Văn hóa – Di sản

Lễ hội chùa Thầy trong ký ức

Phan Hằng 07:23 02/06/2023

Chùa Thầy không chỉ là điểm đến của du khách muôn phương, mà còn là nơi linh thiêng cũng như lưu giữ những giá trị văn hóa dân tộc, nhất là trong ngày hội chùa Thầy. Và riêng tôi, đây còn là nơi mang đầy kỷ niệm tuổi thơ với màu sắc quê hương.

Chùa Thầy thuộc địa phận xã Sài Sơn, huyện Quốc Oai, cách trung tâm Hà Nội khoảng 20 cây số. Đây là ngôi chùa nổi tiếng gắn liền với câu chuyện về nửa sau cuộc đời và cũng là một đoạn tu hành của Thiền sư Từ Đạo Hạnh. Chuyện rằng, sau một thời gian tu hành ở núi Sài Sơn, ngài đã thoát xác đầu thai thành con trai của Sùng Hiền Hầu, về sau là vua Lý Thần Tông.

le-hoi-chua-thay.jpg
Thủy đình trước chùa Cả. Ảnh: Đoàn Đức Thành

Nhiều tài liệu ghi lại rằng, trước kia chùa vốn là một am nhỏ mang tên Hương Hải am trên núi Sài Sơn và có từ thời Đinh. Tới thời Lý, chùa Thầy được xây dựng lại thành hai cụm chùa Cao (Đỉnh Sơn Tự) ở trên núi và chùa Dưới (chùa Cả, Thiên Phúc Tự) ở chân núi. Trải qua các triều đại, chùa được trùng tu nhiều lần và các bức tượng, điêu khắc ở chùa đều mang bóng dáng kiến trúc qua từng thời kỳ. Chùa không có nghi môn, tam quan và có kiến trúc theo lối tiền Phật hậu Thánh - phía trước thờ Phật, phía sau thờ Thiền sư Từ Đạo Hạnh (Thánh). Thiền sư là người có công lớn trong việc dạy học và chữa bệnh cho dân. Tương truyền, ngài cũng là người đã tổ chức và dạy người dân nơi đây chơi đá cầu, đánh vật, múa rối nước.

Lễ hội chùa Thầy là một trong những lễ hội được kết hợp khéo léo, sinh động giữa tôn giáo và tín ngưỡng dân gian. Ngày khai hội là ngày 5/3 và kéo dài đến 8/3 âm lịch. Bước vào khai hội, các phật tử cùng nhà sư và nhân dân làm lễ tắm tượng, lau dọn khám thờ. Một năm chỉ được mở khám thờ ra một lần.

Trong ký ức tuổi thơ tôi, cứ đến dịp này là cả làng háo hức kéo nhau đến xem lễ tắm tượng. Bà ngoại tôi thường đi chùa, nên luôn tới nhắc mẹ tôi chuẩn bị chiếc khăn nhỏ, hoặc một cái lọ nhỏ để xin nước tắm tượng. Người dân địa phương tôi còn gọi đó là nước Thánh. Mọi người cho rằng phải thật may mắn lắm mới xin được nước tắm thánh này, vì thường lễ tắm tượng diễn ra từ 5 giờ sáng, lúc còn tinh mơ. Còn những năm gần đây, lễ tắm tượng đã chuyển sang giờ Ngọ, và chỉ những ai đức cao vọng trọng, sống tu dưỡng tốt mới được dự phần tham gia. Nước tắm tượng sẽ được vẩy khắp nơi cho người khang vật thịnh. Chiếc khăn tắm thánh sẽ được chia cho trẻ em để tránh tà khí. Còn nhớ, khi sinh con đầu lòng đúng vào tháng Hai, tôi cũng đã háo hức chờ đến ngày khai hội tháng Ba để xin nước tắm Thánh cho bé.

Sau lễ tắm Thánh là lễ cúng Phật và chạy đàn, một nghi thức diễn xướng, mang đậm chất tôn giáo. Trong khung cảnh “sương khói mờ nhân ảnh”, các nhà sư với bộ áo cà sa trang nghiêm, tay cầm gậy hoa múa lượn vòng tròn, vừa đi vừa múa hát theo đàn nhạc đệm và tiếng mõ tụng kinh, chân bước nhịp nhanh nhịp chậm thể hiện một chuyến đi không ngừng của kiếp nhân sinh luân hồi để vươn tới điều Chân, Thiện, Mỹ. Du khách và người dự hội như bị hút vào cõi vô lo vô âu, như lạc vào chốn Tây Thiên ngay giữa đời thường.

Sức hút khó cưỡng của lễ hội chùa Thầy còn là cuộc hành trình đi thăm quần thể núi non hùng vĩ của núi Thầy (Sài Sơn) cùng hang động và chùa chiền: Từ chùa Cao, chùa Một Mái tới hang Bụt Mọc rồi thăm hang Bác Hồ, hang Thánh Hóa tới hang Cắc Cớ sâu thẳm với dấu tích và truyền thuyết ẩn theo động Gió Lùa với làn sương mờ tỏ. Giây phút tận hưởng thiên nhiên trong lành trong không khí ngày hội là khi đứng trên chợ Trời nhìn xuống những dòng người tấp nập đi lễ chùa. Đường xuống núi dẫn về trung tâm sân ao Rồng, nhà Rối, ngay trước chùa chính (chùa Cả).

Lễ hội chùa Thầy đặc sắc với những trò chơi, cảnh các thầy đồ viết thư pháp ở trên hai cầu Nhật Tiên Kiều và Nguyệt Tiên Kiều. Đặc biệt là trò múa rối nước, diễn ra ngay trước thủy đình. Nội dung của các vở múa rối là những câu chuyện thần tiên hay chuyện đời thường ý nhị. Hoặc có khi là những câu chuyện cổ như “Tấm Cám”, “Thạch Sanh”. Đây là một trong loại hình nghệ thuật mang đậm tính nhân văn, gắn liền với đời sống của người nông dân Việt Nam xưa.

Ngày bé, cứ mỗi lần tiếng chuông chùa vang vọng là lũ học trò chúng tôi biết sắp đến giờ tan trường. Ngay đó, chúng tôi sẽ cùng nhau tụ tập trong sân chùa Cả rộng rãi chơi đùa, nhảy dây và nhặt hoa gạo rụng. Trước đây làng tôi có nhiều gốc gạo cổ thụ, hễ đến ngày hội là hoa nở cháy rực cả một vùng trời tháng Ba. Hồ nước, thủy đình và những bông hoa gạo soi bóng đẹp và bình yên đến nao lòng. Chỉ tiếc rằng bây giờ chỉ còn lại một cây gạo, mỗi năm đến độ nở hoa như gom cả ký ức đỏ rực của tôi năm nào ùa về. Ngày ấy, chưa có nhiều đồng hồ xem giờ và chưa có điện thoại thông minh như bây giờ. Những hôm nào cuối tuần được nghỉ học, lũ chúng tôi lại chạy ra sân chùa nhặt những vỏ lon bia, lon nước ngọt của khách thập phương để mang đi bán đồng nát kiếm tiền mua, sách, bút vở… Rồi đến mùa thi cuối năm học, những ngày ôn thi nóng nực, lũ chúng tôi rủ nhau trèo lên núi vào hang Bác Hồ, hang Gió, hay cửa hang Cắc Cớ ngồi học bài cho mát. Ngày đó, chúng tôi vẫn có một niềm tin rằng ôn thi trong hang động sẽ sớm thành… chính quả, đó là thi đỗ!

Thời ấy, lối mòn lên núi đến chùa Cao và hang động là những bậc đá tự nhiên được xếp chồng lên nhau tạo thành bậc. Đá núi có đoạn chênh vênh đến độ, trong một lần lớp chúng tôi tổ chức leo núi, chẳng may bạn đi trước vô tình làm lăn đá vào đầu bạn đi sau, khiến bạn đi sau bị chấn thương đầu phải vào viện mổ lấy máu tụ. Sau này, đường lên núi được xây thành những bậc thang, leo lên dễ hơn. Những bậc thang dẫn lên núi ấy được xây dựng bằng công sức của người dân quê tôi. Chúng tôi gọi là đi “chấp tác”. Mỗi người dân cùng góp sức chuyền tay nhau từng viên gạch theo kiểu nối dây từ chân núi tới chùa Cao, vừa vận chuyển, vừa xây. Tôi tự hào vì đã góp một phần nhỏ sức trên con đường xây bậc leo núi ấy.

Cho đến nay, dù trải qua nhiều thăng trầm lịch sử nhưng các kiến trúc cổ thuộc quần thể khu di tích chùa Thầy vẫn còn giữ được. Không chỉ là những huyền tích, điển hình cho một không gian của làng quê Bắc bộ xưa hay là bóng dáng Tuyên phi Đặng Thị Huệ mà bộ phim “Đêm hội Long Trì” của đạo diễn Hải Ninh đã truyền tải như vẫn thoảng nơi đây dưới chân núi Sài./.

Bài liên quan
(0) Bình luận
  • Giang Văn Minh và những giai thoại rạng danh xứ Đoài
    Nằm dưới chân núi Tổ, vùng đất cổ Đường Lâm, xứ Đoài không chỉ nổi tiếng là nơi sinh ra vua Phùng Hưng (cuối thế kỷ thứ VIII) và vua Ngô Quyền (thế kỷ thứ X) mà còn được biết đến là quê hương của Thám hoa Giang Văn Minh - một nhân vật lỗi lạc trong lịch sử ngoại giao của nước nhà, hồi cuối thế kỷ XVI - đầu thế kỷ XVII.
  • Tiếp thêm sức sống cho nghề truyền thống Thủ đô
    Là địa phương đứng đầu cả nước về số lượng các làng nghề truyền thống, các nghệ nhân và người làm nghề truyền thống Hà Nội đang không ngừng sáng tạo trong công tác gìn giữ, bảo tồn các làng nghề. Sự sáng tạo không chỉ mang lại một diện mạo mới, một sức sống mới cho các làng nghề mà còn gợi mở những không gian trải nghiệm văn hóa mới cho người dân Thủ đô và du khách.
  • Khởi công xây dựng đền thờ Đức vua Ngô Quyền
    Sáng 26/6, Tổng Bí thư Tô Lâm dự Lễ khởi công dự án xây dựng đền thờ Đức vua Ngô Quyền tại Khu di tích lịch sử quốc gia đặc biệt Cổ Loa (xã Cổ Loa, huyện Đông Anh).
  • Trưng bày “Báo chí Huế trong dòng chảy Báo chí Cách mạng Việt Nam”
    Nhân kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam, Hội Nhà báo Thành phố Huế phối hợp Ban Tuyên giáo và Dân vận Thành uỷ, Sở Văn hoá Thể thao tổ chức Triển lãm trưng bày “Báo chí Huế trong dòng chảy Báo chí cách mạng Việt Nam”.
  • Hà Nội: Thêm 9 di tích được xếp hạng cấp thành phố
    Ngày 10/6, UBND Thành phố Hà Nội ban hành Quyết định số 2859/QĐ-UBND về việc xếp hạng di tích lịch sử-văn hóa và danh lam thắng cảnh trên địa bàn Thành phố Hà Nội.
  • Công nhận hội Lim ở Bắc Ninh là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia
    Hội Lim là nơi các giá trị lịch sử, tín ngưỡng và đặc biệt là Dân ca Quan họ Bắc Ninh được thực hành, bảo tồn và lan tỏa, thể hiện tính gắn kết bền chặt và tinh tế giữa các làng Quan họ.
Nổi bật Tạp chí Người Hà Nội
  • TP. Hồ Chí Minh trưng bày 17 Bảo vật quốc gia
    Từ ngày 29/6 đến 10/8/2025 tại Bảo tàng Lịch sử TP Hồ Chí Minh sẽ diễn ra trưng bày chuyên đề “Bảo vật quốc gia - Những kiệt tác di sản”.
  • Ra mắt sách tranh song ngữ “Kể chuyện Bác Hồ”
    Nhân kỷ niệm 100 năm thành lập Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên (6/1925 – 6/2025), Nhà xuất bản Kim Đồng giới thiệu tới bạn đọc cuốn sách tranh "Kể chuyện Bác Hồ", ấn bản song ngữ Việt – Trung.
  • Chuyện kể về Chúa Nguyễn và các giai thoại mở đất phương Nam
    Trong hành trình mở cõi về phương Nam của dân tộc Việt Nam, các chúa Nguyễn hiện lên như những nhà lãnh đạo có tầm nhìn xa, với các quyết sách chiến lược và nghệ thuật bang giao khôn khéo, đặc biệt trong quan hệ với triều đình Chân Lạp. Cuốn sách “Chúa Nguyễn và các giai thoại mở đất phương Nam” của nhà giáo, nhà nghiên cứu sử học Nguyễn Hữu Hiếu, do Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật phát hành tháng 6/2025, là một công trình giàu tư liệu và cảm hứng góp phần tái hiện sinh động giai đoạn lịch sử đặc biệt ấy.
  • Người dân cần chủ động phòng tránh lũ quét, sạt lở đất do mưa lớn ở Bắc Bộ
    Theo dự báo của Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn Quốc gia: Từ ngày 28/6 đến 2/7/2025, Bắc Bộ có khả năng xảy ra đợt mưa rất lớn, lượng mưa có thể lên tới 100–300mm, có nơi trên 500mm.
  • Hà Nội: Đẩy mạnh xây dựng tổng thể hệ thống hồ sơ địa chính và cơ sở dữ liệu đất đai
    UBND Thành phố ban hành Công văn số 3715/UBND-NNMT ngày 25/6 về việc triển khai thực hiện Dự án xây dựng tổng thể hệ thống hồ sơ địa chính và cơ sở dữ liệu đất đai Thành phố và việc đẩy nhanh tiến độ xây dựng, hoàn thiện cơ sở dữ liệu quốc gia về đất đai trên địa bàn Thành phố.
Đừng bỏ lỡ
  • 9 tựa sách hay trong Tủ sách gia đình của Nhã Nam
    Ngày Gia đình Việt Nam 28/6 là dịp để mỗi người lắng lại, cảm nhận rõ hơn giá trị của tình thân, của những khoảnh khắc bên nhau giản dị mà quý giá. Trong nhịp sống hiện đại, một trong những cách đẹp đẽ để giữ gìn và bồi đắp sợi dây gắn kết gia đình chính là cùng nhau đọc sách – những cuốn sách đầy yêu thương, sẻ chia và thấu cảm. Hiểu được điều đó, Nhã Nam đã kỳ công tuyển chọn và xây dựng Tủ sách Gia đình. Đây là những cuốn sách giúp nuôi dưỡng tâm hồn trẻ thơ, lan tỏa giá trị yêu thương trong mỗi mái ấm, để mỗi em bé đều được lớn lên trong vòng tay chan chứa hạnh phúc của gia đình.
  • Phu nhân Tổng Bí thư và Tổng Giám đốc UNESCO tham dự triển lãm ảnh "Chúng tôi có thể"
    Các tác phẩm là sản phẩm tiêu biểu của dự án “Chúng tôi CÓ THỂ” – sáng kiến phối hợp giữa UNESCO và Bộ Giáo dục và Đào tạo, hướng đến mục tiêu trao quyền học tập và phát triển toàn diện cho phụ nữ và trẻ em gái dân tộc thiểu số tại các vùng khó khăn.
  • Người đẹp Phú Yên Hà Trúc Linh đăng quang Hoa hậu Việt Nam 2024
    Hà Trúc Linh - 21 tuổi, quê Phú Yên, sinh viên Đại học Tài chính Marketing TP HCM - vượt top 24 để đoạt vương miện Hoa hậu Việt Nam 2024.
  • Ra mắt sách “Phụ nữ bàn về vấn đề phụ nữ trên Phụ nữ tân văn"
    Nhà xuất bản Phụ nữ Việt Nam vừa ra mắt cuốn sách "Phụ nữ bàn về vấn đề phụ nữ trên Phụ nữ tân văn", tuyển chọn các bài viết tiêu biểu của nữ trí thức trên tuần báo Phụ nữ tân văn – một diễn đàn quan trọng trong phong trào nữ quyền Việt Nam đầu thế kỷ XX. Ấn phẩm dày 600 trang, do Đoàn Ánh Dương biên soạn và giới thiệu, được phát hành trên toàn quốc từ tháng 6/2025.
  • Hà Nội nêu cao tinh thần “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”
    Tại kỳ họp thứ 24 (kỳ họp chuyên đề) diễn ra sáng 27/6, HĐND Thành phố Hà Nội khóa XVI, nhiệm kỳ 2021-2026 đã thông qua Nghị quyết về phân cấp quản lý nhà nước một số lĩnh vực kinh tế - xã hội trên địa bàn Thành phố, bảo đảm thực hiện đúng phương châm “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”.
  • Phát động cuộc thi ảnh báo chí 'Việt Nam trên hành trình đổi mới’
    Cuộc thi ảnh báo chí “Việt Nam trên hành trình đổi mới” do Báo Nhân Dân phối hợp Hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam tổ chức nhằm tuyên truyền, quảng bá hình ảnh đất nước, con người, những thành tựu về chính trị, kinh tế, xã hội, văn hóa cũng như vị thế của Việt Nam trong quá trình hội nhập quốc tế trong quá trình 40 năm đổi mới.
  • Hà Nội sửa đổi, bổ sung quy định phân cấp nguồn thu, chi để mô hình chính quyền địa phương 2 cấp hoạt động hiệu quả
    Để có cơ sở điều chỉnh, giao dự toán ngân sách năm 2025 cho các xã, phường sau sắp xếp đảm bảo nguồn ngân sách để thực hiện các nhiệm vụ được giao từ ngày 1/7/2025, HĐND Thành phố Hà Nội ngày 27/6 đã thông qua Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số nội dung quy định tại Nghị quyết số 22/2022/NQ-HĐND ngày 08/12/2022 về phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi giữa các cấp ngân sách, định mức phân bổ ngân sách Thành phố và tỷ lệ phần trăm phân chia nguồn thu giữa các cấp ngân sách giai đoạn 2023-2025.
  • Trình chiếu loạt phim đỉnh cao của Hàn Quốc tại Liên hoan phim châu Á Đà Nẵng lần 3
    Liên hoan phim châu Á Đà Nẵng lần 3 diễn ra từ ngày 29/6 – 5/7 sẽ có nhiều hoạt động hấp dẫn, đặc biệt khán giả sẽ có cơ hội gặp gỡ nhiều diễn viên Hàn Quốc.
  • Festival Nông sản Hà Nội: Thúc đẩy mô hình canh tác, chế biến và tiêu dùng nông sản gắn với văn hóa – du lịch
    Từ ngày 26 - 29/6/2025, tại quận Tây Hồ, Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội phối hợp UBND quận Tây Hồ tổ chức Festival Nông sản Hà Nội lần thứ 4 – sự kiện xúc tiến thương mại nông nghiệp thường niên đang ngày càng khẳng định vị thế là điểm hẹn lớn của người tiêu dùng và các nhà sản xuất nông sản trên cả nước.
  • [Podcast] Đình Mễ Trì Thượng – Nơi lưu giữ những lớp trầm tích văn hóa Hà Nội
    Trong hàng ngàn di tích lịch sử văn hóa của Thủ đô ngàn năm văn hiến, thì đình Mễ Trì Thượng là ngôi đình cổ kính bậc nhất. Ngôi đình này nằm trên gò Quy Sơn (núi Rùa), thuộc làng Mễ Trì Thượng (tên Nôm là Kẻ Mẩy). Mễ Trì Thượng không chỉ mang dáng dấp kiến trúc cổ đặc trưng Bắc Bộ, mà ngôi đình này còn là nơi lưu giữ những lớp trầm tích văn hóa của một Hà Nội đang chuyển mình theo vòng quay thời gian.
Lễ hội chùa Thầy trong ký ức
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO