Góc nhìn

Phải vươn lên tầm cao hơn nữa

Bằng Việt 24/05/2023 07:48

Nghị quyết 23 của Bộ Chính trị về ''Tiếp tục xây dựng và phát triển văn học nghệ thuật trong thời kỳ mới" đã được Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam khóa X thông qua và có hiệu lực kể từ ngày 16/6/2008. Cho đến nay, những vấn đề được đề cập đến trong nội dung Nghị quyết vẫn là những vấn đề nóng hổi và có ý nghĩa thời sự rất cao đối với sự phát triển của văn học nghệ thuật (VHNT).

Ví dụ, những điểm nhấn trong nhận định và đánh giá của Nghị quyết như: Công tác lý luận – phê bình trong VHNT; thị trường văn hóa và các dịch vụ VHNT; việc quảng bá VHNT Việt Nam ra nước ngoài; cơ sở vật chất và sự đầu tư cho VHNT; đào tạo thế hệ kế cận và bồi dưỡng cho cán bộ và văn nghệ sĩ làm VHNT; cách quản lý Nhà nước về VHNT; hành lang pháp lý về quản lý và tổ chức hoạt động VHNT; tư duy lý luận của Đảng về VHNT và cách thể hiện nó trong việc chỉ đạo VHNT.
Đặc biệt, trong phần nêu ra những yếu kém, thì từ 15 năm trước đã chỉ rõ những mặt yếu. Xin được nhắc lại những yếu kém đã được nhận định và ghi vào văn bản này gần như nguyên văn, để thấy rằng tuy chúng ta đã nhìn rõ những vấn đề này từ lâu, duy có điều khắc phục và thay đổi nó, thì vẫn gần như “dậm chân tại chỗ”.

anh-xem-trien-lam.jpg
Triển lãm ảnh nghệ thuật Hà Nội tổ chức thường niên luôn thu hút đông đảo công chúng.

Một là, tác phẩm của chúng ta có biểu hiện xa lánh những vấn đề lớn lao của đất nước, chạy theo các đề tài nhỏ nhặt tầm thường, chiều theo thị hiếu thấp kém. Hai là, tình trạng “nghiệp dư hóa” các hoạt động VHNT ngày một tăng thêm. Ba là, lý luận VHNT còn xơ cứng, kém năng động, hoạt động lý luận phê bình VHNT có khả năng tụt hậu. Bốn là, các sáng tác có giá trị được giới thiệu ra nước ngoài còn rất hạn chế. Năm là,công tác đào tạo, bồi dưỡng còn bất cập, lạc hậu, không quan tâm gửi những cán bộ, văn nghệ sĩ có năng lực đi đào tạo nâng cao ở nước ngoài. Sáu là, năng lực chỉ đạo, điều hành quản lý của các cấp ủy Đảng cơ quan Nhà nước còn bộc lộ nhiều bất cập, chậm đổi mới; thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chỉ đạo, điều hành với các Hội VHNT, mà chủ yếu là do nguyên nhân chủ quan. Bảy là, sự đầu tư kinh phí, ngân sách vào VHNT chưa đúng tầm, đầu tư chưa tương xứng với yêu cầu mới, kém hiệu quả.

Bảy vấn đề này, sau 15 năm, chúng ta đều thấy rõ là vẫn còn gần như y nguyên, chưa có chuyển biến được gì lớn hơn cả. Vậy nguyên nhân là gì? Do chúng ta chủ quan dù đã nhận thức ra nhưng vẫn trì trệ, không chịu thay đổi, hay do chính cơ chế “đã đóng cứng lại” và không cho phép chúng ta thay đổi?

Theo tôi thì do cả 2 nguyên nhân, mà phần tác động của nguyên nhân thứ hai đòi hỏi chúng ta phải suy nghĩ lại rất kỹ lưỡng và chi tiết, để tìm ra những yếu tố nào trong cơ chế của xã hội chúng ta trên thực chất đang ngăn trở chúng ta đổi mới.

Cũng đã có nhiều ý kiến nói rất mạnh mẽ rằng, công cuộc Đổi Mới lần thứ nhất đã làm xong nhiệm vụ của nó, bây giờ muốn phải Đổi Mới tiếp theo nữa, thì vấn đề không chỉ nằm ở phía chủ quan của mỗi con người, mà nằm ở phía khách quan của sự thay đổi cơ chế, thậm chí dám thay đổi cả một số khía cạnh trong quan niệm và nhận thức. Đấy cũng là ý kiến thẳng thắn rất đáng suy nghĩ. Cũng giống như khoảng mươi năm trước, chúng ta phải suy nghĩ lại về phương pháp sáng tác chủ đạo của chúng ta, đó là phương pháp hiện thực XHCN. Vấn đề ở chỗ: Phương pháp này đòi hỏi chúng ta không nên nhìn hiện thực như nó đang có trước mắt, mà phải nhìn nó ở tư thế đang phát triển, như nó cần phải có. Hiểu theo cách nhìn ấy theo cách đơn giản và “an toàn” nhất, chúng ta đã không dám phê phán các hiện tượng tiêu cực của xã hội, viết nó một cách bằng phẳng, vuông tròn, thậm chí tô hồng lên. Kết quả là hiện thực ở trong đó không còn là hiện thực, mà tác động xã hội của tác phẩm cũng mặc nhiên bị giảm thiểu đến mức tối đa, và độc giả thì quay lưng lại với tác phẩm, vì nó không còn có giá trị hiện thực.
Từ sau thời kỳ Đổi Mới, chúng ta đã ra sức đòi hỏi và động viên các tác giả dám dũng cảm nhìn thẳng vào sự thật và dám phản ánh hiện thực một cách phức tạp, đa dạng, như nó vốn có, từ bấy giờ, văn học mới dám lấy lại chức năng phản ánh hiện thực một cách sắc bén, khám phá và có bản sắc cá nhân của từng tác giả. Vậy là, dù không ai nói ra, nhưng thực tế, là chúng ta đã “đổi mới” luôn phương pháp sáng tác, bỏ qua cách tiếp cận ước lệ kiểu cũ.

Cuối năm 2022, Hội đồng lý luận phê bình VHNT Trung ương đã tổ chức Hội nghị tổng kết 15 năm thực hiện Nghị quyết 23. Tại hội nghị này nhiều đại biểu cũng có chung những nhận định như mấy điểm mà tôi đã nêu ở trên, xuất phát từ nhận định từ 15 năm trước trong Nghị quyết 23. Ví dụ như kinh tế thị trường và sự thương mại hóa các sản phẩm văn hóa đã tác động tới VHNT như thế nào, hoặc cách thức nghiệp dư hóa VHNT đã lấn át VHNT chuyên nghiệp có chất lượng cao tới đâu, rồi tình hình xuống cấp của đạo đức xã hội những năm gần đây và sự xuống cấp của văn hóa đọc đã tác động vào VHNT ra sao…

Ngoài ra, còn có ý kiến tỏ ra rất lo lắng về việc giáo dục VHNT và các khoa học nhân văn ngày càng bị coi nhẹ trong nhà trường, cũng như chế độ đãi ngộ văn nghệ sĩ và người làm văn hóa chưa được quan tâm đúng mức, chế độ lương, nhuận bút… chưa đáp ứng được với người sáng tác. Những điều này cũng lại đòi hỏi đến sự thay đổi cơ chế nữa, ví dụ phải cải cách lại cả nền giáo dục, cải cách lại toàn bộ chế độ tiền lương, tiền thưởng, chế độ bản quyền… chứ nếu chỉ nói ở trên ngọn, thì không có tác dụng gì, vì nếu mọi thứ ở dưới gốc vẫn không thay đổi, thì ở trên ngọn thay đổi làm sao?

Tôi có xem một số sách giáo khoa dạy văn từ lớp 5, lớp 6, lớp 7 hiện nay và tự tôi cũng thấy rất băn khoăn khi đọc các bài văn được chọn để học trong đó. Rất nhiều bài không có văn, mà mới chỉ phục vụ mục đích tuyên truyền vào những chủ điểm giáo dục theo chủ quan của các nhà biên soạn sách. Làm sao để các em nhỏ thích thú được, thậm chí còn bắt các em học thuộc lòng! Quan niệm về cách dạy văn thay đổi, thì sách giáo khoa mới thay đổi được và trả nó đúng về giá trị hình thành nhân cách và giá trị nhân văn cao cả của môn văn vốn rất hay rất đẹp kia!

Giá trị của văn học còn phải tính tận gốc là xã hội ta có thực sự trọng trí thức, trọng văn hóa hay không, có thực sự coi văn hóa là không thể thiếu cho quá trình phát triển hay không, tương quan của nó đối với sự phát triển kinh tế đến đâu. Nếu văn hóa vẫn bị coi nhẹ, văn hóa đọc vẫn không thể nâng cao, người làm văn hóa vẫn không có đất mà làm, sách in ra vẫn không bán được… thì rất khó để tiếp tục xây dựng và phát triển VHNT trong thời kỳ mới!

tranh-pho-nguyen-minh.jpg
Một tác phẩm vẽ phố Hà Nội của họa sĩ Nguyễn Minh (Minh Phố).

Xã hội vẫn đang đi lên, kinh tế phát triển tốt sau những năm đại dịch, đội ngũ sáng tạo có thêm nhiều lớp trẻ tài năng, nhiều tác phẩm hay đang ra đời và tự khẳng định mình. Tuy nhiên, để thực hiện thật tốt Nghị quyết 23 của Trung ương về VHNT, đạt được mọi mục tiêu mà Nghị quyết đã đề ra đòi hỏi các văn nghệ sĩ cần phải nhìn thẳng vào sự thật, nỗ lực nhiều hơn nữa, vươn lên tầm cao hơn nữa trong quá trình liên tục đổi mới, phát triển toàn diện, vững chắc./.

Bài liên quan
  • Cái hay của từ nối
    Giáo sư ngôn ngữ học, dịch giả, nhà văn Cao Xuân Hạo từng kể một chuyện vui rằng có một tác giả nọ gửi bài đến tòa soạn báo, bị biên tập viên gạch xóa hết những từ nối thì, là, mà (từ nối loại này có trường hợp được gọi là liên từ, hư từ). Tác giả bài báo quá buồn nhưng bỏ qua vì ông không tin rằng người ta có thể hiểu ra vấn đề.
(0) Bình luận
  • Nhà văn Hoàng Quốc Hải: “Một nhà văn đúng nghĩa phải đồng thời là một nhà văn hóa”
    Nhà văn Hoàng Quốc Hải sinh năm 1938 tại Hải Dương là một trong những cây bút tên tuổi của văn học Việt Nam, đặc biệt trong lĩnh vực tiểu thuyết lịch sử. Trước khi chuyên tâm sáng tác, ông từng là phóng viên báo Vùng mỏ (nay là báo Quảng Ninh), rồi làm biên tập viên tập Sáng tác Hà Nội - tiền thân của tạp chí Người Hà Nội. Với sự nghiệp trải dài hơn nửa thế kỷ, ông đã để lại dấu ấn sâu đậm qua hai bộ tiểu thuyết đồ sộ “Tám triều vua Lý” và “Bão táp triều Trần”. Những tác phẩm này không chỉ tái hiện chân thực lịch sử dân tộc mà còn thể hiện tình yêu sâu sắc của ông đối với Hà Nội - mảnh đất nghìn năm văn hiến. Hãy cùng lắng nghe nhà văn chia sẻ về hành trình sáng tác, những trăn trở về đề tài lịch sử và lời nhắn gửi tâm huyết đến thế hệ trẻ yêu nghề viết.
  • Nhà văn Tô Hoài: Người “thuyền trưởng” tâm huyết và bản lĩnh
    Trong chặng đường 40 năm của Tạp chí Người Hà Nội, dấu ấn của nhà văn Tô Hoài - Tổng Biên tập đầu tiên vẫn luôn hiện hữu sâu đậm. Không chỉ là người đặt nền móng, định hướng phát triển cho tờ báo, ông còn là người truyền cảm hứng về một cách làm báo cẩn trọng, tinh tế, nhân văn và tràn đầy trách nhiệm.
  • Người Hà Nội trong tôi
    Suốt hành trình 40 năm xây dựng và phát triển, Người Hà Nội luôn nhận được sự đồng hành, đóng góp các cây bút thuộc nhiều thế hệ, trong và ngoài nước, từ chuyên nghiệp đến không chuyên. Qua mỗi bài viết, họ đã mang đến những góc nhìn, cảm xúc mới mẻ góp phần gìn giữ bản sắc riêng của tạp chí. Dưới đây là những chia sẻ chân thành của một số cộng tác viên về kỷ niệm và sự gắn bó sâu sắc mà họ dành cho tạp chí Người Hà Nội trong suốt những năm qua.
  • Vài kỉ niệm với tập “Sáng tác Hà Nội”
    Chi hội Văn nghệ Hà Nội (sau là Hội Văn nghệ Hà Nội - tiền thân của Hội Liên hiệp Văn học Nghệ thuật Hà Nội) được thành lập vào tháng 10 năm 1966.
  • Người Hà Nội - 40 năm đồng hành với văn nghệ sĩ Thủ đô
    Tạp chí Người Hà Nội tiền thân là ấn phẩm Sáng tác Hà Nội do Chi hội Văn nghệ Hà Nội (nay là Hội Liên hiệp VHNT Hà Nội) phát hành từ năm 1967. Ngay từ thuở ban đầu, ấn phẩm là một diễn đàn nhỏ nhưng có sức sống mạnh mẽ, nhanh chóng trở thành nơi quy tụ các sáng tác của văn nghệ sĩ Hà Nội.
  • "Người Hà Nội" đã và đang làm tốt sứ mệnh lan tỏa văn hóa Thủ đô ngàn năm văn hiến
    "Người Hà Nội" sẽ mừng "sinh nhật" tuổi 40 vào ngày 8/5/2025. Chặng đường 40 năm xây dựng và phát triển, Người Hà Nội đã có được một “hệ thống” cộng tác viên là văn nghệ sỹ ở nhiều lĩnh vực: văn học, mỹ thuật, nhiếp ảnh, điện ảnh, lý luận phê bình;… các nhà báo, nhà nghiên cứu, nhà khoa học hàng đầu Thủ đô và cả nước.
Nổi bật Tạp chí Người Hà Nội
  • Tiên phong, đột phá trong kỷ nguyên mới phát triển Thủ đô Hà Nội văn minh, hiện đại, hạnh phúc
    Hà Nội không chỉ là trung tâm của cả nước, mà còn là ngọn cờ tiên phong mở đường cho đổi mới, nơi khởi phát khát vọng Việt Nam hùng cường, thịnh vượng và hạnh phúc. Trong ý nghĩa đặc biệt đó, Đại hội đại biểu Đảng bộ Thành phố Hà Nội lần thứ XVIII, diễn ra từ ngày 15 đến 17-10-2025, là sự kiện chính trị trọng đại của Đảng bộ, chính quyền, lực lượng vũ trang và Nhân dân Thủ đô. Với phương châm “Đoàn kết - Dân chủ - Kỷ cương - Đột phá - Phát triển”, Đại hội quyết tâm phát huy truyền thống ngàn năm văn hiến và anh hùng; đoàn kết xây dựng Đảng bộ trong sạch, vững mạnh; tiên phong đột phá trong kỷ nguyên mới; xây dựng Thủ đô văn minh, hiện đại, hạnh phúc; góp phần quan trọng thực hiện thắng lợi hai mục tiêu 100 năm của đất nước.
  • Hà Nội tiên phong, đột phá trong kỷ nguyên mới, hướng tới mục tiêu nhân dân hạnh phúc
    Công tác chuẩn bị cho Đại hội đại biểu Đảng bộ Thành phố Hà Nội lần thứ XVIII, nhiệm kỳ 2025 – 2030 đã được hoàn tất, sẵn sàng cho ngày hội lớn của Đảng bộ và Nhân dân Thủ đô. Báo cáo Chính trị trình Đại hội, được xây dựng công phu, thể hiện được tầm vóc của một trung tâm chính trị, văn hóa, kinh tế của cả nước, hiện thực hóa khát vọng phát triển Thủ đô văn minh, hiện đại, hạnh phúc.
  • Khai trương Trung tâm báo chí phục vụ Đại hội XVIII Đảng bộ Thành phố Hà Nội
    Sáng 14/10, tại Trung tâm Hội nghị Quốc gia Mỹ Đình đã diễn ra lễ khai trương Trung tâm báo chí phục vụ Đại hội đại biểu Đảng bộ Thành phố Hà Nội lần thứ XVIII, nhiệm kỳ 2025-2030.
  • Kỳ 7: Hà Nội củng cố quốc phòng, giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội trong mọi tình huống
    Thành phố Hà Nội đã, đang và tiếp tục quán triệt, kết hợp triển khai thực hiện các chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, chương trình của Đảng bộ Thành phố về nhiệm vụ quốc phòng - an ninh trong tình hình mới. Nhiệm kỳ vừa qua, Hà Nội tiếp tục khẳng định vai trò, vị thế Thủ đô khi thực hiện rất tốt công việc này. Trong chương trình hôm nay, xin mời quý vị và các bạn đến với nội dung Hà Nội củng cố quốc phòng, giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội trong mọi tình huống.
  • Danh sách Đoàn Chủ tịch, Đoàn Thư ký và Ban Thẩm tra tư cách đại biểu
    Chiều 15/10, tại phiên trù bị, Đại hội đại biểu Đảng bộ Thành phố Hà Nội lần thứ XVIII, nhiệm kỳ 2025-2030 đã Bầu Đoàn Chủ tịch, Đoàn Thư ký và Ban Thẩm tra tư cách đại biểu.
Đừng bỏ lỡ
  • Sẵn sàng cho phiên khai mạc Đại hội Đảng bộ Thủ đô lần thứ XVIII
    Chiều 15/10, tại Trung tâm Hội nghị quốc gia, phiên trù bị Đại hội đại biểu Đảng bộ TP Hà Nội lần thứ XVIII, nhiệm kỳ 2025 - 2030 đã chính thức khai mạc với sự tham gia của 550 đại biểu. Từ khâu hậu cần, an ninh đến đón tiếp đại biểu, công tác thông tin tuyên truyền… đều được chuẩn bị sẵn sàng, góp phần bảo đảm Đại hội diễn ra trang trọng, an toàn và hiệu quả. Dưới đây là một số hình ảnh về công tác phục vụ Đại hội đã được phóng viên Tạp chí Người Hà Nội ghi nhận trong ngày 15/10.
  • Đảng bộ và Nhân dân Hà Nội phát huy tâm huyết, trí tuệ góp phần hoàn thiện Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV của Đảng
    Được sự phân công của Đoàn Chủ tịch, tại phiên trù bị Đại hội đại biểu Đảng bộ Thành phố Hà Nội lần thứ XVIII, nhiệm kỳ 2025-2030 diễn ra chiều 15/10, đồng chí Nguyễn Doãn Toản - Ủy viên Ban Thường vụ Thành ủy, Trưởng ban Tuyên giáo và Dân vận Thành ủy Hà Nội đã trình bày Báo cáo tổng hợp ý kiến góp ý vào dự thảo các văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng.
  • Đại hội Đảng bộ Thành phố Hà Nội: Xác định 4 nhiệm vụ trọng tâm phát triển Thủ đô giai đoạn mới
    Chiều 15/10, tại Trung tâm Hội nghị quốc gia đã diễn ra phiên trù bị Đại hội đại biểu Đảng bộ Thành phố Hà Nội lần thứ XVIII, nhiệm kỳ 2025-2030 với sự tham dự của 550 đại biểu đại diện cho gần 50 vạn đảng viên toàn Đảng bộ.
  • Liên hoan Nghệ thuật quần chúng khu dân cư toàn quốc: “Hành trình tỏa sáng - Tinh hoa kết nối”
    Liên hoan Nghệ thuật quần chúng Khu dân cư toàn quốc năm 2025 sẽ diễn ra với chủ đề “Hành trình tỏa sáng - Tinh hoa kết nối”. Liên hoan dự kiến diễn ra từ ngày 15 đến 19 tháng 11 năm 2025 tại tỉnh An Giang.
  • Bánh dầy dâng Thành hoàng làng Lý Nhân
    Làng Lý Nhân, xã Dục Tú (huyện Đông Anh), xưa thuộc tổng Dục Tú, huyện Đông Ngàn, phủ Từ Sơn, xứ Kinh Bắc. Trước năm 1945, làng có tên là Phi Thôn. Làng Lý Nhân thờ hai vị Thành hoàng, trong đó có Ả Lã Nàng Đê - một nữ tướng thời Hai Bà Trưng.
  • Đêm nhạc đặc biệt tôn vinh 4 nhạc sĩ tài ba của âm nhạc Việt Nam
    Cuối tháng 12 này, khán giả Thủ đô sẽ được thưởng thức đêm nhạc đặc biệt "Về đây bốn cánh chim trời" - chương trình lần đầu tiên tôn vinh bốn nhạc sĩ lớn của nền âm nhạc Việt Nam: Văn Cao, Phạm Duy, Trịnh Công Sơn và Trần Tiến.
  • Hội nghị tập huấn Luật Thủ đô và các văn bản triển khai thi hành của ngành văn hóa và thể thao
    Hội nghị tập huấn Luật Thủ đô 2024 và các văn bản triển khai thi hành cho công chức văn hóa 126 xã, phường năm 2025 diễn ra sáng 14/10 tại Bảo tàng Hà Nội. Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội Bạch Liên Hương, nhấn mạnh: “Việc tổ chức Hội nghị tập huấn dịp này nhằm giúp đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức, ngành văn hóa và thể thao Hà Nội hiểu rõ, nắm chắc các nội dung cốt lõi, điểm mới, từ đó làm cơ sở cho việc áp dụng và thực hiện đúng quy định của Luật trong thực tiễn công tác và quản lý Nhà nước tại
  • Công trình kiến trúc Pháp - Ga Huế được công nhận là điểm du lịch
    Công trình Ga Huế được người Pháp xây dựng năm 1906 đã được Sở Du lịch TP Huế giao cho Chi nhánh Khai thác Đường sắt Thừa Thiên Huế quản lý, khai thác và phát triển du lịch.
  • Ra mắt bộ sách “Truyện cổ tích hiện đại Việt Nam”
    Nhà xuất bản Kim Đồng vừa ra mắt bạn đọc bộ sách “Truyện cổ tích hiện đại Việt Nam” gồm 3 tập do tiến sĩ Lê Nhật Ký tuyển chọn và giới thiệu. Bộ sách quy tụ các tác phẩm tiêu biểu của gần 20 tác giả Việt Nam, trải dài gần một thế kỷ sáng tác (từ thập niên 1940 đến nay).
  • Ông cháu Chích Chòe
    Chích Chòe rũ mình, rỉa lông, rỉa cánh. Nó thích thú chải chuốt bộ trang phục bóng bẩy của mình. Khoái chí, anh chàng ngẩng cao đầu, cất tiếng hót trong vắt giữa trời xuân.
Phải vươn lên tầm cao hơn nữa
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO