Mỹ thuật

Họa sĩ Dương Bích Liên: Ánh chớp thầm lặng

Họa sĩ Đặng Thị Khuê 11:39 14/08/2024

Là người đồng hành cùng thế kỷ nghệ thuật họa sĩ Dương Bích Liên là một tượng đài của nghệ thuật tạo hình Việt Nam, là ánh chớp thầm lặng trên bầu trời nghệ thuật, là danh họa của xứ sở mình.

hoa-si-duong-bich-lien.jpg

Họa sĩ Dương Bích Liên sinh năm 1924 tại Hà Nội, nhưng quê hương ông lại nằm bên bờ sông Hồng thuộc huyện Khoái Châu, tỉnh Hưng Yên. Ông xuất thân trong một gia đình trí thức nho học, nổi tiếng có nhiều người thành đạt, lập nghiệp theo con đường nhân sĩ, giáo chức, thầy thuốc; trong một dòng tộc có nhiều cống hiến lớn lao cho đất nước.

Người ông nội và người bác ruột của ông là những sĩ phu yêu nước từng tham gia Đông Kinh Nghĩa Thục và bị Pháp đày ra Côn Đảo. Người bác ruột khác của ông là giáo sư Dương Quảng Hàm - một nho sĩ yêu nước, một nhà sư phạm mẫu mực, một nhà nghiên cứu lịch sử văn học Việt Nam, tác giả của nhiều công trình học thuật nổi tiếng, đã hy sinh khi cuộc kháng chiến toàn quốc bùng nổ - năm 1946.

tac-pham-hao-cua-hoa-si-duong-bich-lien.jpg
Tác phẩm Hào của họa sĩ Dương Bích Liên.

Người anh ruột và em trai ông cũng là những liệt sĩ thời kháng Pháp. Qua một số tài liệu, chúng tôi được biết chính liệt sĩ, nhà báo Dương Thị Xuân Quý - người đã hy sinh trong chiến trường miền Trung thời chống Mỹ cũng là người cháu trực hệ của dòng họ Dương. Một dòng tộc mà có đến 5 người được đặt tên phố, có nhiều đời, nhiều người hi sinh trong hai cuộc chiến tranh vệ quốc thật đáng trân trọng.

Nhưng khác với việc hướng nghiệp của truyền thống gia đình, Dương Bích Liên một mình theo đuổi nghệ thuật. Từ năm 16 tuổi, ông đã là sinh viên khóa cuối cùng của trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương (khóa 1940 - 1945).

Như hầu hết thanh niên trí thức Hà Nội thời đó, họa sĩ Dương Bích Liên cũng mang nặng nỗi ưu tư, cùng khát khao (canh tân) và (cách mạng). Họ hào hứng tiếp nhận tri thức thẩm mỹ mới và thuần thục trong những thể loại và chất liệu mới, tuy nhiên vẫn không xa rời mạch nguồn thẩm mỹ truyền thống. Có thể nói Dương Bích Liên là một hiện tượng điển hình nhất của giao thoa văn hóa, ở cả tinh thần nghệ thuật lẫn bút pháp. Pha trộn lối tả thực đơn giản với bút pháp ấn tượng nhẹ nhàng, tranh ông là một cảm hứng lãng mạn, trữ tình, của một phong vị điển hình cho sắc thái tâm hồn con người Việt Nam đầu thế kỷ. Và ông giữ mãi cái nhìn ấy dẫu hiện thực đổi thay, dẫu biến thiên lịch sử - điều ấy khiến ông là một biệt lệ trong "bộ tứ" huyền thoại (Nghiêm, Liên, Sáng, Phái).

tac-pham-mua-lua-chin-cua-hoa-si-duong-bich-lien.jpg
Tác phẩm Mùa lúa chín của họa sĩ Dương Bích Liên.

Việc người đời tôn vinh ông là một trong những cột trụ của nghệ thuật hiện đại Việt Nam, cũng là một đánh giá công bằng của lịch sử, nó cho thấy mọi giá trị đều bình đẳng trước thời gian, và công chúng là trọng tài vô tư nhất đối với nghệ thuật mọi thời đại.
Tính hàn lâm trong tranh ông cũng đem đến một cách nhìn mới vào hiện thực. Cả tính duy mỹ vốn dĩ cũng không thể thiếu để làm lên một khuôn mặt độc đáo trong nghệ thuật. Ông đã tạo lên một sự gặp gỡ không ngẫu nhiên giữa cái nhìn trực giác duy lí, với cái nhìn nội tâm mẫn cảm nguồn cội, như một thành tựu của giao lưu và tiếp biến văn hóa tất yếu - mở đầu cho thời kì quốc tế hóa của nghệ thuật Việt Nam.

Dấn thân với lý tưởng cách mạng và nghệ thuật họa sĩ Dương Bích Liên rời gia đình lên chiến khu tham gia trong những đoàn kịch, đoàn văn công, đoàn văn hóa kháng chiến, làm báo vệ quốc đoàn... Tác phẩm "Thiếu nhi đi khai hoang" của ông đã giành giải Nhì tại triển lãm hội họa kháng chiến năm 1948. Và những kỷ niệm kháng chiến đã được ông lưu giữ nhiều thập kỷ, để làm nên những tác phẩm để đời cho hậu thế. Đặc biệt là những ngày ông được ở gần Hồ Chủ tịch (1952). Và mãi tận 36 năm sau trước khi mất 3 ngày ông còn kể lại cặn kẽ những kỉ niệm không phai mờ về Bác. Những ấn tượng sâu đậm ấy đã làm nên tác phẩm "Hồ Chủ tịch qua suối" giành giải Nhất ở triển lãm Mỹ thuật toàn quốc 1980. Tác phẩm đã được công nhận là Bảo vật quốc gia, được Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam lưu giữ.

Kiên định với cái nhìn duy mỹ và trung thực với xúc cảm nội tâm, tranh Dương Bích Liên nặng về hoài cảm, là sự chắt lọc của ký ức, là sự thẩm thấu đến nhập tâm của một con người đã coi "cái đẹp là sự cứu rỗi tâm hồn và số phận". Sinh thời nhà lịch sử mỹ thuật Thái Bá Vân từng nhận xét: "Nghệ thuật của Dương Bích Liên là một thế giới sang trọng, miên man trí thức". Nhận xét ấy đúng với tầm trí tuệ và nhân cách của ông.

tac-pham-thieu-nu-cua-hoa-si-duong-bich-lien.jpg
Tác phẩm Thiếu nữ của họa sĩ Dương Bích Liên

Lựa chọn tiếng nói im lặng của hội họa làm bản thân, nhưng ông còn say mê cả triết học, văn học và sân khấu. Với vốn ngoại ngữ giỏi, ông luôn cập nhật thông tin về thế giới nghệ thuật hiện đại, lấy sách và những người bạn trí thức trẻ thuộc nhiều ngành giới làm bạn tâm giao, tri kỷ.

Khiêm nhường, ẩn dật và nhẫn nhịn trong đời sống, ông dồn hết năng lượng và nhiệt huyết cho nghệ thuật. Vì thế ở tranh Dương Bích Liên dù là chất liệu gì, thể loại nào cũng đều mang vẻ đẹp huyền ảo, lung linh, lãng đãng cổ kính vừa gợi cảm vừa bí ẩn. Tái tạo vẻ đẹp tự nhiên qua nhãn thức của riêng mình, ông gửi gắm cả tâm tình trong mối ưu tư da diết. Vì thế những khoảng trống trong tranh Dương Bích Liên lại chứa nhiều ý nghĩa nhất khiến người xem bị ám ảnh.

Thế giới nghệ thuật của họa sĩ chứa đầy tương phản: vừa lánh đời lại vừa cuồng nhiệt, vừa bình dị lại vừa uyên thâm, vừa bâng quơ, vừa cao thượng, hào sảng. Tranh ông vì thế rất gần với tinh thần âm nhạc của nhạc sĩ thiên tài Mozart ở cái đẹp trong trẻo, thuần khiết, cao cả, tao nhã. Lại đồng điệu với sự hài hòa tuyệt đối ở tranh danh họa Raphael - dẫu cách xa hàng thế kỷ. Sự tương đồng ấy phải chăng đều đến bởi xúc cảm thuần khiết, chỉ có được ở những tâm hồn lớn với sự nhạy cảm bẩm sinh và lao động miệt mài.

Ở những thời điểm quan trọng của lịch sử ông đã cho ra đời những tác phẩm mang tầm tư tưởng, mà tác phẩm "Hào" là một trong số đó; Được ông vẽ trong 12 ngày đêm Mỹ ném bom Hà Nội (1972). Tác phẩm chưa được đánh giá đúng ở thời điểm ra đời của nó và mang một số phận truân chuyên. Nay đến lúc phải tìm lại và định vị giá trị của tác phẩm, (không vì những giai thoại của nó), mà vì sự công bằng cần thiết trước một tác phẩm mang giá trị đỉnh cao về tầm tư tưởng và nghệ thuật.

Tha thiết với cuộc đời và biết mình nhạy cảm dễ tổn thương, nên ông thường giữ một khoảng cách trong giao tiếp. Tồn tại trong im lặng, lấy sáng tạo làm lẽ sống, ông đã một mình với tất cả. Và sự có mặt của ông là sự có mặt của một "nhân cách độc lập đầy kiêu hãnh", ông mất ngày 12/12/1988 thọ 64 tuổi.

Nhắc tới Dương Bích Liên, tôi lại đến những kỷ niệm về ông: Nhớ dáng đi liêu xiêu như muốn ngã, nhớ đôi giày nhà binh nặng trịch ông mang, nhớ ánh mắt như muốn nói, nhớ bộ quần áo ông mặc bốn mùa, nhớ những cử chỉ lịch lãm, ân cần khi tiếp bạn, và nhớ cả những điều chưa tiện kể về ông... Bạn bè coi ông là một "nhân cách trong suốt" và thật hiếm ai lại tử vì đạo như ông. Ông đi mang theo cả những bí mật của mình...

Người đời gọi Nguyễn Sáng, Nguyễn Tư Nghiêm, Dương Bích Liên, Bùi Xuân Phái là "tứ trụ" - hẳn đã coi các ông như những cột trụ của ngôi đền nghệ thuật. Bởi cùng với "tứ trụ" thứ nhất (Nguyễn Gia Trí, Nguyễn Tường Lân, Tô Ngọc Vân, Trần Văn Cẩn), các ông đã tạo nên nền móng của nền nghệ thuật hiện đại Việt Nam (đến nay đã gần một thế kỷ).

Ngày nay, tên tuổi và sự nghiệp của họa sĩ Dương Bích Liên đã được ghi nhận bởi danh hiệu cao quý: Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học nghệ thuật; tác phẩm sơn mài "Hồ Chủ tịch qua suối" của ông được công nhận là Bảo vật quốc gia. Và Hà Nội cũng rất cần, rất đáng có một con phố mang tên ông - một danh họa tài hoa./.

Bài liên quan
  • Triển lãm tranh sơn mài "Mạch di sản"
    Từ ngày 9/8 đến hết ngày 3/9/2024 tại Trung tâm giao lưu văn hóa Phố cũ (49 Trần Hưng Đạo, Hà Nội), các họa sĩ của nhóm Latoa Indochine phối hợp với Ban quản lý hồ Hoàn Kiếm và Phố cổ Hà Nội tổ chức triển lãm tranh “Mạch di sản”.
(0) Bình luận
  • Tôn vinh di sản qua không gian trưng bày mới tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam
    Không gian trưng bày mỹ thuật ứng dụng và mỹ thuật dân gian vừa được ra mắt tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam (66 Nguyễn Thái Học, Ba Đình, Hà Nội) là điểm nhấn mới trong hệ thống trưng bày cố định, đồng thời là bước tiến trong công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản mỹ thuật truyền thống.
  • Triển lãm bức tranh sen "Liên hoa tịnh cảnh"
    Phiên bản đặc biệt của bức tranh “Liên hoa tịnh cảnh”, tranh sen của cư sĩ, họa sĩ Nguyễn Thị Kim Đức được trưng bày tại Lotus Art Gallery Van Phuc, Hà Nội.
  • Ra mắt không gian trưng bày đặc sắc tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam
    Sáng ngày 24/6/2025 tới, tại số 66 Nguyễn Thái Học (Ba Đình, Hà Nội), Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam sẽ tổ chức Lễ ra mắt Không gian trưng bày Mỹ thuật ứng dụng và Mỹ thuật dân gian. Sự kiện diễn ra nhân dịp kỷ niệm 59 năm thành lập Bảo tàng (1966 – 2025), đánh dấu bước phát triển mới trong công tác bảo tồn, phát huy các giá trị di sản mỹ thuật truyền thống.
  • Hành trình của người họa sĩ từ cao nguyên Mộc Châu đến xưởng họa giữa lòng Thủ đô
    Sinh ra và lớn lên tại thôn Văn Minh, xã Cam Thượng, huyện Ba Vì, Hà Nội, họa sĩ Quách Chiến Thắng (sinh ngày 17/11/1994) đã trải qua một hành trình nghệ thuật đầy biến động nhưng không kém phần đam mê. Từ những ngày đầu chập chững vào nghề cho đến nay, anh đã và đang khẳng định được tên tuổi với những tác phẩm sơn dầu giàu cảm xúc, và gần đây là những thử nghiệm mới mẻ với chất liệu sơn mài truyền thống.
  • Triển lãm tranh cổ động kỷ niệm các ngày lễ lớn của dân tộc
    Triển lãm do Hội Mỹ thuật Việt Nam tổ chức, với sự tham dự của các họa sỹ chuyên sáng tác tranh cổ động đến từ thành phố Hà Nội và các tỉnh Thái Bình, Hải Dương, Vĩnh Phúc, Quảng Ninh, Hà Nam.
  • Tranh vẽ tại cuộc thi "Rực rỡ Việt Nam" sẽ được trưng bày ở nước Pháp
    Qua hơn 2 tháng phát động, cuộc thi đã nhận được gần 1.000 bức tranh đến từ trẻ em Việt Nam sống ở 17 quốc gia, chia làm 2 bảng theo hai khung lứa tuổi: Dưới 12 tuổi và từ 12 đến 17 tuổi
Nổi bật Tạp chí Người Hà Nội
Đừng bỏ lỡ
  • Cam kết mạnh mẽ của Hà Nội trong bảo đảm an sinh xã hội, không để ai bị bỏ lại phía sau
    Việc HĐND thành phố Hà Nội khóa XVI thông qua Nghị quyết quy định nội dung, mức hỗ trợ đóng bảo hiểm xã hội tự nguyện, bảo hiểm y tế cho các đối tượng chính sách xã hội của thành phố (thực hiện điểm a, điểm b khoản 3, khoản 4 Điều 27 Luật Thủ đô 2024) tại kỳ họp thứ 25, đã khẳng định cam kết mạnh mẽ của Hà Nội về việc đảm bảo an sinh xã hội, không để ai bị bỏ lại phía sau.
  • “Cho muôn đời sau” - Đêm nhạc tôn vinh nhạc sĩ Hoàng Vân
    Nhiều tác phẩm nổi bật trong bộ sưu tập của nhạc sĩ Hoàng Vân – bộ sưu tập đã được UNESCO ghi danh là Di sản tư liệu thế giới, sẽ được giới thiệu đến người yêu âm nhạc trong chương trình nghệ thuật “Cho muôn đời sau”, sự kiện diễn ra tại Nhà hát Hồ Gươm (Hà Nội) vào tối 24/7 tới đây.
  • Xã Nội Bài (Hà Nội): Điểm sáng trong triển khai mô hình chính quyền địa phương hai cấp
    Ngay trong ngày đầu triển khai mô hình chính quyền địa phương hai cấp 1/7/2025; điểm phục vụ hành chính công xã Nội Bài đã đi vào hoạt động, với không khí làm việc diễn ra khẩn trương, nền nếp, tinh thần phục vụ nhân dân thân thiện, nghiêm túc và hiệu quả, với khẩu hiệu: “Khoa học - Hiệu quả - Hiện đại – Sẵn sàng – Thân thiện”; trong khuôn khổ mô hình chính quyền địa phương hai cấp.
  • Vừa phát hành “Totto-chan bên cửa sổ” phần 2 lập tức tái bản
    Sau hơn bốn thập kỷ kể từ khi “Totto-chan bên cửa sổ” ra đời và trở thành hiện tượng xuất bản toàn cầu, tác giả Kuroyanagi Tetsuko đã hoàn thành phần tiếp theo mang tên “Totto-chan bên cửa sổ: Những chuyện tiếp theo”. Ngay khi ra mắt tại Việt Nam, tác phẩm đã tạo nên cơn sốt với 3.000 bản in đầu tiên được bán hết chỉ trong ba ngày, cho thấy sức hút bền vững của một trong những nhân vật văn học thiếu nhi được yêu thích nhất thế giới.
  • Khai quật khảo cổ Tháp đôi Liễu Cốc, xuất lộ di tích có 2 tháp thờ duy nhất ở Việt Nam
    Sau khi thăm dò, khai quật di tích Tháp đôi Liễu Cốc (phường Kim Trà, TP Huế) giai đoạn 2 đã thu được 9.380 tiêu bản và mảnh hiện vật, trong đó xác định được di tích duy nhất ở Việt Nam có 2 đền tháp thờ chính.
  • Các nghị quyết đặt người dân, doanh nghiệp vào vị trí trung tâm, chính sách phải khả thi
    Bí thư Thành ủy Hà Nội Bùi Thị Minh Hoài đề nghị các đại biểu HĐND khi thảo luận, xem xét các nghị quyết cần phải đặt trong tầm nhìn dài hạn, với tư duy dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm, đặt người dân và doanh nghiệp vào vị trí trung tâm…
  • Hà Nội đề xuất khôi phục tên phố Hàng Lọng
    UBND Thành phố Hà Nội vừa có tờ trình HĐND thành phố ban hành Nghị quyết về việc đặt tên, đổi tên và điều chỉnh độ dài đường phố và công trình công cộng trên địa bàn Thành phố Hà Nội năm 2025.
  • Nghề gốm Mỹ Thiện là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia
    Nghề gốm Mỹ Thiện được xếp vào loại hình “Nghề thủ công truyền thống” và chính thức trở thành một phần trong kho tàng di sản văn hóa phi vật thể quốc gia...
  • Tết cơm mới của người Xá Phó là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia
    Khi tổ chức Tết cơm mới, mỗi gia đình phải đi rước “hồn lúa mới” từ cánh đồng, nương rẫy về nhà. Hình tượng cây lúa và “hồn lúa” trong tâm thức của người dân mang đậm tính nhân văn, bản sắc văn hóa tộc người.
  • Phim "Chị dâu" thắng lớn tại Liên hoan phim châu Á - Đà Nẵng 2025
    Tại lễ trao giải, bộ phim "Chị dâu" đã thắng lớn với 3 giải thưởng quan trọng gồm: Phim hay nhất, nữ diễn viên chính xuất sắc nhất cho nghệ sĩ Việt Hương và kịch bản xuất sắc nhất do nhóm biên kịch Phạm Thị Thanh Thu, Nguyễn Phạm Hoàng Quân, Trần Hữu Tấn chấp bút...
Họa sĩ Dương Bích Liên: Ánh chớp thầm lặng
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO