Văn hóa – Di sản

Giáp Hải - trạng nguyên, nhà ngoại giao xuất sắc

Nguyễn Huy Bỉnh 06/11/2023 14:07

Giáp Hải (1507 - 1585), còn gọi là Giáp Trưng, hiệu là Tiết Trai tiên sinh, quê quán ở làng Công Luận, huyện Văn Giang, tỉnh Hưng Yên. Sau ông được nhận làm con nuôi ở tổng Dĩnh Kế, huyện Phượng Nhãn, phủ Lạng Giang, xứ Kinh Bắc (nay thuộc xã Dĩnh Kế, huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang). Ông đỗ Trạng nguyên năm Đại Chính thứ 9, Mậu Tuất (1538), đời Mạc Thái Tông, làm quan đến Thượng thư Bộ Lại kiêm Đông các Đại học sĩ.

Ngay từ khi còn đi học, Giáp Hải nổi tiếng thông minh, cần mẫn, khiêm nhường nên học trò trong làng ngoài tổng ai cũng khâm phục. Giáp Hải học một biết hai, ứng đối như thần. Ông không ỷ vào sự thông tuệ của mình, rất chăm chỉ dùi mài kinh sử. Tương truyền, Giáp Hải có thể ngồi thâu đêm suốt sáng mà không tỏ ra mệt nhọc, gần tối ông thường rang một túi hạt hồ tiêu, khi nào buồn ngủ lại nhấm nháp cho miệng cay cay mà quên ngủ. Hàng ngày, Giáp Hải thường đến chân núi Cốc Lâm (đồi Kế) ngồi dưới lùm cây đọc sách.

giap-hai.jpg
Tranh minh họa Trạng nguyên Giáp Hải dâng tấu khuyên vua.

Học chừng hết chữ các ông đồ trong vùng, Giáp Hải được cha cho đi kinh đô học. Đến khoa thi năm Mậu Tuất (1538) niên hiệu Đại Chính thứ 9 đời Mạc Đăng Doanh, khi thi hội, Giáp Hải đỗ đệ nhất giáp Tiến sĩ cập đệ, đệ nhất danh, tức Trạng nguyên. Năm ấy ông 32 tuổi.

Giáp Hải làm quan trải lục bộ Thượng thư kiêm Đông các đại học sĩ, Nhập thị kinh diễn coi việc ở tòa Kinh Diên, sau thăng tới Thái bảo, tước Kế Khê bá, đặc phong Sách Quận công, nhiều lần đi sứ phương Bắc và được phong Thiếu Bảo.

Thời kỳ giữ chức Tuyên Phủ đồng tri rồi lên Nam Quan thương nghị giám sát biên giới, ông luôn tỏ ra là người lịch thiệp, lý lẽ sắc bén, được quan lại nhà Minh nể trọng, thường gọi là Giáp Tuyên Phủ.

Tính tình Giáp Hải dễ chịu, nói năng nhẹ nhàng, khúc triết. Ông rất giỏi văn từ, bởi thế nên sau khi đỗ trạng, ông được vua cử đi sứ đến năm lần. Sau các chuyến đi sứ, ông đã soạn ra sách Ứng đáp giao bang tập, trong đó có những câu thơ cảm tác.

Giáp Hải và Nguyễn Bỉnh Khiêm là người có công lao lớn trong triều nhà Mạc. Ông đỗ Trạng, làm Tể tướng, là thầy dạy cho vua, cuộc đời sáng trong như ngọc. Ông trung thực, liêm chính, căm ghét xu nịnh, tranh lợi, xách nhiễu. Ông luôn nhắc vua: “Tôn trọng gốc nước, cố kết lòng dân”, không say đắm yên vui. Ông là một danh sĩ có tài, ra sức phù giúp cơ đồ nhà Mạc, nhưng sinh phải buổi mạt thời của vương triều ấy. Ông đã có nhiều chủ trương vì dân vì nước nhưng không được triều đình trọng dụng. Ông xin về hưu và mất ở quê nhà.

Không chỉ là một nhà chính trị, một nhà ngoại giao tài ba, Giáp Hải còn là một nhà thơ, nhà văn lớn. Sáng tác của ông được ghi trong một số sách như Tuy phong tập, Ứng đáp bang giao tập, Cổ kim bang giao bị lãm... Nổi tiếng nhất là giai thoại bài thơ Bèo, Giáp Hải họa thơ với tướng Mao Bá Ôn người Trung Quốc. Đó là vào năm Đinh Dậu, nhà Minh mượn cớ phò Lê diệt Mạc hòng thôn tính nước ta, sai đô đốc Cừu Loan và tướng Mao Bá Ôn đem quân hùng hổ tiến vào cửa ải Pha Luỹ. Chúng gửi chiến thư cho triều đình Mạc, bảo phải đầu hàng thì mới tránh khỏi hoạ. Kèm theo thư là một bài thơ Bèo thách hoạ, dưới ký tên Mao Bá Ôn. Bài thơ có nội dung như sau:

Tuỳ điền trục thuỷ mạc ương châm,

Đáo xứ khan lai thực bất thâm.

Không hữu căn miêu không hữu diệp,

Cảm sinh chi tiết, cảm sinh tâm.

Đồ chi tụ sứ ninh chi tán,

Đản thức phù thời ná thức trầm.

Đại để trung thiên phong khí ác,

Tảo quy hồ hải tiện nan tầm.

Dịch thơ:

Mọc theo ruộng nước hóp như kim,

Trôi dạt lênh đênh chẳng đứng im.

Nào có gốc sâu, nào có lá,

Dám sinh cành nhánh, dám sinh tim.

Tụ rồi đã chắc không tan tác,

Nổi đó nào hay chẳng đắm chìm.

Đến lúc trời cao bùng gió dữ,

Quét về hồ bể hẳn khôn tìm.

Tuy là bài thơ vịnh bèo nhưng dụng ý của Mao Bá Ôn là coi khinh nước Nam sức yếu lực nhỏ, mong manh trôi dạt như cánh bèo mặt nước lênh đênh, chỉ một cơn gió là tan tác. Trạng Giáp Hải đã hoạ đáp một cách đầy dũng khí rằng:

Cẩm lân mật mật bất dung châm,

Đại diệp liên căn khởi kế thâm.

Thường dữ bạch vân tranh thuỷ diện,

Khẳng giao hồng nhật truy ba tâm.

Thiên trùng lãng đã thành nan phá,

Vạn trận phong xuy vĩnh bất trầm.

Đa thiểu ngư long tàng giá lý,

Thái công vô kế hạ câu tầm.

Dịch thơ:

Ken dầy vải gấm khó luồn kim,

Rễ lá liền nhau, động vẫn im.

Tranh với bóng mây che mặt nước,

Chẳng cho tia nắng rọi xuyên tim.

Sóng dồi muôn lớp thường không vỡ,

Gió táp ngàn con cũng chẳng chìm.

Nào cá nào rồng trong ấy ẩn,

Cần câu Lã Vọng biết đâu tìm.

Trong bài thơ họa, thấy lời lẽ mạnh mẽ, Mao Bá Ôn và Cừu Loan bàn bạc với nhau, nhận định rằng nước Nam có thực lực, chưa thể đánh chiếm được, bèn lặng lẽ cho lui binh về.

Giáp Hải là người nhẹ nhàng nhưng sâu sắc. Đến năm 60 tuổi, ông mong muốn dứt việc triều chính để được về nghỉ ngơi. Sau khi được nhà vua tấn phong Thái bảo, Sách Quốc công, vua đồng ý cho ông được nghỉ việc sau những năm tháng phục vụ triều đình không biết mệt mỏi.

Giáp Hải đã để lại một số tác phẩm khá đặc sắc, thể hiện một lối thơ độc đáo. Thơ ca Giáp Hải đã phần nào diễn tả lại được tâm tư tình cảm của ông trong những năm tháng vẻ vang chốn quan trường, diễn tả lại những gì ông đã trải qua và cả những băn khoăn suy nghĩ về quê hương, đất nước, về những người dân nơi thôn cùng ngõ hẻm. Giáp Hải có tài thơ ca nên cứ có dịp đi đâu hay diễn tả lại một sự việc nào đó, ông đều có những bài thơ ghi lại khoảnh khắc đồng hiện khó quên ấy. Trong lần thăm Lam Sơn, ông viết:

Chính thuyền kiệu giá phỏng Lam hương

Thành quách nhân dân các nhất phương

Chức bố hữu phường lai vấn tín,

Chủng liên thùy chủ hốt văn hương

Hạc thê lão bách càn khôn cổ,

Phượng Vũ cao sơn nhật nguyệt trường.

Mục cử ngọa bi tình vọng khái,

Bình Ngô công đức đối thương thương.

(Phỏng Lam Sơn ngẫu thành, kỳ nhất)

Dịch nghĩa:

Đi thuyền, đi kiệu đến thăm Lam Sơn,

Thành quách và chỗ ở của dân mỗi bên một phương.

Có phường dệt vải đến hỏi tin tức,

Ai là chủ việc trồng sen mà bỗng ngửi thấy mùi thơm.

Hạc đậu cây bách già, đất trời cổ kính,

Phượng múa trên núi cao, ngày tháng dài.

Nhìn thấy tấm bia nằm mà lòng ngậm ngùi,

Công đức bình Ngô sánh cùng với trời xanh.

(Thăm Lam Sơn ngẫu nhiên làm thơ)

Trong lần đi sứ bên Trung Quốc, Giáp Hải tỏ rõ nỗi lòng của mình:

Tài hoa vọng thực bất như nhân,

Hữu hạnh minh thời lịch yến tân.

Khê kính lợi danh tình đạm đạm,

Đan tâm nhân nghĩa ngữ tần tần.

Hoàng xu thủy ác đương triều sủng,

Phi mã khinh cừu thượng quốc tân.

Sự tế công thành hà sở nguyện,

Thái bình thiên tử, thái bình dân.

(Phụng sắc Bắc sứ thuật hoài)

Bản dịch thơ:

Chẳng được như người đức, tài hoa,

Cân đai thời sáng gặp may mà.

Lợi danh nẻo ấy tình se nhạt,

Nhân nghĩa lòng son ý đậm đà.

Màn thủy cử vàng triều nội mến,

Áo cừu ngựa kéo nước người qua.

Nên công xong việc gì hơn nữa,

Thiên hạ thái Bình, yên đất ta.

(Nỗi lòng kẻ vâng mệnh đi sứ phương Bắc)

Xung quanh cuộc đời Giáp Hải còn có cả các truyền thuyết, giai thoại hết sức ly kỳ, hấp dẫn. Chuyện cha, mẹ ông là người ở Bát Tràng, Gia Lâm, Hà Nội, khi ba tuổi, ông bị một phú thương bắt cóc đưa lên Phượng Nhãn. Rồi chuyện ông lấy một người vợ là công chúa con Nam Hải Đại Vương dưới thủy cung. Hay câu chuyện ông xuống dưới âm phủ tìm con trai là Giáp Phong... Tất cả những câu chuyện dân gian lưu truyền xung quanh Giáp Hải là minh chứng cho hình ảnh của ông được khắc họa khá đậm nét trong tâm trí của người dân.

Với những gì đã làm được trong cuộc đời làm quan của mình, Trạng nguyên Giáp Hải là người có công lao lớn đối với triều đình, với nhân dân, đất nước trong một giai đoạn lịch sử có nhiều biến động của dân tộc. Ông đã có những quyết định sáng suốt, hành động thiết thực, góp phần bảo vệ tổ quốc, an dân. Giáp Hải cũng là một người tài năng và có hoài bão. Ông xứng đáng đứng trong hàng ngũ những danh nhân của dân tộc nói chung và danh nhân Thăng Long - Hà Nội nói riêng./.

Theo Danh nhân Thăng Long - Hà Nội

Bài liên quan
  • Tô Hiến Thành – nhà chính trị tài năng
    Chính sử chép rằng Tô Hiến Thành sinh ngày 22 tháng giêng và mất năm Kỷ Hợi 1179, đời vua Lý Cao Tông, nhưng không ghi rõ năm sinh. Lịch sử có điều khiếm khuyết như vậy (Tháng 7 năm 1997 tại cuộc hội thảo lớn về thân thế, sự nghiệp của Tô Hiến Thành, có nhiều nhà nghiên cứu lịch sử, đại diện các nơi thờ cúng cụ Tô, đại diện các chi hệ dòng họ cụ Tô tham dự. Hội nghị đã tham khảo nhiều bản thần tích, tộc phả và đã tìm ra ngày tháng năm sinh Tô Hiến Thành là ngày 22 tháng giêng năm Nhâm Ngọ 1102, triều Lý Th
(0) Bình luận
  • Giang Văn Minh và những giai thoại rạng danh xứ Đoài
    Nằm dưới chân núi Tổ, vùng đất cổ Đường Lâm, xứ Đoài không chỉ nổi tiếng là nơi sinh ra vua Phùng Hưng (cuối thế kỷ thứ VIII) và vua Ngô Quyền (thế kỷ thứ X) mà còn được biết đến là quê hương của Thám hoa Giang Văn Minh - một nhân vật lỗi lạc trong lịch sử ngoại giao của nước nhà, hồi cuối thế kỷ XVI - đầu thế kỷ XVII.
  • Tiếp thêm sức sống cho nghề truyền thống Thủ đô
    Là địa phương đứng đầu cả nước về số lượng các làng nghề truyền thống, các nghệ nhân và người làm nghề truyền thống Hà Nội đang không ngừng sáng tạo trong công tác gìn giữ, bảo tồn các làng nghề. Sự sáng tạo không chỉ mang lại một diện mạo mới, một sức sống mới cho các làng nghề mà còn gợi mở những không gian trải nghiệm văn hóa mới cho người dân Thủ đô và du khách.
  • Khởi công xây dựng đền thờ Đức vua Ngô Quyền
    Sáng 26/6, Tổng Bí thư Tô Lâm dự Lễ khởi công dự án xây dựng đền thờ Đức vua Ngô Quyền tại Khu di tích lịch sử quốc gia đặc biệt Cổ Loa (xã Cổ Loa, huyện Đông Anh).
  • Trưng bày “Báo chí Huế trong dòng chảy Báo chí Cách mạng Việt Nam”
    Nhân kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam, Hội Nhà báo Thành phố Huế phối hợp Ban Tuyên giáo và Dân vận Thành uỷ, Sở Văn hoá Thể thao tổ chức Triển lãm trưng bày “Báo chí Huế trong dòng chảy Báo chí cách mạng Việt Nam”.
  • Hà Nội: Thêm 9 di tích được xếp hạng cấp thành phố
    Ngày 10/6, UBND Thành phố Hà Nội ban hành Quyết định số 2859/QĐ-UBND về việc xếp hạng di tích lịch sử-văn hóa và danh lam thắng cảnh trên địa bàn Thành phố Hà Nội.
  • Công nhận hội Lim ở Bắc Ninh là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia
    Hội Lim là nơi các giá trị lịch sử, tín ngưỡng và đặc biệt là Dân ca Quan họ Bắc Ninh được thực hành, bảo tồn và lan tỏa, thể hiện tính gắn kết bền chặt và tinh tế giữa các làng Quan họ.
Nổi bật Tạp chí Người Hà Nội
  • Ra mắt sách tranh song ngữ “Kể chuyện Bác Hồ”
    Nhân kỷ niệm 100 năm thành lập Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên (6/1925 – 6/2025), Nhà xuất bản Kim Đồng giới thiệu tới bạn đọc cuốn sách tranh "Kể chuyện Bác Hồ", ấn bản song ngữ Việt – Trung.
  • Chuyện kể về Chúa Nguyễn và các giai thoại mở đất phương Nam
    Trong hành trình mở cõi về phương Nam của dân tộc Việt Nam, các chúa Nguyễn hiện lên như những nhà lãnh đạo có tầm nhìn xa, với các quyết sách chiến lược và nghệ thuật bang giao khôn khéo, đặc biệt trong quan hệ với triều đình Chân Lạp. Cuốn sách “Chúa Nguyễn và các giai thoại mở đất phương Nam” của nhà giáo, nhà nghiên cứu sử học Nguyễn Hữu Hiếu, do Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật phát hành tháng 6/2025, là một công trình giàu tư liệu và cảm hứng góp phần tái hiện sinh động giai đoạn lịch sử đặc biệt ấy.
  • Nhìn lại nửa thế kỷ văn học nghệ thuật Việt Nam
    Ngày 27/6/2025, tại Hà Nội, Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) tổ chức hội thảo khoa học “Nhìn lại sự vận động, phát triển của VHNT Việt Nam 50 năm sau ngày đất nước thống nhất (30/4/1975 – 30/4/2025)”. Với 33 tham luận cùng nhiều ý kiến trao đổi sôi nổi, hội thảo là dịp tổng kết quá trình phát triển của VHNT Việt Nam trong bối cảnh đất nước thống nhất, đổi mới và hội nhập, từ đó đưa ra các đề xuất nhằm phát triển VHNT trở thành thành tố quan trọng của nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.
  • Huyện Thường Tín đón nhận danh hiệu đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao
    Sáng 28/6, huyện Thường Tín (Hà Nội) tổ chức Lễ công bố và đón nhận danh hiệu huyện đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao năm 2024. Sau 4 năm nỗ lực, huyện đã đạt nhiều kết quả nổi bật, kinh tế-xã hội chuyển biến tích cực, hạ tầng ngày càng khang trang, đời sống người dân được nâng cao.
  • Tiêu dùng bền vững hướng đến kỷ nguyên xanh
    Tối 27-6, Chương trình thúc đẩy sản xuất – tiêu dùng bền vững 2025 chính thức khai mạc tại Hà Nội với chủ đề “Tiêu dùng bền vững hướng đến kỷ nguyên xanh”.
Đừng bỏ lỡ
  • 9 tựa sách hay trong Tủ sách gia đình của Nhã Nam
    Ngày Gia đình Việt Nam 28/6 là dịp để mỗi người lắng lại, cảm nhận rõ hơn giá trị của tình thân, của những khoảnh khắc bên nhau giản dị mà quý giá. Trong nhịp sống hiện đại, một trong những cách đẹp đẽ để giữ gìn và bồi đắp sợi dây gắn kết gia đình chính là cùng nhau đọc sách – những cuốn sách đầy yêu thương, sẻ chia và thấu cảm. Hiểu được điều đó, Nhã Nam đã kỳ công tuyển chọn và xây dựng Tủ sách Gia đình. Đây là những cuốn sách giúp nuôi dưỡng tâm hồn trẻ thơ, lan tỏa giá trị yêu thương trong mỗi mái ấm, để mỗi em bé đều được lớn lên trong vòng tay chan chứa hạnh phúc của gia đình.
  • Phu nhân Tổng Bí thư và Tổng Giám đốc UNESCO tham dự triển lãm ảnh "Chúng tôi có thể"
    Các tác phẩm là sản phẩm tiêu biểu của dự án “Chúng tôi CÓ THỂ” – sáng kiến phối hợp giữa UNESCO và Bộ Giáo dục và Đào tạo, hướng đến mục tiêu trao quyền học tập và phát triển toàn diện cho phụ nữ và trẻ em gái dân tộc thiểu số tại các vùng khó khăn.
  • Người đẹp Phú Yên Hà Trúc Linh đăng quang Hoa hậu Việt Nam 2024
    Hà Trúc Linh - 21 tuổi, quê Phú Yên, sinh viên Đại học Tài chính Marketing TP HCM - vượt top 24 để đoạt vương miện Hoa hậu Việt Nam 2024.
  • Ra mắt sách “Phụ nữ bàn về vấn đề phụ nữ trên Phụ nữ tân văn"
    Nhà xuất bản Phụ nữ Việt Nam vừa ra mắt cuốn sách "Phụ nữ bàn về vấn đề phụ nữ trên Phụ nữ tân văn", tuyển chọn các bài viết tiêu biểu của nữ trí thức trên tuần báo Phụ nữ tân văn – một diễn đàn quan trọng trong phong trào nữ quyền Việt Nam đầu thế kỷ XX. Ấn phẩm dày 600 trang, do Đoàn Ánh Dương biên soạn và giới thiệu, được phát hành trên toàn quốc từ tháng 6/2025.
  • Hà Nội nêu cao tinh thần “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”
    Tại kỳ họp thứ 24 (kỳ họp chuyên đề) diễn ra sáng 27/6, HĐND Thành phố Hà Nội khóa XVI, nhiệm kỳ 2021-2026 đã thông qua Nghị quyết về phân cấp quản lý nhà nước một số lĩnh vực kinh tế - xã hội trên địa bàn Thành phố, bảo đảm thực hiện đúng phương châm “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”.
  • Phát động cuộc thi ảnh báo chí 'Việt Nam trên hành trình đổi mới’
    Cuộc thi ảnh báo chí “Việt Nam trên hành trình đổi mới” do Báo Nhân Dân phối hợp Hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam tổ chức nhằm tuyên truyền, quảng bá hình ảnh đất nước, con người, những thành tựu về chính trị, kinh tế, xã hội, văn hóa cũng như vị thế của Việt Nam trong quá trình hội nhập quốc tế trong quá trình 40 năm đổi mới.
  • Hà Nội sửa đổi, bổ sung quy định phân cấp nguồn thu, chi để mô hình chính quyền địa phương 2 cấp hoạt động hiệu quả
    Để có cơ sở điều chỉnh, giao dự toán ngân sách năm 2025 cho các xã, phường sau sắp xếp đảm bảo nguồn ngân sách để thực hiện các nhiệm vụ được giao từ ngày 1/7/2025, HĐND Thành phố Hà Nội ngày 27/6 đã thông qua Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số nội dung quy định tại Nghị quyết số 22/2022/NQ-HĐND ngày 08/12/2022 về phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi giữa các cấp ngân sách, định mức phân bổ ngân sách Thành phố và tỷ lệ phần trăm phân chia nguồn thu giữa các cấp ngân sách giai đoạn 2023-2025.
  • Trình chiếu loạt phim đỉnh cao của Hàn Quốc tại Liên hoan phim châu Á Đà Nẵng lần 3
    Liên hoan phim châu Á Đà Nẵng lần 3 diễn ra từ ngày 29/6 – 5/7 sẽ có nhiều hoạt động hấp dẫn, đặc biệt khán giả sẽ có cơ hội gặp gỡ nhiều diễn viên Hàn Quốc.
  • Festival Nông sản Hà Nội: Thúc đẩy mô hình canh tác, chế biến và tiêu dùng nông sản gắn với văn hóa – du lịch
    Từ ngày 26 - 29/6/2025, tại quận Tây Hồ, Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội phối hợp UBND quận Tây Hồ tổ chức Festival Nông sản Hà Nội lần thứ 4 – sự kiện xúc tiến thương mại nông nghiệp thường niên đang ngày càng khẳng định vị thế là điểm hẹn lớn của người tiêu dùng và các nhà sản xuất nông sản trên cả nước.
  • [Podcast] Đình Mễ Trì Thượng – Nơi lưu giữ những lớp trầm tích văn hóa Hà Nội
    Trong hàng ngàn di tích lịch sử văn hóa của Thủ đô ngàn năm văn hiến, thì đình Mễ Trì Thượng là ngôi đình cổ kính bậc nhất. Ngôi đình này nằm trên gò Quy Sơn (núi Rùa), thuộc làng Mễ Trì Thượng (tên Nôm là Kẻ Mẩy). Mễ Trì Thượng không chỉ mang dáng dấp kiến trúc cổ đặc trưng Bắc Bộ, mà ngôi đình này còn là nơi lưu giữ những lớp trầm tích văn hóa của một Hà Nội đang chuyển mình theo vòng quay thời gian.
Giáp Hải - trạng nguyên, nhà ngoại giao xuất sắc
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO