, các cơ quan báo chí,... Bằng cách thu thập, truyền tải các giá trị và vai trò của di sản công nghiệp trong ký ức cộng đồng, họ đã dần tạo sự gắn bó tinh thần, niềm tự hào của người dân và các nhà quản lý với lịch sử công nghiệp của quê hương mình.

Thủ đô Hà Nội của chúng ta với lịch sử nghìn năm văn hiến, từng là cái nôi của nền công nghiệp miền Bắc xã hội chủ nghĩa với rất nhiều nhà máy, công xưởng mang tính biểu tượng, có giá trị về mặt kiến trúc. Nếu được đánh giá một cách toàn diện để chọn ra những công trình đầy đủ các điều kiện chuyển đổi thành các di sản công nghiệp thì không những có thể tiết kiệm được tiền của, thời gian mà còn có thể giữ lại nguyên vẹn nhiều công trình có gí trị lịch sử, tạo ra nguồn lực to lớn để xây dựng công nghiệp văn hóa của Thủ đô.

Bài liên quan
(0) Bình luận
  • Giang Văn Minh và những giai thoại rạng danh xứ Đoài
    Nằm dưới chân núi Tổ, vùng đất cổ Đường Lâm, xứ Đoài không chỉ nổi tiếng là nơi sinh ra vua Phùng Hưng (cuối thế kỷ thứ VIII) và vua Ngô Quyền (thế kỷ thứ X) mà còn được biết đến là quê hương của Thám hoa Giang Văn Minh - một nhân vật lỗi lạc trong lịch sử ngoại giao của nước nhà, hồi cuối thế kỷ XVI - đầu thế kỷ XVII.
  • Tiếp thêm sức sống cho nghề truyền thống Thủ đô
    Là địa phương đứng đầu cả nước về số lượng các làng nghề truyền thống, các nghệ nhân và người làm nghề truyền thống Hà Nội đang không ngừng sáng tạo trong công tác gìn giữ, bảo tồn các làng nghề. Sự sáng tạo không chỉ mang lại một diện mạo mới, một sức sống mới cho các làng nghề mà còn gợi mở những không gian trải nghiệm văn hóa mới cho người dân Thủ đô và du khách.
  • Khởi công xây dựng đền thờ Đức vua Ngô Quyền
    Sáng 26/6, Tổng Bí thư Tô Lâm dự Lễ khởi công dự án xây dựng đền thờ Đức vua Ngô Quyền tại Khu di tích lịch sử quốc gia đặc biệt Cổ Loa (xã Cổ Loa, huyện Đông Anh).
  • Trưng bày “Báo chí Huế trong dòng chảy Báo chí Cách mạng Việt Nam”
    Nhân kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam, Hội Nhà báo Thành phố Huế phối hợp Ban Tuyên giáo và Dân vận Thành uỷ, Sở Văn hoá Thể thao tổ chức Triển lãm trưng bày “Báo chí Huế trong dòng chảy Báo chí cách mạng Việt Nam”.
  • Hà Nội: Thêm 9 di tích được xếp hạng cấp thành phố
    Ngày 10/6, UBND Thành phố Hà Nội ban hành Quyết định số 2859/QĐ-UBND về việc xếp hạng di tích lịch sử-văn hóa và danh lam thắng cảnh trên địa bàn Thành phố Hà Nội.
  • Công nhận hội Lim ở Bắc Ninh là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia
    Hội Lim là nơi các giá trị lịch sử, tín ngưỡng và đặc biệt là Dân ca Quan họ Bắc Ninh được thực hành, bảo tồn và lan tỏa, thể hiện tính gắn kết bền chặt và tinh tế giữa các làng Quan họ.
Nổi bật Tạp chí Người Hà Nội
Đừng bỏ lỡ
  • UNESCO trao Bằng công nhận Công viên địa chất toàn cầu Lạng Sơn
    Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Lạng Sơn là minh chứng rõ nét cho nỗ lực gìn giữ và quảng bá di sản văn hóa Việt Nam cùng với các di sản văn hóa phi vật thể như tín ngưỡng thờ Mẫu, hát Then của người Tày, Nùng, Thái...
  • 9 tựa sách hay trong Tủ sách gia đình của Nhã Nam
    Ngày Gia đình Việt Nam 28/6 là dịp để mỗi người lắng lại, cảm nhận rõ hơn giá trị của tình thân, của những khoảnh khắc bên nhau giản dị mà quý giá. Trong nhịp sống hiện đại, một trong những cách đẹp đẽ để giữ gìn và bồi đắp sợi dây gắn kết gia đình chính là cùng nhau đọc sách – những cuốn sách đầy yêu thương, sẻ chia và thấu cảm. Hiểu được điều đó, Nhã Nam đã kỳ công tuyển chọn và xây dựng Tủ sách Gia đình. Đây là những cuốn sách giúp nuôi dưỡng tâm hồn trẻ thơ, lan tỏa giá trị yêu thương trong mỗi mái ấm, để mỗi em bé đều được lớn lên trong vòng tay chan chứa hạnh phúc của gia đình.
  • Phu nhân Tổng Bí thư và Tổng Giám đốc UNESCO tham dự triển lãm ảnh "Chúng tôi có thể"
    Các tác phẩm là sản phẩm tiêu biểu của dự án “Chúng tôi CÓ THỂ” – sáng kiến phối hợp giữa UNESCO và Bộ Giáo dục và Đào tạo, hướng đến mục tiêu trao quyền học tập và phát triển toàn diện cho phụ nữ và trẻ em gái dân tộc thiểu số tại các vùng khó khăn.
  • Người đẹp Phú Yên Hà Trúc Linh đăng quang Hoa hậu Việt Nam 2024
    Hà Trúc Linh - 21 tuổi, quê Phú Yên, sinh viên Đại học Tài chính Marketing TP HCM - vượt top 24 để đoạt vương miện Hoa hậu Việt Nam 2024.
  • Ra mắt sách “Phụ nữ bàn về vấn đề phụ nữ trên Phụ nữ tân văn"
    Nhà xuất bản Phụ nữ Việt Nam vừa ra mắt cuốn sách "Phụ nữ bàn về vấn đề phụ nữ trên Phụ nữ tân văn", tuyển chọn các bài viết tiêu biểu của nữ trí thức trên tuần báo Phụ nữ tân văn – một diễn đàn quan trọng trong phong trào nữ quyền Việt Nam đầu thế kỷ XX. Ấn phẩm dày 600 trang, do Đoàn Ánh Dương biên soạn và giới thiệu, được phát hành trên toàn quốc từ tháng 6/2025.
  • Hà Nội nêu cao tinh thần “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”
    Tại kỳ họp thứ 24 (kỳ họp chuyên đề) diễn ra sáng 27/6, HĐND Thành phố Hà Nội khóa XVI, nhiệm kỳ 2021-2026 đã thông qua Nghị quyết về phân cấp quản lý nhà nước một số lĩnh vực kinh tế - xã hội trên địa bàn Thành phố, bảo đảm thực hiện đúng phương châm “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”.
  • Phát động cuộc thi ảnh báo chí 'Việt Nam trên hành trình đổi mới’
    Cuộc thi ảnh báo chí “Việt Nam trên hành trình đổi mới” do Báo Nhân Dân phối hợp Hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam tổ chức nhằm tuyên truyền, quảng bá hình ảnh đất nước, con người, những thành tựu về chính trị, kinh tế, xã hội, văn hóa cũng như vị thế của Việt Nam trong quá trình hội nhập quốc tế trong quá trình 40 năm đổi mới.
  • Hà Nội sửa đổi, bổ sung quy định phân cấp nguồn thu, chi để mô hình chính quyền địa phương 2 cấp hoạt động hiệu quả
    Để có cơ sở điều chỉnh, giao dự toán ngân sách năm 2025 cho các xã, phường sau sắp xếp đảm bảo nguồn ngân sách để thực hiện các nhiệm vụ được giao từ ngày 1/7/2025, HĐND Thành phố Hà Nội ngày 27/6 đã thông qua Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số nội dung quy định tại Nghị quyết số 22/2022/NQ-HĐND ngày 08/12/2022 về phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi giữa các cấp ngân sách, định mức phân bổ ngân sách Thành phố và tỷ lệ phần trăm phân chia nguồn thu giữa các cấp ngân sách giai đoạn 2023-2025.
  • Trình chiếu loạt phim đỉnh cao của Hàn Quốc tại Liên hoan phim châu Á Đà Nẵng lần 3
    Liên hoan phim châu Á Đà Nẵng lần 3 diễn ra từ ngày 29/6 – 5/7 sẽ có nhiều hoạt động hấp dẫn, đặc biệt khán giả sẽ có cơ hội gặp gỡ nhiều diễn viên Hàn Quốc.
  • Festival Nông sản Hà Nội: Thúc đẩy mô hình canh tác, chế biến và tiêu dùng nông sản gắn với văn hóa – du lịch
    Từ ngày 26 - 29/6/2025, tại quận Tây Hồ, Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội phối hợp UBND quận Tây Hồ tổ chức Festival Nông sản Hà Nội lần thứ 4 – sự kiện xúc tiến thương mại nông nghiệp thường niên đang ngày càng khẳng định vị thế là điểm hẹn lớn của người tiêu dùng và các nhà sản xuất nông sản trên cả nước.
Di sản công nghiệp Hà Nội: Nguồn lực vô giá để xây dựng công nghiệp văn hóa
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO