Lý luận - phê bình

Hình tượng mùa xuân trong âm nhạc cổ điển

Nguyễn Tiến Mạnh 05/03/2023 06:00

Thiên nhiên có ảnh hưởng đến đời sống con người về cả thể chất và tinh thần, là nguồn cảm hứng vô tận cho sáng tạo văn học nghệ thuật. Trời Đất có âm - dương, âm nhạc có trưởng - thứ. Từ góc nhìn theo triết lý phương Đông quán chiếu vào tư duy sáng tạo nghệ thuật đỉnh cao trong âm nhạc kinh điển phương Tây, đã trở thành duyên khởi cho ý tưởng chủ đề “Hình tượng mùa xuân trong âm nhạc cổ điển”. Bài viết này xin giới thiệu sơ lược một số tác phẩm tiêu biểu của các nhà soạn nhạc kinh điển phương Tây.

du-lich-nam-au-mua-xuan-1.jpg
dia-diem-tham-quan-ly-tuong-vao-mua-xuan-o-chau-au-276355.jpg

Mùa xuân trong âm nhạc thời kỳ Baroque

Thời kỳ âm nhạc Baroque, hay còn gọi là Tiền cổ điển (1600 - 1750) đã có nhiều nhà soạn nhạc nổi tiếng như: Johann Sebastian Bach của nước Đức, George Frideric Handel người Anh gốc Đức, Alessandro Scarlatti của nước Ý… Âm nhạc thời kỳ này phần lớn phác họa hình ảnh thiên nhiên, thường có tiết tấu vừa phải, nhịp độ (tempo) khoảng 60 nhịp trên 1 phút, rất gần với sóng não alpha, điều hòa nhịp tim, huyết áp của con người, tăng cường thư giãn. Chúng ta có thể nhắc tới nhạc sĩ kiêm nghệ sĩ đàn violon, đó là Antonio Vivaldi của nước Ý với những tác phẩm viết về thiên nhiên, trong đó có Tổ khúc Concerto viết cho bộ dây “The Four Seasons - Bốn mùa”. Tác phẩm đã phác hoạ bức tranh toàn cảnh về các mùa trong một năm và trong mỗi chương nhạc đều có phần giải thích ngắn. Chương I với tên gọi “Mùa xuân” cùng lời tựa như sau: “Mùa xuân đến, chim muông vui mừng ca hát chào xuân.

Những con suối reo róc rách. Mây đen kéo đầy trời. Sấm sét cũng báo hiệu mùa xuân về… Và rồi chim non lại ca hát ngọt ngào. Trên bãi cỏ, chú bé chăn dê ngủ ngon dưới gốc sồi xào xạc lá xanh... Những nàng tiên nhảy múa với điệu nhạc đồng quê...”.

Vì sao mùa xuân trong “The Four Seasons” lại có “mây đen” và có “sấm sét”? Thực ra, đây là hiện tượng bình thường của thiên nhiên. Mặt trời mọc ở hướng Đông bắt đầu cho ngày mới. Lập xuân sự sống bừng nở, sinh sôi. Theo thuyết Ngũ hành trong Kinh Dịch thì cung Chấn là hành Mộc dương nằm ở chính Đông, biểu tượng cho mùa xuân. Trong Bát quái thì “Chấn vi lôi”, có nghĩa quẻ Chấn là sự rung động, cũng là tiếng sấm vang trời. Theo vòng Trường sinh thì cung Chấn là Đế vượng của hành Mộc. Như vậy, chúng ta đã thấy sự tương đồng trong văn hóa và triết học giữa phương Đông và phương Tây, đặc biệt là qua góc nhìn của sáng tạo nghệ thuật.

Hình tượng mùa xuân được khắc họa trong âm nhạc vừa cụ thể lại vừa khái quát. Lúc thì miên man ánh nắng đầu mùa, khi lại có những hạt mưa phùn bay bay trong không gian se lạnh. Âm nhạc có sự kết nối kỳ diệu. Mỗi người sẽ có sự cảm nhận theo trải nghiệm thực tế và tâm trạng tinh thần của riêng mình. Cùng là tác phẩm “The Four Seasons” của Vivaldi, khi thưởng thức thì công chúng của nước Ý sẽ thấy được phong cảnh thiên nhiên thơ mộng của đất nước mình. Nhưng người Việt Nam khi nghe tác phẩm này trong tiết trời mùa xuân ở giữa lòng Hà Nội thì có thể sẽ thấy lấp lánh trong những giai điệu âm nhạc là hình ảnh của Hồ Gươm thơ mộng, Hồ Tây sương bay, hay những nét cổ kính linh thiêng của ngôi chùa Trấn Quốc,… Hoặc khi nghe tác phẩm này tại vùng đất Tây Bắc, chúng ta lại thấy hiện lên những cung đường mùa xuân khi đất trời thay áo mới…

Mùa xuân trong âm nhạc thời kỳ cổ điển

Thời kỳ âm nhạc cổ điển vào khoảng năm (1750 - 1820), nổi bật là trường phái âm nhạc cổ điển Vienna, trong đó có nhạc sĩ người Áo: Wolfgang Amadeus Mozart. Hình tượng của thiên nhiên đã được nhắc tới ở chương I mang tên “Mùa xuân” trong tác phẩm “Symphony No.40” (Giao hưởng số 40) mà ông viết xong vào năm 1788. Đây là tác phẩm đỉnh cao trong sự nghiệp sáng tác của ông. Trong cuốn sách “Mozart” của nhà thơ Bằng Việt đã có đoạn mô tả Chương I bản giao hưởng số 40 của Mozart về mùa xuân: “Âm nhạc mang tính kịch, không chỉ đơn thuần ca ngợi vẻ đẹp của thiên nhiên mà nó còn gần với số phận con người trước bao điều bất công, trở lực trong cuộc đời. Giai điệu bi thương hết sức gần gũi với nỗi đau khổ của con người đang cần có sự đồng cảm sâu xa... Đồng thời bản nhạc vẫn có nét chìm trầm tĩnh, tuy dịu dàng nhưng rắn rỏi, không khuất phục, nó là mầm sống bền bỉ, lòng phản kháng dũng cảm còn ẩn náu đến cùng trong mọi nỗi đau và không cho phép con người tuyệt vọng, mà tin tưởng vào mùa xuân mới đang đến. Những giai điệu mang nỗi buồn man mác được giải thoát trong ánh nắng ấm áp của mùa xuân và trong đó có niềm hy vọng, nó trải rộng dần theo những tia nắng rọi loang xuống cánh đồng, như những búp chồi xanh mọc lại trên thân cây trụi. Mùi hương đồng nội chất phác tỏa đến và xoa dịu đi bao nỗi buồn. Đó là quy luật vĩnh cửu và thiêng liêng của cuộc sống mỗi khi xuân về!”.

Trong thời kỳ âm nhạc cổ điển còn rất nhiều tác phẩm của các nhà soạn nhạc có phác họa hình ảnh của thiên nhiên. Chúng ta có thể nhớ tới một tác phẩm quen thuộc của nhạc sĩ thiên tài người Đức: Ludwig van Beethoven, đó là bản “Sonata số 5” viết cho Violin, sau này tác phẩm còn được gọi là “Spring Sonata - Bản tình ca mùa xuân”.

Mùa xuân trong âm nhạc thời kỳ lãng mạn

Thời kỳ của âm nhạc lãng mạn là khoảng năm (1820 - 1910) với những nhạc sĩ tiêu biểu như: Hector Berlioz, Johannes Brahms, Richard Wagner và Pyotr Ilyich Tchaikovsky, Chopin, Wagner, Schubert, Dvorak, Berlioz, Bizet, Grieg, Liszt, Schuman…

Thời kỳ này, hình ảnh thiên nhiên được đưa vào âm nhạc khá sinh động. Có thể kể tới nhạc sĩ Robert Schumann với Giao hưởng số 1 cung Si giáng trưởng với tên gọi “Mùa xuân”. Ngoài ra chúng ta phải nhắc tới nhạc sĩ người Na Uy đó là Edvard Grieg. Âm nhạc của ông mang đậm vẻ đẹp của thiên nhiên đất nước Na Uy, khi thì ảm đạm, khi thì tráng lệ. Ông thường đặt cây đàn piano và chơi nhạc giữa núi rừng, giữa thiên nhiên cây cỏ, muông thú, để cảm nhận ánh nắng, hơi thở của những dòng sông băng… Ông đã vẽ tranh bằng những nốt nhạc về con người và cảnh vật, đặc biệt là hình tượng của xuân trong tuyển tập viết cho đàn piano “To the Spring”.

Công chúng yêu âm nhạc đã biết tới tác phẩm “Spring Song -Bài ca mùa xuân” của nhạc sĩ người Đức - Felix Mendelssohn. Đây là tiểu phẩm số 6 trong tập “Bài ca không lời” số 5, Op. 62 viết cho piano. Bằng những giai điệu âm nhạc dịu dàng, Mendelssohn đã mang đến cho người nghe cảm nhận mùa xuân đang hiện hữu, trở mình tỉnh giấc với những cành cây non đang đâm chồi, nảy lộc, đó là lúc thiêng liêng trong giây phút hồi sinh. Tác phẩm thể hiện tình yêu bao la với thiên nhiên và tình yêu đối với con người còn rộng lớn hơn nữa.

Cũng vẽ nên những bức tranh về thiên nhiên bằng âm nhạc, còn có Tổ khúc “The seasons - Bốn mùa” của nhạc sĩ người Nga: P.I. Tchaikovsky. Đây là Tổ khúc viết cho đàn piano gồm 12 khúc nhạc, mỗi khúc nhạc tượng trưng cho từng tháng trong năm, và được nảy sinh từ ý thơ của các nhà thơ nước Nga như: Pushkin, Maicôp, Phiet, Côlxôp...

Trong tài liệu “Giảng nhạc”, nhạc sĩ Nguyễn Thị Nhung đã giới thiệu về tác phẩm này: “Bốn mùa, Tchaikovsky đã mô tả những cảnh thơ mộng của thiên nhiên nước Nga, và đồng thời diễn tả tâm trạng, tình cảm của ông. Hình ảnh những tháng của mùa xuân được khắc họa rõ nét. Xuân về trên cánh đồng, những bông hoa hé nở trong khúc hát của chim sơn ca, những bông hoa tuyết cuối cùng rơi trên cành. Mặt trời chiếu sáng, thiên nhiên bừng thức dậy. Trên những cành cây xù xì đang chuẩn bị đâm chồi, chờ đợi những khoảnh khắc, những giây phút thiêng liêng trong sự hồi sinh...”.

paris-vao-mua-xuan-hap-dan-o-diem-gi-2.jpg

Mùa xuân trong âm nhạc Thế kỷ 20

Âm nhạc Thế kỷ 20 khoảng năm (1900 - 2000) tiếp tục xuất hiện nhiều nhạc sĩ nổi tiếng trên thế giới có nhiều tác phẩm phác họa hình tượng thiên nhiên. Có thể kể tới nhạc sĩ nổi tiếng của nước Nga là Igor Stravinsk với vở vũ kịch “The Rite of Spring - Mùa xuân thần thánh”. Tác phẩm của ông như một bức tranh về nước Nga cổ, phản chiếu cảnh sống đơn sơ, du mục xưa kia. Với bút pháp táo bạo, Igor Stravinsk đã sử dụng những âm thanh nghịch cùng với phần giai điệu chính nghe mượt mà như những câu hát dân ca. Chủ đề của tác phẩm được khai thác từ tuyển tập các bài hát dân ca Lithuanian do Juskiewicz sưu tầm. Qua một số tác phẩm âm nhạc kinh điển của phương Tây được quán chiếu bằng lăng kính triết học phương Đông, chúng ta đã thấy rõ hình tượng của thiên nhiên và cảm nhận được những thanh âm của mùa xuân đang tràn ngập trên khắp mọi nẻo đường. Xuân về trong thiên nhiên và xuân về trong lòng người đã tạo nên một bản hòa âm miên viễn, một trường thanh âm bất tận về cuộc sống, chắp cánh cho tình yêu thương rộng lớn dành cho muôn loài. Đây chính là duyên khởi để các tác phẩm âm nhạc viết trong tiết khí của mùa xuân và phác họa hình tượng mùa xuân luôn có nhiều cảm xúc chân thật.

Bài liên quan
(0) Bình luận
  • Giá trị văn hóa bền vững của nền văn học cách mạng Việt Nam 1945 - 2025
    Vai trò to lớn và quyết định của Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh trong sự nghiệp sáng lập nền văn học cách mạng Việt Nam đã được khẳng định nhất quán. Người là kiến trúc sư vĩ đại của nền văn học cách mạng Việt Nam có bề dày truyền thống tính từ những năm 20 thế kỷ XX, với những sáng tác văn xuôi bằng tiếng Pháp (xuất bản ở Pháp), đặt nền móng cho nền văn học cách mạng (về sau được tập hợp trong tác phẩm “Nguyễn Ái Quốc: Truyện và ký”, Phạm Huy Thông dịch và giới thiệu, NXB Văn học, 1974).
  • “Lời trăm năm” và vẻ đẹp trữ tình trong thơ Hạnh Nhi
    Tiến sĩ ngôn ngữ học Nguyễn Hạnh Nhi - người con của quê hương Quảng Ngãi hiện là giảng viên Trường Đại học Phạm Văn Đồng. Chị còn được biết tới ở mảng sáng tác thơ với nhiều bài mang dấu ấn riêng. Thơ Hạnh Nhi giàu chất tự sự, lặng lẽ mà thấm sâu.
  • Còn mãi một “Thời hoa đỏ”
    Trong nền thơ ca hiện đại Việt Nam, nhà thơ Thanh Tùng là gương mặt quan trọng của văn học nghệ thuật Hải Phòng nói riêng, của nền văn học Việt Nam nói chung. Cuộc đời bươn chải nhưng phóng khoáng cùng tài năng thi ca đặc biệt khiến ông được giới văn nghệ sĩ và đông đảo công chúng yêu mến, kính trọng. Dù đã khuất, nhưng thơ ông, đặc biệt là thi phẩm “Thời hoa đỏ” vẫn ghi dấu một phong cách riêng và sẽ còn sống mãi với thời gian.
  • Thiên nhiên trong kí viết về chiến tranh của Minh Chuyên
    Năm 2025, nhà văn, nhà báo, đạo diễn Minh Chuyên được Nhà nước trao tặng danh hiệu Anh hùng Lao động, ghi nhận những đóng góp nổi bật cho văn học và sự nghiệp gìn giữ ký ức chiến tranh Việt Nam của ông. Không chỉ có trải nghiệm thực tế của một người lính từng xông pha gần chục năm trên chiến trường miền Nam vào những năm máu lửa, Minh Chuyên còn có đủ độ lùi thời gian cần thiết của một nhà văn thời hậu chiến để có thể nhìn về chiến tranh từ nhiều phía. Bởi vậy, chiến tranh trong ký của Minh Chuyên hiện lên đa diện, vừa chân thực vừa thấm đẫm suy tư. Thiên nhiên trong tác phẩm không chỉ là chứng nhân của tội ác, mà còn là hình tượng nghệ thuật giàu cảm xúc - như người mẹ bao dung, lặng lẽ chở che con người giữa mất mát và tàn phá.
  • Thơ ca về những người xả thân vì nghĩa lớn
    Nhân dân ta trải qua hàng nghìn năm chống chọi với thiên tai, giữ cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Nhưng trên hết, chiến tranh chống ngoại bang xâm lược hung tàn, dai dẳng là thử thách lớn nhất đối với Tổ quốc, dân tộc.
  • “Con đường tương lai ” – Hành trình trí tuệ nối dài khát vọng Việt
    Nhân dịp kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam, ngày 19/6, tại Thư viện Quốc gia Việt Nam, Hội Nhà văn Hà Nội, Viện Nhân học Văn hóa, Viện Khoa học Giáo dục và Môi trường kết hợp với Sàn văn hóa Học và Đọc Việt Nam, Nhà xuất bản Thể thao và Du lịch tổ chức Hội thảo khoa học đánh giá tập 1 và định hướng tập tiếp theo của dự án sách “Con đường tương lai”.
Nổi bật Tạp chí Người Hà Nội
Đừng bỏ lỡ
  • Nhạc sĩ Nguyễn Thành Trung sắp ra mắt trường ca âm nhạc “Đất nước hôm nay” mừng Đại lễ
    Hòa chung không khí cả nước kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám, Quốc khánh 2/9 và các ngày lễ lớn trong năm, nhạc sĩ Nguyễn Thành Trung cùng ê kíp công bố dự án âm nhạc “Đất nước hôm nay”. Đây là một trường ca được xây dựng công phu, nhằm tôn vinh những giá trị hy sinh, cống hiến vì độc lập, tự do và hạnh phúc của các thế hệ người dân Việt Nam. Tác phẩm cũng gửi gắm khát vọng về một Tổ quốc giàu mạnh, hòa bình, thịnh vượng và không ngừng vươn lên trong tương lai.
  • 50 bộ phim Việt Nam được chiếu miễn phí tại Triển lãm Thành tựu kinh tế - xã hội
    Những bộ phim mang dấu ấn sâu đậm như: Đào, Phở và Piano; Địa đạo: Mặt trời trong bóng tối; Mắt biếc; Em chưa 18; Mùi cỏ cháy; Lật mặt 7, 8… sẽ được giới thiệu tới công chúng.
  • Phường Sơn Tây trao tặng, truy tặng 123 Huy hiệu Đảng dịp kỷ niệm 80 năm Quốc khánh
    Chào mừng kỷ niệm 80 năm Quốc khánh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2/9/1945 - 2/9/2025), chiều 27/8, Đảng ủy phường Sơn Tây (TP. Hà Nội) long trọng tổ chức Lễ trao tặng, truy tặng Huy hiệu Đảng cho 123 Đảng viên. Đồng chí Nguyễn Lan Hương - Ủy viên Ban Thường vụ Thành ủy, Chủ tịch Ủy ban MTTQ Việt Nam thành phố Hà Nội dự buổi lễ.
  • 8.800 thanh niên tình nguyện Thủ đô sẵn sàng phục vụ A80
    Trong khí thế rộn ràng chờ đến giờ diễn ra sơ duyệt diễu binh diễu hành kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám thành công và Quốc khánh 2/9, các tuyến phố trung tâm rực rỡ màu cờ Tổ quốc trên áo, khuôn mặt của người dân, cùng màu xanh thanh niên tình nguyện.
  • 9 Bảo vật quốc gia hòa quyện cùng giai điệu thiêng liêng trong MV Tiến quân ca
    Vào 8h sáng ngày 28/8/2025, Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam sẽ công bố MV Tiến quân ca trên các nền tảng số của mình. Tác phẩm là lời tri ân lịch sử đấu tranh dựng nước, giữ nước của dân tộc, đồng thời mở ra cách tiếp cận mới, đưa mỹ thuật đến gần hơn với công chúng.
  • “Vui Tết độc lập” tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam
    Từ ngày 30/8 đến 30/9/2025, tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam (Đoài Phương, TP. Hà Nội) diễn ra chuỗi hoạt động với chủ đề “Vui Tết độc lập”. Sự kiện được tổ chức nhân kỷ niệm 80 năm Quốc khánh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2/9/1945 – 2/9/2025) nhằm quảng bá, lan tỏa giá trị văn hóa truyền thống của các cộng đồng dân tộc, tăng cường giao lưu văn hóa...
  • Xã Hồng Vân rực rỡ sắc màu làng quê mừng 80 năm Quốc khánh 2/9
    Những ngày cuối tháng Tám lịch sử, trên khắp các tuyến đường của xã Hồng Vân (TP Hà Nội), không khí rộn ràng, tươi mới hiện hữu qua hình ảnh cờ Đảng, quốc kỳ rực rỡ sắc đỏ. Người dân đi qua ai nấy đều ngỡ ngàng, xúc động và mừng vui khi thấy làng quê thân thuộc được khoác lên tấm áo mới giàu sức sống.
  • Ứng dụng “A80 - Tự hào Việt Nam”: Hỗ trợ tra cứu chuỗi hoạt động dịp Quốc khánh 2/9
    Ứng dụng “A80 - Tự hào Việt Nam” cập nhật chi tiết thông tin về chương trình triển lãm, nghệ thuật, diễu binh kèm theo hướng dẫn tham gia và các lưu ý cần thiết.
  • Lan tỏa ý thức, chung tay bảo vệ môi trường trong đại lễ Quốc khánh 2/9
    Những ngày tháng Tám lịch sử, Thủ đô Hà Nội khoác lên mình diện mạo mới rực rỡ và tràn đầy sức sống với hàng triệu sắc đỏ cờ Tổ quốc tung bay trên nền trời xanh, tạo nên khung cảnh trang nghiêm và thiêng liêng, khơi dậy niềm tự hào, xúc động sâu lắng trong trái tim mỗi người dân.
  • Không khí Tháng Tám rực rỡ trên từng góc phố Tây Hồ
    Trong những ngày tháng Tám lịch sử, khi cả nước hướng về kỷ niệm 80 năm Quốc khánh 2/9, khắp các tuyến phố của Thủ đô Hà Nội đều rộn ràng sắc đỏ sao vàng. Tại phường Tây Hồ, những lá cờ Tổ quốc tung bay kiêu hãnh trên từng ngõ nhỏ, con hẻm, tạo nên bức tranh rực rỡ, chan chứa niềm tự hào dân tộc và tinh thần chuẩn bị cho ngày lễ trọng đại của đất nước.
Hình tượng mùa xuân trong âm nhạc cổ điển
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO