Văn hóa – Di sản

Vũ Nhự - quan chức, nhà giáo hiền tài

Nguyễn Minh Tường 19/11/2023 14:59

Vũ Nhự, hiệu là Đông Phần, nguyên quán làng Hoa Đường, từ tháng 3-1841, vì kỵ húy bà Hồ Thị Hoa, mẹ vua Thiệu Trị (1841-1847) đổi gọi là Lương Đường; và từ tháng 12-1885, thì lại đổi tên là Lương Ngọc (vì vua Đồng Khánh, 1886-1888, húy là Ưng Đường), huyện Đường An, trấn Hải Dương, trú quán tại phường Kim Cổ, huyện Thọ Xương, tỉnh thành Hà Nội. Ông sinh ngày 28 tháng 6 năm Canh Tý (1840).

Vũ Nhự còn để lại cho hậu thế một số tác phẩm dưới đây: Quốc sử lãm yếu (sử), Bảo huấn tập yếu (triết), Lâm Lang di thảo tập (văn), Yêm bác khoa văn (văn), bài dẫn sách Phương Đình tùy bút lục của Nguyễn Văn Siêu (Tiểu dẫn), Kim cổ Đông Phần di tập (văn)...

vu-nhu.jpg
Quan văn thời phong kiến.

Theo Vũ tộc gia phả, hồi nhỏ tuổi, Vũ Nhự học ông cậu là cụ Tú, lớn lên theo học cụ Dương Phượng Đình (?) và cụ Nguyễn Phương Đình (tức danh sĩ Nguyễn Văn Siêu) (1796-1872). Năm 1856, Vũ Nhự thi đỗ đầu xứ, bấy giờ ông 17 tuổi. Sách Quốc triều đăng khoa lục của Cao Xuân Dục cho biết về Vũ Nhự như sau: “Khoa Mậu Thìn, niên hiệu Tự Đức thứ 21 (1868)... Sắc ban Đệ nhị giáp Tiến sĩ xuất thân (tức Hoàng giáp): Vũ Nhự, quán xã Kim Cổ, huyện Thọ Xương, tỉnh Hà Nội. Sinh năm Canh Tý (1840). 29 tuổi trúng Cử nhân khoa Tân Dậu (1861)...” (Bản dịch, 1961). Khoa thi Mậu Thìn năm ấy lấy đỗ 4 Tiến sĩ, 2 Phó bảng, không lấy đỗ Đệ nhất giáp, nên Vũ Nhự là người đỗ đầu: Đình nguyên Hoàng giáp.

Sau khi thi đỗ, Vũ Nhự làm Hành tẩu (tập sự) ở Nội các, tiếp đó sơ thụ Hàn Lâm viện Tu soạn.

Năm 1869, Vũ Nhự lãnh chức Hàn Lâm viện Thừa chỉ, rồi được bổ làm Tri phủ Lạng Giang (Bắc Giang), sau chuyển sang Tri phủ Từ Sơn (Bắc Ninh). Trong thời gian này, Vũ tộc gia phả cho biết có một biến cố tác động đến cuộc đời của Vũ Nhự: Cụ làm Tri phủ Từ Sơn. Bấy giờ phủ ấy có tên Đồ Tịch khởi loạn; cụ đến phủ bèn mộ quân phòng tiễu. Tháng 11 đánh nhau tại thành Cổ Loa; cụ thua, bị quân giặc bắt. Khi chúng giải đi, qua một cái giếng, cụ kêu khát, xin xuống uống nước, nhân đấy nhẩy xuống giếng tự tận. Giặc lấy giáo đâm theo, không thấy gì, bèn bỏ đi. Giếng ấy có một cái hang, vừa người đứng. Khi cụ nhẩy xuống, hình như có người đưa vào cái hang ấy, ngồi một đêm mà không việc gì”. Sau cũng vì việc không ngăn cấm được dân trong bản hạt “để nó theo giặc”, nên Vũ Nhự bị cách chức, suýt phải đi “tiền quân hiệu lực”. Nhưng rồi Vũ Như cáo bệnh, xin về nhà phụng dưỡng mẹ già.

Năm Nhâm Thân (1872) nhân mùa màng thất bát, nhân dân đói kém, khốn khổ, Vũ Nhự xướng xuất việc quyên tiền phát chẩn, nhờ đó mà nhiều người dân sống qua được nạn đói. Việc này được báo lên triều đình, vua Tự Đức (1848-1883) hạ chỉ ban khen Vũ Nhự. Tháng 4 năm ấy, thân phụ của Vũ Nhự qua đời.

Tháng 4 năm Quý Dậu (1873), Vũ Nhự được triệu vào Kinh đô Huế, khai phục chức Hàn Lâm viện Biên tu, tháng 6 lãnh chức Chủ sự Bộ Lễ. Tháng 8, Vũ Nhự lãnh chức Đốc học tỉnh Quảng Nam. Năm 1873, thực dân Pháp ở Nam Kỳ phái Francis Garnier đem quân ra uy hiếp Hà Nội. Ngày 19-11-1873, Garnier đánh úp thành Hà Nội. Bấy giờ ông còn mẹ già vẫn trú tại phường Kim Cổ, huyện Thọ Xương, nên Vũ Nhự xin cho ra Bắc để thăm nhà.

Tháng Giêng năm Giáp Tuất (1874), Vũ Nhự được bổ giữ chức Đốc học Hà Nội. Tháng 9 năm ấy, ông được sung làm Phân khảo trường thi Hương tỉnh Nam Định. Tháng 11 năm Ất Hợi (1875), Vũ Như nhận được chỉ sung làm chức Tư nghiệp Quốc Tử Giám, nhưng ông xin ở gần nhà để phụng dưỡng mẹ già. Vua Tự Đức thương tình, chấp thuận lời xin, lại cho nguyên lãnh chức Đốc học Hà Nội.

Trong thời gian giữ chức Đốc học Hà Nội, Vũ Nhự là bậc sư biểu đạo cao, đức trọng, đã có công đào tạo được nhiều học trò, sau này không ít người trở thành những danh sĩ nổi tiếng. Sách Quốc triều đăng khoa lục ghi nhận công lao này của Vũ Nhự như sau: “Vũ Nhự [giữ] chức Đốc học tỉnh Hà Nội, học trò tín ngưỡng theo học rất đông”. Sách Các nhà khoa bảng Việt Nam cũng nhận xét về Vũ Nhự: “Trước ông làm Tri phủ Từ Sơn, sau được bổ chức Đốc học Hà Nội. Học trò của ông đều có kiến thức uyên bác, thường đỗ đầu trong các kỳ thi” (1993). Trong số các học trò của Vũ Nhự, có một danh sĩ nổi tiếng, đó là Thám hoa Vũ Phạm Hàm (1864-1906). Vũ Phạm Hàm đỗ Đình nguyên Đệ nhất giáp Tiến sĩ cập đệ Đệ tam danh (Thám hoa) khoa Nhâm Thìn (1892). Vua Thành Thái ban sắc cho ông là “Nhất giáp Tam nguyên Thám hoa”. Theo Mộng hồ gia tập do Vũ Phạm Hàm biên soạn vào năm 1888, thì khoảng năm 1875-1876, ông chừng 12, 13 tuổi đã được quan Đốc học Hà Nội Vũ Nhự rất chú ý, yêu mến nhận làm con nuôi, đích thân dạy dỗ (Phạm Vũ Thảng: Thanh Oai tấn thân phả liệt).

Tháng 10 năm Bính Tý (1876), Bộ Lại sát hạch học thần (quan phụ trách việc học các tỉnh, tức Đốc học), Vũ Nhự tham dự, trúng hạng ưu. Tháng 11 năm ấy, các quan đứng đầu tỉnh Hải Dương dâng sớ lên triều đình đề cử Vũ Nhự thuộc hạng người có “học hạnh thuần chính kham sung vào Quán các (tức Nội các) để phòng cố vấn...” (Vũ tộc gia phả).

Năm 1877, vì quan đứng đầu tỉnh Hà Nội cũng dâng sớ nói Vũ Nhự là người có tài học kiêm ưu, có thể sung “chức trong” như vào Quán các còn nếu bổ “chức ngoài” thì làm Án sát của tỉnh lớn (Vũ tộc gia phả). Tháng 10 năm Đinh Sửu (1877), triều đình có chỉ dụ đòi Vũ Nhự về Kinh sung chức Tham biện các vụ, nhưng ông lại tâu vì có mẹ già nên xin được ở gần phụng dưỡng mẹ.

Năm 1878, Vũ Nhự được sung làm Giám khảo trường thi Hương Nghệ An. Vũ Nhự là người vừa có tài văn chương vừa có đức độ, nên dẫu làm quan bên ngoài, nhưng vua Tự Đức vẫn thường chú ý và quý trọng. Năm ấy, vua Tự Đức (sinh năm Kỷ Sửu - 1829) vừa tròn 50 tuổi, triều đình tổ chức “Ngũ tuần khánh tiết”, các tỉnh trong cả nước đều dâng biểu mừng. Biểu mừng của quan tỉnh Hà Nội do Vũ Nhự soạn hộ. Vua Tự Đức đọc tờ biểu này, nhận ra văn của Vũ Nhự nên hạ chỉ ban khen.

Năm Canh Thìn (1880), vua Tự Đức muốn Vũ Nhự làm quan ở Kinh đô để thường xuyên được gần người bề tôi tài năng đức độ, nhà vua dụ Bộ Lại nhắn hỏi Vũ Nhự: “Nuôi mẹ đã xong chưa, có người con trai lớn nào có thể nuôi thay không?” (Vũ tộc gia phả). Quan tỉnh Hà Nội tâu rằng: “Viên ấy lòng yêu mến cha mẹ như đứa trẻ con!”.

Năm Tân Tỵ (1881), quan tỉnh tiến cử Vũ Nhự có thể giữ chức Tuần phủ, vua ra chỉ dụ đòi ông về Kinh. Tháng 9 năm ấy, Vũ Nhự vào bệ kiến, vua Tự Đức dụ bảo trực tiếp ông rằng: “Đem hiếu làm trung, người nên nghĩ đấy! Sao cho đừng hổ với khoa danh!” (Vũ tộc gia phả). Tháng ấy, vua mở khoa thi thử về văn học, xem sức học uyên bác của các quan trong triều đình ra sao? Vũ Nhự ứng hạch, đỗ đầu. Sách Đại Nam liệt truyện chép về sự kiện này như sau: “Vũ Nhự... được triệu về triều thử về văn học, quả là uyên bác, được cất lên Quang lộc tự khanh, sung biện Nội các sự vụ. Năm Tự Đức thứ 35 (1882), quyền sung Tuần phủ Hà Nội... Sau dời đến đóng ở huyện Từ Liêm... Năm sau, hòa ước nghị thành, kiêm lãnh Tổng đốc” (Bản dịch, 1993). Năm 1884, Vũ Nhự được triệu về Kinh nhận chức Hàn Lâm viện Trực học sĩ, sung Toản tu Quốc sử quán. Vào năm này, ông được cử làm Chánh chủ khảo khoa thi Hội năm Giáp Thân, niên hiệu Kiến Phúc thứ nhất (1884).

Năm Đồng Khánh nguyên niên (1886), Vũ Nhự được thăng làm Tham tri bộ Lễ nhưng vẫn giữ chức Toản tu Quốc sử quán. Vũ Nhự mất ngày 20 tháng 8 năm Bính Tuất (1886) tại Kinh đô Huế, hưởng thọ 47 tuổi./.

Theo Danh nhân Thăng Long - Hà Nội

Bài liên quan
  • Trần Khánh Dư – danh tướng thủy binh
    Trần Khánh Dư người huyện Chí Linh (Hải Dương), chưa rõ năm sinh, mất năm 1339, dòng dõi tôn thất nên được phong tước Nhân Huệ vương. Khi quân Nguyên mới sang xâm lược nước ta, ông thường nhằm chỗ sơ hở đánh úp, Trần Thánh Tông khen là có chí lược, lập làm thiên tử nghĩa nam (con nuôi vua). Khi đánh dẹp ở miền núi thắng lớn, được phong chức Phiêu kỵ đại tướng quân. Rồi từ tước hầu, do được vua yêu, thăng mãi lên Thượng vị hầu áo tía, giữ chức phán thủ. Sau vì tư thông với công chúa Thiên Thụy, con dâu của Trần Quốc Tuấn nên bị cách hết quan tước, tịch thu sản nghiệp, phải lui về ở Chí Linh làm nghề bán than.
(0) Bình luận
  • Giang Văn Minh và những giai thoại rạng danh xứ Đoài
    Nằm dưới chân núi Tổ, vùng đất cổ Đường Lâm, xứ Đoài không chỉ nổi tiếng là nơi sinh ra vua Phùng Hưng (cuối thế kỷ thứ VIII) và vua Ngô Quyền (thế kỷ thứ X) mà còn được biết đến là quê hương của Thám hoa Giang Văn Minh - một nhân vật lỗi lạc trong lịch sử ngoại giao của nước nhà, hồi cuối thế kỷ XVI - đầu thế kỷ XVII.
  • Tiếp thêm sức sống cho nghề truyền thống Thủ đô
    Là địa phương đứng đầu cả nước về số lượng các làng nghề truyền thống, các nghệ nhân và người làm nghề truyền thống Hà Nội đang không ngừng sáng tạo trong công tác gìn giữ, bảo tồn các làng nghề. Sự sáng tạo không chỉ mang lại một diện mạo mới, một sức sống mới cho các làng nghề mà còn gợi mở những không gian trải nghiệm văn hóa mới cho người dân Thủ đô và du khách.
  • Khởi công xây dựng đền thờ Đức vua Ngô Quyền
    Sáng 26/6, Tổng Bí thư Tô Lâm dự Lễ khởi công dự án xây dựng đền thờ Đức vua Ngô Quyền tại Khu di tích lịch sử quốc gia đặc biệt Cổ Loa (xã Cổ Loa, huyện Đông Anh).
  • Trưng bày “Báo chí Huế trong dòng chảy Báo chí Cách mạng Việt Nam”
    Nhân kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam, Hội Nhà báo Thành phố Huế phối hợp Ban Tuyên giáo và Dân vận Thành uỷ, Sở Văn hoá Thể thao tổ chức Triển lãm trưng bày “Báo chí Huế trong dòng chảy Báo chí cách mạng Việt Nam”.
  • Hà Nội: Thêm 9 di tích được xếp hạng cấp thành phố
    Ngày 10/6, UBND Thành phố Hà Nội ban hành Quyết định số 2859/QĐ-UBND về việc xếp hạng di tích lịch sử-văn hóa và danh lam thắng cảnh trên địa bàn Thành phố Hà Nội.
  • Công nhận hội Lim ở Bắc Ninh là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia
    Hội Lim là nơi các giá trị lịch sử, tín ngưỡng và đặc biệt là Dân ca Quan họ Bắc Ninh được thực hành, bảo tồn và lan tỏa, thể hiện tính gắn kết bền chặt và tinh tế giữa các làng Quan họ.
Nổi bật Tạp chí Người Hà Nội
Đừng bỏ lỡ
  • Phường Xuân Phương: Sẵn sàng vận hành, nâng cao chất lượng phục vụ nhân dân
    Chiều 30/6, Đảng uỷ - HĐND - UBND - UBMTTQ Việt Nam phường Xuân Phương đã tổ chức Lễ trao các quyết định của Thành phố về công tác cán bộ tại phường.
  • Danh sách Bí thư, Chủ tịch 126 xã, phường Hà Nội
    Sáng 30/6, Hà Nội công bố Nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về sắp xếp các đơn vị hành chính cấp xã, phường và chỉ định nhân sự cấp ủy, lãnh đạo HĐND, UBND, Ủy Ban MTTQ Việt Nam cấp xã, phường.
  • Cơ hội trải nghiệm văn hóa truyền thống tại “Ngôi nhà chung”
    Từ ngày 1 đến 31/7/2025, Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam (Đồng Mô, Sơn Tây, Hà Nội) tổ chức chuỗi hoạt động với chủ đề “Về làng trải nghiệm nét văn hóa truyền thống”. Sự kiện có sự tham gia của hơn 100 đồng bào đến từ 16 dân tộc, nhằm tạo sân chơi bổ ích ngày hè cho thiếu nhi, đồng thời giới thiệu những giá trị đặc sắc trong đời sống văn hóa của cộng đồng 54 dân tộc Việt Nam.
  • “Gặp tôi trong tương lai”: Khơi dậy ước mơ nghề nghiệp từ trang sách thiếu nhi
    Sáng 29/6/2025, tại Nhà xuất bản Kim Đồng, lễ khai mạc trưng bày “Gặp tôi trong tương lai” đã diễn ra, mở đầu cho chuỗi hoạt động tổng kết chương trình kêu gọi ý tưởng sáng tác sách thiếu nhi. Đây là một sáng kiến được khởi xướng bởi The Initiative of Children’s Book Creative Content (ICBC), phối hợp thực hiện cùng ECUE VGEM và Nhà xuất bản Kim Đồng, với sự hỗ trợ kỹ thuật và tài chính từ chương trình Investing in Women, một sáng kiến của Chính phủ Australia.
  • Khán giả Hà Nội chuẩn bị được thưởng thức kịch rối truyền thống Bunraku Nhật Bản
    Ra đời từ đầu thế kỷ 17 và phát triển rực rỡ trong thời kỳ Edo, Bunraku không chỉ là di sản văn hóa đặc sắc của Nhật Bản mà còn được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại vào năm 2003.
  • UNESCO trao Bằng công nhận Công viên địa chất toàn cầu Lạng Sơn
    Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Lạng Sơn là minh chứng rõ nét cho nỗ lực gìn giữ và quảng bá di sản văn hóa Việt Nam cùng với các di sản văn hóa phi vật thể như tín ngưỡng thờ Mẫu, hát Then của người Tày, Nùng, Thái...
  • 9 tựa sách hay trong Tủ sách gia đình của Nhã Nam
    Ngày Gia đình Việt Nam 28/6 là dịp để mỗi người lắng lại, cảm nhận rõ hơn giá trị của tình thân, của những khoảnh khắc bên nhau giản dị mà quý giá. Trong nhịp sống hiện đại, một trong những cách đẹp đẽ để giữ gìn và bồi đắp sợi dây gắn kết gia đình chính là cùng nhau đọc sách – những cuốn sách đầy yêu thương, sẻ chia và thấu cảm. Hiểu được điều đó, Nhã Nam đã kỳ công tuyển chọn và xây dựng Tủ sách Gia đình. Đây là những cuốn sách giúp nuôi dưỡng tâm hồn trẻ thơ, lan tỏa giá trị yêu thương trong mỗi mái ấm, để mỗi em bé đều được lớn lên trong vòng tay chan chứa hạnh phúc của gia đình.
  • Phu nhân Tổng Bí thư và Tổng Giám đốc UNESCO tham dự triển lãm ảnh "Chúng tôi có thể"
    Các tác phẩm là sản phẩm tiêu biểu của dự án “Chúng tôi CÓ THỂ” – sáng kiến phối hợp giữa UNESCO và Bộ Giáo dục và Đào tạo, hướng đến mục tiêu trao quyền học tập và phát triển toàn diện cho phụ nữ và trẻ em gái dân tộc thiểu số tại các vùng khó khăn.
  • Người đẹp Phú Yên Hà Trúc Linh đăng quang Hoa hậu Việt Nam 2024
    Hà Trúc Linh - 21 tuổi, quê Phú Yên, sinh viên Đại học Tài chính Marketing TP HCM - vượt top 24 để đoạt vương miện Hoa hậu Việt Nam 2024.
  • Ra mắt sách “Phụ nữ bàn về vấn đề phụ nữ trên Phụ nữ tân văn"
    Nhà xuất bản Phụ nữ Việt Nam vừa ra mắt cuốn sách "Phụ nữ bàn về vấn đề phụ nữ trên Phụ nữ tân văn", tuyển chọn các bài viết tiêu biểu của nữ trí thức trên tuần báo Phụ nữ tân văn – một diễn đàn quan trọng trong phong trào nữ quyền Việt Nam đầu thế kỷ XX. Ấn phẩm dày 600 trang, do Đoàn Ánh Dương biên soạn và giới thiệu, được phát hành trên toàn quốc từ tháng 6/2025.
Vũ Nhự - quan chức, nhà giáo hiền tài
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO