Tản văn: Đèn quê

arttime| 05/11/2021 08:46

Chẳng biết đèn quê có tự bao giờ, chỉ biết rằng tôi và lũ bạn đồng trang lứa từ buổi lọt lòng trong mái nhà tranh vách đất nơi vùng trung du yên ả, đã có ánh đèn quê.

Theo thời gian, chúng tôi lớn lên, trưởng thành bên “nguồn sáng trong đời” đó. Bên ánh đèn quê tỏa ánh sáng yếu ớt, chúng tôi từng viết những câu văn, làm những bài toán buổi đầu đời, say sưa những truyện cổ tích, mê hồn và thấm đẫm những trang tục ngữ, ca dao. Mỗi gia đình nông thôn Việt Nam, đèn quê là thứ ánh sáng duy nhất trong nhịp sống, sinh hoạt, từ cá thể đơn vị gia đình đến cộng đồng làng xã.

den-dau-1634891749.jpg
Ảnh minh họa. Nguồn Internet

Thì đó, đèn quê hắt bóng nhập nhoạng xuống bao gương mặt khi bóng chiều đổ xuống. Ấy là bên mâm cơm lao xao; là bên ấm trà xanh bố mẹ bàn việc đồng áng, vườn tược; là tiếng ê a của những đứa trẻ học bài. Đèn quê thao thức cùng lứa học sinh cuối cấp miệt mài cho những mùa thi mong sao đỗ đạt, bõ công “đèn sách”. Đèn quê ra đồng ra bãi tần tảo, góp phần dệt những mùa vàng ấm no; đèn quê đi chống hạn, bão lũ, đèn quê còn theo người quê soi cá, bắt ếch, theo ngư dân tròng trành trên con thuyền nan bên những dòng sông để bữa ăn sinh tồn - bớt phần đạm bạc. Đèn quê rộn ràng bên khung cửi thánh thót thoi đưa của thiếu nữ; đèn quê râm ran buổi liên hoan chia tay ngày mai những chàng trai trẻ lên đường.

Không chỉ dự phần, “can thiệp” vào đời sống sinh hoạt, lao động của nghề nông, đèn quê đã có một thời ra trận làm nên những trang sử dân tộc vĩ đại, hào hùng. Tập thơ “Lửa đèn” của Phạm Tiến Duật nói lên điều đó, với “Anh cùng em sang bên kia cầu/ Nơi có những miền quê yên ả/ Nơi đêm ngày giặc điên cuồng bắn phá/ Những ngọn đèn vẫn cứ thắp lên”. Đèn quê còn được nhà thơ Chính Hữu phát triển hình tượng bằng “Ngọn đèn đứng gác”: “Trên đường ta đi đánh giặc/ dù về Nam hay ta lên Bắc/ ở đâu cũng gặp những ngọn đèn dầu chong mắt đêm thâu”. Những vầng sáng kiêu hãnh, bất khuất đó, phải chăng được “giữ qua đời này đời khác/ vùi trong tro trong trấu nhà ta”, bùng lên từ những ánh đèn buồn "Ngọn đèn khuya leo lét trong lều/ cơn bóng tối dập dờn trước ngõ” trong Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc của Nguyễn Đình Chiểu và "Ngọn đèn khi tỏ khi mờ/ khiến người ngồi đó cũng ngơ ngẩn sầu” để "Nguyễn Du viết Kiều đất nước hóa thành văn” trong thơ Chế Lan Viên?

Giờ đây, điện khí hóa nông thôn đã “phủ lưới toàn quốc”. Các vùng quê điện như sao sa, giăng mắc khắp những con đường trải nhựa, bê tông và các tụ điểm công cộng bởi hệ thống đèn cao áp chiếu sáng. Trong mỗi gia đình làng quê Việt Nam, hình ảnh những chiếc đèn quê đã lùi xa. Từ đèn thắp dầu thực vật như dầu dọc, dầu sở, dầu dừa đến các loại thắp dầu hỏa như đèn Hoa Kỳ, tọa đăng, măng sông, đèn bão..., nay thay thế bằng các loại điện tuýp, các loại đèn tiết kiệm, đèn chùm, đèn trang trí đến cả đèn vườn. Tất cả sáng lòa, cái kim rơi trên nền nhà hoặc một vật nhỏ trên đường dạo cũng dễ tìm thấy. Người và cảnh về đêm rạng rỡ, bừng lên.

Dù có điện lưới quốc gia chói lòa như vậy, nhưng đèn quê đâu tắt hẳn? Bởi khi thắp nhang trên các ban thờ tổ tiên, các bậc sinh thành, dù có lắp đèn điện thờ, song người ta vẫn dùng đèn dầu. Tất cả các đình, đền, chùa, miếu, phủ cũng vậy. Và khi đưa người thân sang thế giới bên kia, người ta vẫn đặt chiếc đèn dầu bên cạnh bát cơm quả trứng, đôi đũa cách điệu trên mặt quan tài đến lúc “mồ yên mả đẹp”. Trong bạt ngàn các nghĩa trang liệt sĩ khắp Bắc - Trung - Nam mỗi dịp tri ân "đền ơn đáp nghĩa", hàng vạn ngọn nến lung linh thẳng hàng thẳng lối - như chính các anh - chỉnh tề, uy nghiêm trước giờ ra trận. “Sống dầu đèn chết kèn trống” là vậy. Chưa hết, bạn quan sát một trong các phần việc của ngành Đường sắt mà xem: Ớ các điểm chắn nút giao đường sắt với đường bộ, các nhân viên vẫn dùng đèn bão, vừa kéo rào chắn vừa giơ đèn làm “hiệu lệnh” cho các phương tiện tham gia giao thông dừng lại; những bước chân vẫn xuyên màn đêm lạnh giá trên các cung đường sắt bên ánh đèn bão đung đưa - tuần đường, kiểm tra trước mỗi chuyển tàu chuẩn bị chạy qua. Họ là “những ánh sao đêm”, là đèn quê “cháy” mãi trong ta đó sao?

Đèn quê, vì thế, mái mãi là thứ ánh sáng thiêng liêng nhất, vĩnh cửu nhất, là sợi dây cố kết cộng đồng bền chặt nhất, neo giữ sẻ chia, sống chết có nhau khi “tối lửa tắt đèn”. Đèn quê mãi là hồn quê. Mà “quê hương nếu ai không nhớ/ sẽ không lớn nổi thành người"!

(0) Bình luận
  • Người đi về phía biển
    Khi biển sinh ra, tôi chưa biết hát. Khi biển lớn lên, em chưa biết khóc. Khi biển mặn mòi, thì đã có những dấu chân đi về phía biển. Biển ở phía đường chân trời, một nơi tưởng chừng như chưa từng có sự nhọc nhằn, vất vả. Bởi chân trời luôn luôn là ước mơ.
  • Bên thềm giếng cũ
    Chiều cao nguyên giăng giăng mây phủ, khói sương mờ ảo giữa thăm thẳm núi đồi, tiếng chim chíu chít gọi nhau về tổ trên nền trời rực ánh tà dương. Vạt sáng huyền hoặc cuối ngày ấy trở thành sợi chỉ mảnh dắt kẻ tha phương lần về miền nhớ.
  • Về ăn cơm mẹ nấu
    Chiều chậm trôi bên nhánh sông hiền hòa chảy êm dòng văn vắt. Mùa lúa chín đã qua còn lưu lại bao miết mải phù sa trên từng gốc rạ se sắt, hanh hao trồi lên khỏi mặt ruộng khô nứt.
  • Nhớ giàn nho của ngoại
    Sớm mai thức giấc, ánh nắng lọt qua khung cửa sổ, dịu dàng rơi trên bàn làm việc, lướt nhẹ lên những đồ vật quen thuộc: vài cuốn sách đang đọc dở, ly trà còn vương hơi ấm và... một chùm nho. Đưa mắt nhìn thật lâu vào chùm nho ấy, một cảm giác xao xuyến đầy mến thương y như vừa tìm được một người bạn cũ lâu ngày không gặp ùa về trong tôi.
  • Mùa về trên tay mẹ
    Kề má vào bàn tay mẹ, lòng tôi nghẹn ngào xót xa khi thấy từng vệt chai sần trên những đường nhăn chằng chịt nứt nẻ tựa trái na khô. Đôi tay mẹ bây giờ không còn khỏe, lập cập lẫn run run như buổi chiều hôm mòn vẹt vì nắng gió. Những mùa màng xưa cũ , những vệt trầm thăng đã quá nửa đời người lần lượt hiện lên trên đôi tay mẹ. Và ký ức tôi lại sụt sùi nhẩm đếm. Dẫu bốn mùa xuân - hạ - thu - đông đã neo sẵn vào đất trời nhưng mùa của mẹ còn ngổn ngang nhiều hơn cả thế.
  • Hương hoa mùa xuân tụ trong chén trà
    Năm nay mọi thứ dường như trôi qua chậm hơn, Lập Xuân rồi mà vẫn cứ rét ngọt và nắng hanh hao mãi. Phải đến qua Nguyên tiêu mới thấy lác đác mưa phùn cùng gió nồm ẩm thổi vào Giêng hai Bắc bộ. Chiều nay trà thất của tôi đón khách quý từ phương xa ghé thăm.
Nổi bật Tạp chí Người Hà Nội
  • 20 giải thưởng được trao tại Triển lãm ảnh “Việt Nam qua ống kính nhiếp ảnh gia quốc tế”
    Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ban hành Quyết định số 2397/QÐ-BVHTTDL ngày 9/7/2025 về việc tặng Giải thưởng cho các tác giả Triển lãm ảnh “Việt Nam qua ống kính nhiếp ảnh gia quốc tế” (lần 3).
  • Góc nhìn đa chiều và sâu sắc của một học giả Nhật về Việt Nam
    Nhằm cung cấp thêm cho bạn đọc góc nhìn của một học giả nước ngoài về Việt Nam, NXB Chính trị quốc gia Sự thật phối hợp với Sbooks phát hành cuốn sách “Việt Nam - Một góc nhìn từ Nhật Bản” của GS.TS. Furuta Motoo. Không chỉ thể hiện tầm vóc học thuật, cuốn sách còn là sự kết tinh của gần 50 năm gắn bó, nghiên cứu nghiêm túc và đầy tâm huyết của một học giả Nhật Bản dành cho đất nước hình chữ S.
  • Ra mắt sách “Trở về từ hỗn loạn” của tác giả Trần Nhật Minh
    Công ty TNHH Sách và Truyền thông Việt Nam (Tri Thức Trẻ Books) phối hợp cùng NXB Thông tin và Truyền thông vừa ra mắt độc giả cuốn sách “Trở về từ hỗn loạn” của tác giả Trần Nhật Minh. Cuốn sách thuộc thể loại tâm lý ứng dụng, tập trung giải mã các biểu hiện tâm lý cực đoan, các hội chứng rối loạn thường gặp và hướng dẫn người đọc thực hành phương pháp Inner Role Therapy – Trị liệu nội vai.
  • Đà Nẵng: Sắp lộ diện siêu dự án bên bờ sông Hàn
    Trong bối cảnh thị trường bất động sản Đà Nẵng đang bước vào thời kỳ “vàng” với hàng loạt đòn bẩy và quy hoạch của thành phố, Capital Square – Tổ hợp căn hộ cao cấp nằm bên bờ sông Hàn - được kỳ vọng sẽ trở thành biểu tượng sống mới, đồng thời là tọa độ đầu tư hấp dẫn bậc nhất miền Trung.
  • Phường Thanh Xuân: "Trải nghiệm một ngày làm lính cứu hỏa"
    Chương trình "Trải nghiệm một ngày làm lính cứu hỏa” là một trong các hoạt động trong Chiến dịch tình nguyện hè năm 2025 và cao điểm đẩy mạnh công tác tuyên truyền, hướng dẫn công tác phòng cháy, chữa cháy.
Đừng bỏ lỡ
Tản văn: Đèn quê
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO