Tác giả - tác phẩm

Thi Hoàng: “Nước mắm thành hương của tư duy”

Nhà thơ Vũ Quần Phương 15:49 15/09/2023

Nhà thơ Thi Hoàng tên thật là Hoàng Văn Bộ, sinh ngày 5/5/1943 tại Vĩnh Tiến, Vĩnh Bảo, Hải Phòng. Ông làm việc nhiều năm ở Sở Văn hóa và Hội Văn nghệ Hải Phòng, hiện đã về hưu và vẫn viết ở Hải Phòng.

nha-tho-thi-hoang.jpg

Thi Hoàng làm thơ vào thời kỳ máy bay Mỹ oanh tạc ác liệt miền Bắc. Hai câu thơ viết về thiên nhiên thời chiến: bầu trời gan góc xanh dù ngày sẽ nhiều báo động và sức sống quyết liệt của mặt đất đã thành biểu tượng thơ của cuộc kháng chiến khi ấy: “Trời thì xanh như rút ruột mà xanh/ Cây thì biếc như vặn mình mà biếc”.

Thi Hoàng là cây bút chịu tìm tòi: thể nghiệm các cách diễn đạt, thể nghiệm cả cách tư duy mới, cách cảm xúc mới. Thi Hoàng có đòi hỏi cao cho thơ. Ông không tham in nhiều, nhưng lao động thơ kiên nhẫn. Chú trọng tìm một bút pháp có sức ma sát mạnh vào tâm hồn người đọc. Những bài thơ thời đầu, khoảng 20 năm, thường hay về câu, có những câu trội. Trội ý, trội tình, nhất là trội về cách diễn đạt. Nhưng toàn bài thì chưa liền khối, chưa xác định tâm trạng sâu sắc phải có của tác giả trước đề tài. Thi Hoàng có phần ảnh hưởng Chế Lan Viên trong lập ý vá trong khuynh hướng triết lý. Triết lý thường tư biện, siêu hình - vốn là bệnh của các nhà thơ giàu ý tưởng. Năm tháng, kinh nghiệm trường đời và những lo toan thiết thực, giúp họ khắc phục dần. Năm 1995, với tập trường ca “Gọi nhau qua vách núi”, Thi Hoàng đã “xác định” được mình, đã kết hợp được mới lạ sâu sắc. Ông có cách cụ thể hóa những ý niệm trừu tượng. Ông diễn đạt như rạch ấn tượng vào người đọc. Trong lời “Xin phép xuất bản”, như một khai từ cho trường ca, ông giãi bày việc làm thơ: “Tôi là kẻ bị những ý tưởng đuổi săn chạy vào con đường độc đạo/ Những con chữ đã in đó là vết chân của tôi chạy qua trang báo/ Mong tìm về nơi yên ổn cũng không xong/ Khi giơ tay gõ vào vầng trán mình/ Như gõ cửa căn nhà thân quen/ Giờ trong ấy có những người lạ ở”.

Chiêm nghiệm đúng, diễn tả bạo. Đúng - vì được hình thành từ chiêm nghiệm nên cụ thể và sâu sắc. Phát hiện vào bản chất sự việc được lóe lên từ trong nhận xét, đôi khi như vu vơ. Như có lần ông nói tới cái ngáp lén trong cuộc họp trọng đại ở Liên hiệp quốc. Đấy là thành tựu kết tinh của hàng chục năm lao động thơ kiên trì. Đấy cũng là không gian đủ độ rộng cho cách diễn đạt lạ, bạo, vốn là sở trường của Thi Hoàng, được đắc địa tung hoành. Ông chơi chữ trong chuyện “bán thơ”: “Bán cho tiên nhưng tiên chẳng có mà/ Bán cho ma nhưng ma chẳng có tiền”. Đùa cũng là đùa mà thật cũng là thật, nhưng ai hiểu tương quan lượng và chất thơ bây giờ thì hẳn nhận ra ý vị hài hước khá “nên thơ" ngay trong ngữ cảnh chơi chữ này. “Thơ ấy mà tỉnh quá cũng là điên”.

Thi Hoàng có năng khiếu độc đáo là “trần tục hóa", nói rõ hơn là “ẩm thức hóa", đề cao vị giác, mọi vẻ đẹp thiêng liêng, mọi không gian cao cả: Ông cảm nhận thiên nhiên đêm trong sự hòa hợp bằng âm điệu du dương và nếm nó, quả trái thì ngọt và các ngôi sao thì… mặn: “Nỗi buồn du dương côn trùng rì rào/ Quả nín nhịn trở mình ngọt lự/ Đỉnh trời mằn mặn mấy ngôi sao”.

Ông táo bạo lập ý, sự táo bạo thành thói quen, ngay cả khi nói việc đau xương đau cốt thông thường, vốn dễ trò chuyện: “Ai đang lùng sục trong xương cốt tôi/ Nhức buốt lần mò đi hành hương”. Nhưng nhiều hơn, sự táo bạo của ông biểu hiện một cách lôi thơ đến gần đời, như đời. Đây công dụng của tình yêu trong sự nuôi người được kéo vào bếp núc: “Tình yêu của tôi là lửa để nấu chín thức ăn/ Là nước chảy theo những đường ống quanh co với chiếc thùng người hứng”.

Thói quen hạ những khái niệm cao cả xuống ngang tầm tay trần thế, Thi Hoàng không dùng lửa khái niệm mà dùng lửa cụ thể - lửa nấu chín thức ăn, và nước thì như nước của nhà máy nước thành phố thời kỳ dùng máy nước công cộng trong các khu chung cư. Ý thơ trở nên gần người, nó sống với người. Dễ cảm nhận và in vào trí nhớ bằng tính độc đáo mà đương nhiên trong sự so sánh. Độc đáo dễ thành kỳ khu, Thi Hoàng độc đáo để thành đương nhiên do ông có một “phép thuật” cao cường là trộn lẫn rất tài những thứ cụ thể tầm thường, thậm chí quá tầm thường, rất không thơ vào những lập luận mỹ miều chính xác, tạo nên một thứ hổ lốn đầy chất thơ và đầy tính hiện đại. Một chất thơ mới mẻ so với thi pháp cổ điển và ngay cả với thi pháp của thời Thơ Mới (1932-1945). Hai thi pháp trên lấy đẹp trừu tượng cao cả và tù mù trộn với đẹp cụ thể thường ngày, thậm chí trộn với cái không đẹp cũng rất đời thường mà tạo ra tương quan thơ bất ngờ. Bất ngờ vì ông có lý trong các so sánh trái khoáy ấy. Tập thơ “Bóng ai gió tạt” (Hội nhà văn Việt Nam tặng giải thưởng năm 2002) cho thấy một Thi Hoàng cứ trái khoáy mà lại chín việc đời. Ông tìm ra chất thơ sâu sắc trong những chuyện đời bình dị. Ông giúp cho người đọc đọc ra cái vẻ đẹp đến ứa nước mắt của đời thường khi quan sát những đứa trẻ chơi trước cửa đền: “Chợt ngẫm thấy trẻ con là giỏi nhất/ Làm được buổi chiều rất giống ban mai/ Thánh cũng hân hoan, đố ai biết được/ Ngài ở trong kia hay ở ngoài này”.

Trong kia là hậu cung ngạt ngào nhang đăng u ẩn, ngoài này là thằng cu cái hĩm đang đùa chơi liến láu, thánh đang ở phía nào? Cách triết lý của Thi Hoàng bây giờ giản dị mà giúp đời, khác nhiều so với thời ông sính làm thơ trí tuệ. Ông tưởng nhớ Bí thư tỉnh uỷ Vĩnh Phú Kim Ngọc bị kỷ luật vì tội đi trước thời đại. Lời lẽ ôn tồn mà thấm thía, xót xa. Thơ như lời tự nhủ, mang giọng tự nhủ thấm thía: “Nhớ bác quá bác Kim Ngọc ạ/ Gạo giờ có lúc thừa mà cháu đâu dám để cơm rơi/ (...) Cơm rơi vãi là tâm hồn rơi vãi/ Thế thì làm thơ về bác làm gì”.

Đóng góp của Thi Hoàng chính là ông chỉ cho ta thấy những khía cạnh thâm trầm ẩn giấu đó của đời trong một nụ cười tươi như… mếu. Năm 2002, trong một bài thơ tặng Thi Hoàng, tôi đã tự “đánh dấu” vào lòng mình, món đặc sản “trộn lẫn” rất lợi hại này của ông: “Anh trộn lẫn với nhiều chiều kích thước/ trộn lẫn thơ, nước mắm với nội hàm./ Thơ có vị và nội hàm mằn mặn/ nước mắm thành hương của tư duy/ Anh thành ông phù thủy/ lấy rốn con chuồn chuồn làm câu cổ thi”.

Sang thế kỷ 21, ông cho xuất bản hai tập trong thập niên đầu, cảm hứng còn săn lắm. Tập đầu có cái tên hơi lằng nhằng “Theo đuổi tự nhiên và những bài liên quan hay là Cộng sinh với những khoảng không”. Đọc thơ có hơi mệt. Mệt như đọc cái tên tập. Có lẽ ông mải “trộn” quá. Thành ra trọng ý hơn tứ. Mất cái thú của hàm súc. Tập sau nhan sắc hơn. Ngồi “Chờ hoa nở” hay “Ngồi với chó đá” đều duyên dáng. Tuổi ấy thơ ấy, cũng là sức bền của cảm hứng./.

Bài liên quan
(0) Bình luận
  • Hình tượng Hồ Chí Minh qua những tư liệu của GS.TS Trình Quang Phú
    Năm 2022, chuyến đi công tác thực tế khu di tích cách mạng Tân Trào, Tuyên Quang giúp tôi có một số sách viết về Chủ tịch Hồ Chí Minh. Trong đó, cuốn sách “Từ làng sen tới bến Nhà Rồng” và “Đường Bác Hồ đi cứu nước” là hai cuốn sách của tác giả Trình Quang Phú làm tôi ấn tượng nhất.
  • Tuần lễ Văn học Phần Lan: Kết nối bạn đọc Việt qua thế giới Moomin
    Chiều 11/7/2025, tại Nhà xuất bản Kim Đồng (55 Quang Trung, Hai Bà Trưng, Hà Nội) đã diễn ra lễ khai mạc “Tuần lễ Văn học Phần Lan – Trưng bày Tove Jansson & Moomins 80”, mở đầu chuỗi hoạt động diễn ra từ ngày 12 đến 20/7/2025. Chương trình do NXB Kim Đồng phối hợp cùng Đại sứ quán Phần Lan tại Việt Nam và The Initiative of Children's Book Creative Content (ICBC) tổ chức nhân kỷ niệm 80 năm ra đời tác phẩm đầu tiên về nhân vật Moomin của nhà văn Tove Jansson.
  • Góc nhìn đa chiều và sâu sắc của một học giả Nhật về Việt Nam
    Nhằm cung cấp thêm cho bạn đọc góc nhìn của một học giả nước ngoài về Việt Nam, NXB Chính trị quốc gia Sự thật phối hợp với Sbooks phát hành cuốn sách “Việt Nam - Một góc nhìn từ Nhật Bản” của GS.TS. Furuta Motoo. Không chỉ thể hiện tầm vóc học thuật, cuốn sách còn là sự kết tinh của gần 50 năm gắn bó, nghiên cứu nghiêm túc và đầy tâm huyết của một học giả Nhật Bản dành cho đất nước hình chữ S.
  • Ra mắt sách “Trở về từ hỗn loạn” của tác giả Trần Nhật Minh
    Công ty TNHH Sách và Truyền thông Việt Nam (Tri Thức Trẻ Books) phối hợp cùng NXB Thông tin và Truyền thông vừa ra mắt độc giả cuốn sách “Trở về từ hỗn loạn” của tác giả Trần Nhật Minh. Cuốn sách thuộc thể loại tâm lý ứng dụng, tập trung giải mã các biểu hiện tâm lý cực đoan, các hội chứng rối loạn thường gặp và hướng dẫn người đọc thực hành phương pháp Inner Role Therapy – Trị liệu nội vai.
  • Vừa phát hành “Totto-chan bên cửa sổ” phần 2 lập tức tái bản
    Sau hơn bốn thập kỷ kể từ khi “Totto-chan bên cửa sổ” ra đời và trở thành hiện tượng xuất bản toàn cầu, tác giả Kuroyanagi Tetsuko đã hoàn thành phần tiếp theo mang tên “Totto-chan bên cửa sổ: Những chuyện tiếp theo”. Ngay khi ra mắt tại Việt Nam, tác phẩm đã tạo nên cơn sốt với 3.000 bản in đầu tiên được bán hết chỉ trong ba ngày, cho thấy sức hút bền vững của một trong những nhân vật văn học thiếu nhi được yêu thích nhất thế giới.
  • Gợi mở tư duy cải cách từ những thăng trầm của kinh tế Việt Nam
    Trong bối cảnh kinh tế Việt Nam đang đối diện với nhiều thách thức: tăng trưởng chậm lại, thị trường bất động sản trầm lắng, yêu cầu cải cách thể chế ngày càng rõ rệt…, việc nhìn lại những bài học từ lịch sử là điều cần thiết hơn bao giờ hết. Cuốn sách “Kinh tế Việt Nam – Thăng trầm và đột phá” (NXB Chính trị Quốc gia Sự thật, 2025) của hai tác giả Phạm Minh Chính và Vương Quân Hoàng mang đến một nền tảng tri thức khoa học và thực tiễn để suy ngẫm, định hướng cho hiện tại và tương lai.
Nổi bật Tạp chí Người Hà Nội
  • Quần thể di tích Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc được UNESCO ghi danh vào Danh mục Di sản thế giới
    Tại Kỳ họp lần thứ 47 của Ủy ban Di sản thế giới thuộc Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên hợp quốc (UNESCO), Giáo sư Nikolay Nenov (người Bulgaria) - Chủ tịch Kỳ họp đã chính thức gõ búa công nhận Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn - Kiếp Bạc là Di sản văn hóa thế giới.
  • Chùm thơ của tác giả Khúc Hồng Thiện
    Tạp chí Người Hà Nội xin trân trọng giới thiệu chùm thơ (hai bài) của tác giả Khúc Hồng Thiện.
  • Tuần lễ Văn học Phần Lan: Kết nối bạn đọc Việt qua thế giới Moomin
    Chiều 11/7/2025, tại Nhà xuất bản Kim Đồng (55 Quang Trung, Hai Bà Trưng, Hà Nội) đã diễn ra lễ khai mạc “Tuần lễ Văn học Phần Lan – Trưng bày Tove Jansson & Moomins 80”, mở đầu chuỗi hoạt động diễn ra từ ngày 12 đến 20/7/2025. Chương trình do NXB Kim Đồng phối hợp cùng Đại sứ quán Phần Lan tại Việt Nam và The Initiative of Children's Book Creative Content (ICBC) tổ chức nhân kỷ niệm 80 năm ra đời tác phẩm đầu tiên về nhân vật Moomin của nhà văn Tove Jansson.
  • [Inforgaphic] nhiệm vụ của UBND các tỉnh, thành phố về chăm lo đời sống người có công với cách mạng
    Tại Công điện số 102/CĐ-TTg gần đây về việc tiếp tục chăm lo tốt đời sống người có công với cách mạng nhân dịp kỷ niệm 78 năm Ngày Thương binh - Liệt sĩ (27/7/1947 - 27/7/2025), Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính yêu cầu cấp ủy chỉ đạo UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương làm tốt 4 nhiệm vụ trọng tâm. Qua đó làm sâu sắc hơn nữa chủ trương của Đảng, Nhà nước trong công tác người có công với cách mạng, gia đình liệt sĩ, “Đền ơn đáp nghĩa”, truyền thống “Uống nước nhớ nguồn” tốt đẹp của dân tộc Việt Nam.
  • Hình tượng Hồ Chí Minh qua những tư liệu của GS.TS Trình Quang Phú
    Năm 2022, chuyến đi công tác thực tế khu di tích cách mạng Tân Trào, Tuyên Quang giúp tôi có một số sách viết về Chủ tịch Hồ Chí Minh. Trong đó, cuốn sách “Từ làng sen tới bến Nhà Rồng” và “Đường Bác Hồ đi cứu nước” là hai cuốn sách của tác giả Trình Quang Phú làm tôi ấn tượng nhất.
Đừng bỏ lỡ
Thi Hoàng: “Nước mắm thành hương của tư duy”
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO