Tác giả - tác phẩm

Đọc tập thơ “Người tha hương” của Khuất Bình Nguyên

Nhà thơ Bằng Việt 08:46 15/07/2024

Tâm trạng “tha hương” và “sầu xứ” vốn là một đề tài được nhiều nhà thơ đồng cảm và chia sẻ, dù ở bất cứ đâu trên thế giới.

bia-sach.jpg

Nhà thơ lớn của Đức Bertolt Brecht cũng đã từng viết về nỗi tha hương và lưu lạc của các nhà thơ: “Hôme vốn không nhà/ Đantê thì lại rời bỏ nó/ Lý Bạch và Đỗ Phủ/ Vì chiến tranh đều phải sống giang hồ/ Giữa ba mươi triệu sinh linh chết chóc!”. Cả Nazim Hikmet, nhà thơ lớn Thổ Nhĩ Kỳ cũng vô cùng đau đớn khi phải sống lưu vong suốt cả đời: “Tổ quốc ơi…/ Trên trán tôi chỉ còn vết nhăn sâu/ Cùng một vết thương mưng sâu trong ngực/ Và cả mái đầu bạc tóc/ Tổ quốc ơi Tổ quốc/ Tổ quốc trong tôi còn bấy nhiêu thôi!”. Còn nhà thơ Phạm Tiến Duật sau khi viết xong “Những vùng rừng không dân” từng tâm sự với tôi là rất muốn viết một trường ca về “Những vùng đất di dân”. Và anh đọc cho tôi nghe một đoạn trường ca mà lúc đó anh mới phác thảo. Tôi chỉ còn nhớ được loáng thoáng mấy câu: “Bỏ lại đất đai, bỏ lại cha ông/ Họ cắm cúi đi, đâu là đích đến?/ Đi khắp đất, giống những sọc đen trên quả dưa/ Đi khắp biển, thành những luồng hải lưu cuộn xoáy...”. Đáng tiếc, bản trường ca hứa hẹn tràn đầy tính nhân văn ấy, Phạm Tiến Duật còn chưa kịp hoàn thành.

Nhà thơ Khuất Bình Nguyên, trong tập thơ mới “Người tha hương” (NXB Hội Nhà văn, 2024) cũng đồng điệu với những nỗi đau đời này của nhân loại, khi người ta luôn phải khắc khoải vì nỗi nhớ quê hương. Vì sao mà nhớ? Người ta chỉ phải quá nhớ, khi luôn cần đến một điều gì đang khuyết, đang hụt. Vậy Khuất Bình Nguyên khuyết hay hụt điều gì trong cuộc đời này? Anh có một cách nhìn rất khác biệt về mọi sự vật quanh mình: “Lên Ba Vì không gặp mùa thu/ Năm cũ, đi tìm mình chưa tới/ Bao nhiêu tha hương nhuộm cũ mái đình làng!”. Đừng vội hỏi, vì sao không gặp mùa thu mà lại không tìm ra mình. Tôi nhớ, trong tập thơ trước đây của Khuất Bình Nguyên “Hoa hoàng đàn nở muộn”, có một câu thơ rất hay: “Tôi sợ chiều thu rơi hết lá/ Còn đâu vàng nữa để bâng khuâng!”. Hóa ra cái mùa thu ngập lá vàng ấy quan trọng với tâm hồn nhà thơ đến vậy, thảo nào, không gặp được mùa thu, thì cũng không thể tìm ra cái Tôi đích thực!

Chưa hết, trong tập “Bỏ quên trong rừng thu”, tác giả còn một câu thơ gây bất ngờ nữa: “Bỏ quên trong rừng thu/ Những lối mòn cỏ rối...”. Những lối mòn cỏ rối ấy thì có quan trọng gì đâu với mọi người? Đúng thế, nhưng nó chỉ quan trọng với tâm hồn Khuất Bình Nguyên, mà không có nó, tâm hồn nhà thơ cũng có phần hụt hẫng. Cũng chính vì những cái ngỡ như “không có gì” ấy, mà khi ta xa nó, nhớ nó, là ta đã đủ rơi vào tâm trạng “sầu xứ” giống với một kẻ tha hương, bị lưu đày! Những điều này chỉ xảy ra đối với một tâm hồn rất nhạy cảm, hay nghĩ ngợi, và khi đã nghĩ thì luôn đưa mình đi rất xa, tới tận đáy những lý lẽ hoàn hảo, không khoan nhượng. Chính vì thế, khi không còn được trực diện tiếp cận với làng quê, nơi có cái “Cổng làng xưa/ Xa hơn cả thời xưa”, có mọi liên hệ máu thịt với một vùng trời vùng đất giàu ấn tượng và kỷ niệm từ bé, thì tác giả đã thú nhận ngay, rằng mình đã hóa kẻ tha hương: “Bước qua cổng làng, tôi thành người lớn/ Tha hương, học cách làm người...”. Và nhà thơ bùi ngùi: “Vẩn vơ tìm lại mình.../ Chỉ thấy trăng xứ Đoài/ Lặn sâu xuống các dòng sông ấy.../ Qua cổng làng xưa/ Tôi mơ thành đứa trẻ/ Trở về với mẹ/ Khao khát làm người nhà quê...”. Đấy là một cảm giác chân thật, không hề cường điệu.

1-nguoi-tha-huong-img_7722.jpg

Trong những hình ảnh quê hương dễ liệt kê ra những hình ảnh mây, núi, sông, trăng, mưa, những yếu tố hầu như lúc nào cũng khắc sâu trong tâm tưởng Khuất Bình Nguyên, và gây ấn tượng trong thơ anh: “Về làng, mở cổng làng ra/ Bao nhiêu xưa cũ, nhà nhà, trăng trăng”/ “Xứ Đoài, ngừng lại mà trông/ Kìa núi ba ngọn, kìa sông hai dòng”/ “Dọc bờ sông Đà, sông Tích, ngập đầy mây”/.../ “Trăng xưa mặc áo người quê cũ/ Lỡ gặp mùa trăng lúc bạc đầu”. Hay: “Ngày cuối cùng của một mùa ngâu/ Ròng rã mưa như không thể bao giờ dừng được nữa...”. Rồi: “Không biết về đâu mưa/ Không biết về đâu nắng/ Áo phong trần bạc trắng/ Thêm một lần cũ xưa!”.
Tuy nhiên, điều tác giả quan tâm nhất về quê hương mình là con người và số phận con người. Một vùng quê cổ xưa, biết bao nhiêu chùa chiền, tượng Phật. Mà Phật trong thơ Khuất Bình Nguyên lại không hề cao xa, trái lại, luôn “đồng cam cộng khổ”, cùng chung số phận với người. “Phật với người lưu đày, lận đận/ Gánh nặng đời người rạn cả hai vai”. “Phật là ai? Người hỏi: Phật là ai?/ Nắm đất lẫn đá ong xứ Đoài nặn thành ba vị Phật”. Ba vị Phật đó là Tam thế, tượng trưng cho quá khứ, hiện tại và tương lai. Nhưng dưới ngòi bút của tác giả, Tam thế cũng chứa đầy uẩn khúc gian truân: “Thành Phật rồi, đời phải chia ba/ Quá khứ, Vị lai chưa làm tròn hạt mưa Sắc - Không nhà Phật/ Hiện tại chảy xót xa bờ sông Tích/ Chưa siêu hình, đời đã nổi can qua!”. Chúng ta lưu ý, từ “siêu hình” và “siêu thực” trong thơ Khuất Bình Nguyên luôn được dùng với một nghĩa riêng, ví dụ trong bài thơ “Sáng thế kỷ” cùng trong tập, có câu: “Ta siêu thực địa đàng không có thật/ Tưởng gặp rồi, lại tan thành bụi đất/ Cả nhân quần đắng cỏ mùa xuân!”.

Vẫn nối theo triết lý Phật pháp, nhưng trong bài “Nhị nguyên luận”, nỗi buồn của nhà thơ nhiều vân vi này còn lớn lao, bao quát hơn nhiều: “Người cố bơi sang Niết Bàn ở bờ bên kia/ Dập tắt sân si cõi đời dâu bể/ Sông Giác chảy thầm, mà sóng ngầm dữ thế/ Gần hết đời còn ở giữa nông sâu”.“Thế gian này, các dòng sông đều là sông Giác/ Chảy thầm thì, vì tiếng thở dài thôi/ Sông gột rửa bụi đời, thay đổi hết/ Kiếp chúng sinh đau đớn được làm người”.

Triết lý trong thơ Khuất Bình Nguyên thường lắng sâu và giàu chiêm nghiệm. Anh khát khao những điều hoàn hảo trong cõi đời này, nhưng tiếc thay, những điều mong đợi ấy chưa thể đến, vì thế giọng thơ chủ đạo trong “Người tha hương” nhiều chỗ lặng lẽ và ngậm ngùi. Anh gửi gắm câu thơ cho Hàn Mặc Tử, mà cũng như để nói với mình: “Chàng sinh ra vào một đêm trăng khuyết/ Suốt đời mong mỏi gặp trăng tròn!”. Cho tới bài “Ở cuối con đường” gần cuối tập thơ, thì anh bình thản tự bạch: “Trăm năm qua, trăn trở cuộc vuông tròn/ Tôi đi cạn dưới đáy sâu, âm thầm cát đắng”. Thế đó, cái được và mất của một nhà thơ luôn trăn trở với niềm vui và hạnh phúc của cuộc đời và của cả cộng đồng.

Trong tập “Người tha hương” còn khá nhiều bài viết đầy cảm thông và có suy tư sâu sắc về các văn nghệ sĩ và bạn bè đồng nghiệp, có thể kể như: Hàn Mặc Tử, Nguyên Hồng, Hoàng Cầm, Nguyễn Huy Thiệp… và một số bài thơ viết ở nước ngoài. Tôi chỉ xin dừng lại ở bài “Bình minh mưa” mà tác giả đề tặng cho tôi: “Tiếng mưa tí tách trong những bụi cây/ Cỗ xe xộc xệch với con ngựa gầy buồn bã/ Nhà thơ đánh xe ngủ quên/ Xe chở thơ đi qua thiên đường lúc nào chẳng rõ.../ Mọi điều tốt lành có phải chỉ đi lướt bên ta/ Giọt mưa mùa thu vô tình giữ lại.../ Bình minh mưa/ Không hẹn trước bao giờ...”. Như chúng ta đã hình dung, hình tượng “mưa” trong thơ Khuất Bình Nguyên bao giờ cũng tạo nên cảm xúc tốt lành, làm tươi mát hồn người, xoa dịu những vết thương. Thơ trên cỗ xe cũ kỹ từ xa xưa của nhân loại lướt qua bình minh mưa thật đẹp, cũng như chính cơn mưa kia, có những tác động tích cực không thể chối cãi đến tâm hồn con người. Nhưng phải chăng, nó cũng chỉ như một điều tốt lành lướt qua một lần rồi thôi, và không bao giờ quay trở lại. Lỗi ở thơ quá mong manh hay lỗi ở người quá thực dụng? Chưa thể phân tích rành rọt ra hết, nhưng hãy cứ nên vui rằng những câu thơ trong veo vang lên từ một bình minh mưa, dù một lần thôi, cũng đủ để làm ta nhớ mãi suốt đời. Thế chẳng phải đã là diệu kỳ lắm rồi sao?

Những câu thơ của Khuất Bình Nguyên tràn đầy nỗi ưu tư nhân thế, luôn muốn tìm ra sự tròn đầy trong cảm giác thiếu vắng và hụt hẫng, khi luôn khao khát có một mái ấm thân thương ở quê nhà che chở, cũng như mong ước hết lòng cho hạnh phúc toàn vẹn của quê hương, phải chăng, cũng xứng đáng là một “bình minh mưa” tươi mát cho những người yêu thơ chúng ta? Và cuộc sống hôm nay, bao gồm cả vật chất và tinh thần, phải phấn đấu làm sao để không còn ai phải bỗng dưng cảm thấy thiếu hụt và tiếc nuối điều gì, nhất là không bao giờ phải bị rơi vào cảm giác “tha hương” ngay trên đất nước mình./.

Bài liên quan
(0) Bình luận
  • Xuân về, trò chuyện với tác giả “Mùa xuân, làng lúa làng hoa”
    “Lúa ơi thơm ngát cho em hát cùng người/ Bởi lúa yêu cuộc đời nên xanh thắm tươi ruộng đồng/ Sóng lấp lánh mặt hồ cho hoa em ngào ngạt/ Hương hoa bay dào dạt/ Làng hoa em gọi mùa - Mùa xuân...”
  • Khám phá địa danh lịch sử, văn hoá qua bộ sách song ngữ "Hà Nội - Sài Gòn du ký"
    Bộ sách song ngữ Hà Nội - Sài Gòn du ký là bộ sách độc đáo kết hợp giữa yếu tố du ký, tranh truyện, mang đến cho độc giả một hành trình thú vị khám phá vẻ đẹp và văn hóa đặc sắc của hai thành phố nổi tiếng nhất Việt Nam: Hà Nội và Sài Gòn.
  • “Dạ thưa, xứ Huế bây chừ”: Góc nhìn trữ tình và chân thực về xứ Huế
    Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật vừa ra mắt bạn đọc cuốn sách “Dạ thưa, xứ Huế bây chừ”. Đây là tác phẩm mới nhất trong sê-ri sách du lịch, được viết bởi tác giả Nguyễn Thái Bình cùng với nhóm biên soạn. “Dạ thưa, xứ Huế bây chừ” không chỉ đơn thuần là một cuốn du ký, mà còn là một bộ bách khoa toàn thư mini về Huế - một trong những địa danh văn hóa đặc sắc của Việt Nam.
  • GS.TS.KTS Hoàng Đạo Kính: “Người không cũ” của Hà Nội
    GS.TS.KTS Hoàng Đạo Kính đã dành cả cuộc đời của mình cho kiến trúc, dành tình yêu cho Hà Nội - mảnh đất ông sinh ra và lớn lên. Sau khi tốt nghiệp Đại học kiến trúc Matxcơva năm 1967 và bảo vệ luận án Phó tiến sĩ kiến trúc về di sản và trùng tu năm 1977, ông trở về nước. 20 năm giữ chức Giám đốc Trung tâm thiết kế và tu bổ di tích Trung ương (nay là Viện Bảo tồn di tích), Ủy viên Hội đồng Di sản văn hóa Quốc gia, Phó Chủ tịch Hội kiến trúc sư Việt Nam,… ông đã dành trọn kiến thức, tâm huyết cho công tác bảo tồn, trùng tu di tích để gìn giữ và phát huy những di sản cha ông. Giải thưởng Lớn, Giải thưởng Bùi Xuân Phái - Vì tình yêu Hà Nội, năm 2024 vinh danh GS.TS.KTS Hoàng Đạo Kính như khẳng định lại những đóng góp của ông trong suốt hơn nửa thế kỉ qua.
  • Ra mắt cuốn sách “Khi tài nguyên không còn khan hiếm”: Hành trình vượt qua giới hạn để phát triển bền vững
    Ngày 16/1/2025, tại Hà Nội, Mochibooks chính thức phát hành cuốn sách “Khi tài nguyên không còn khan hiếm: Hành trình vượt qua giới hạn để phát triển bền vững” của tác giả TS. Lê Hữu Thi. Đây là tác phẩm mở ra những góc nhìn mới mẻ và sâu sắc về mối quan hệ giữa công nghệ, tài nguyên và sự phát triển bền vững trong bối cảnh thế giới đang chuyển mình mạnh mẽ.
  • Khám phá Tết qua những ấn phẩm sách đặc sắc cho thiếu nhi
    Chào đón năm mới Ất Tỵ 2025, Nhà xuất bản Kim Đồng giới thiệu đến bạn đọc những ấn phẩm sách Tết đặc sắc, phong phú về thể loại, từ thơ, truyện, sách kiến thức, sách kỹ năng giúp các bạn nhỏ hiểu thêm về phong tục Tết, đặc biệt là vẻ đẹp truyền thống của Tết cổ truyền dân tộc.
Nổi bật Tạp chí Người Hà Nội
  • [Podcast] Lễ chùa đầu xuân: Nét văn hóa, thanh lịch của người Tràng An - Hà Nội
    Đi lễ chùa đầu năm là một nét đẹp văn hóa tâm linh lâu đời của người Việt Nam ta nói chung và người Hà Nội nói riêng. Phong tục này phản ánh sự hòa quyện giữa tín ngưỡng tôn giáo và đời sống tinh thần của dân tộc. Trong ngày đầu năm mới, người dân Hà Nội nô nức đến các đền, chùa đầy vốn trầm mặc nhưng đầy vẻ trang nghiêm, linh thiêng để dâng hương, cầu nguyện và hướng lòng mình đến những điều thiện lành.
  • Ngày thơ Việt Nam lần thứ 23 sẽ được tổ chức tại thành phố Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình
    Ngày 12/2/2025, tại thành phố Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình, Ngày thơ Việt Nam lần thứ 23 sẽ chính thức được tổ chức với chủ đề “Tổ quốc bay lên”. Đây là lần đầu tiên sự kiện thơ lớn này được tổ chức ngoài Thủ đô Hà Nội, đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong việc đưa Ngày thơ Việt Nam đến gần hơn với công chúng cả nước.
  • Điểm đến Hà Nội trong mắt người nước ngoài
    25 năm kể từ khi được UNESCO trao tặng danh hiệu “Thành phố vì hòa bình”, Hà Nội đã có những bước chuyển mình tích cực, toàn diện, trở thành điểm đến “an toàn - thân thiện”, được bạn bè quốc tế đánh giá cao. Nhân dịp năm mới, cùng lắng nghe những chia sẻ của một số người đến từ các quốc gia khác nhau về Hà Nội - điểm đến mà họ lựa chọn để dừng chân. Với họ, dù sống ở Hà Nội chỉ vài năm hay nhiều thập kỷ thì nơi đây đã trở thành quê hương thứ hai mà họ yêu thương, gắn bó…
  • Chủ tịch nước Lương Cường chủ trì Lễ dâng hương tại Hoàng thành Thăng Long
    Sáng 6/2, (mùng 9 tháng Giêng) Chủ tịch nước Lương Cường đã chủ trì Lễ dâng hương khai Xuân Ất Tỵ 2025 tại Điện Kính Thiên - Khu di tích Hoàng thành Thăng Long.
  • Bộ Y tế cảnh báo về đợt dịch cúm mùa bùng phát tại Nhật Bản
    Chiều 5/2, Bộ Y tế cho biết Hệ thống giám sát dựa vào sự kiện tại Việt Nam ghi nhận các thông tin về đợt bùng phát dịch cúm mùa tại Nhật Bản.
Đừng bỏ lỡ
Đọc tập thơ “Người tha hương” của Khuất Bình Nguyên
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO