Mùa sen nở

Trong bà i thơ Tống biệt hà nh của Thâm Tâm có những câu hay như:

Ta biết người buồn chiửu hôm trước

Bây giử mùa hạ sen nở nốt

Một chị, hai chị cũng như sen

Mùa hạ là  mùa sen nở. Ở Việt Nam hầu hết các đầm, hồ lớn từ ngà n đời xưa đửu có trồng sen. Riêng Hà  Nội khi chưa bị thu hẹp thì Hồ Bảy Mẫu, Hồ Thiửn Quang trên, Hồ Thiửn Quang dưới và  cả Hồ Gươm và  nhất là  Hồ Tây mùa hạ sen bát ngát, hương thơm là m dịu khí hậu của cả một vùng. Ngà y nay sen bị dọn nhiửu chỉ còn lại ở Hồ Tây. Dù sao hình ảnh sen vẫn đậm nét trong tâm hồn người Việt, nên ai cũng thuộc câu ca dao cổ:

Trong đầm gì đẹp bằng sen

Lá xanh, bông trắng lại chen nhị và ng

Nhị và ng bông trắng lá xanh

Gần bùn mà  chẳng hôi tanh mùi bùn

Bà i ca dao hiửn hòa, ngợi ca hoa sen trước hết là  vử vẻ đẹp nhiửu sắc nhiửu mầu của cụm hoa, nhưng không chỉ thế, câu ca dao còn ngụ ý ca ngợi phong cách, tiết tháo của loà i hoa qúi nà y, ở sát ngay cạnh bùn mà  chẳng chút nà o chịu dính mùi tanh tao.

Tất nhiên đây là  điửu mà  nhiửu người đã nhân ra, không chỉ ở ta mà  cả ở nước ngoà i. Như ở Trung Quốc, đại văn hà o đời Tống là  Chu Аôn Di có viết một bà i văn bà n vử sen nhan đử ài liên thuyết, trong đó có câu: Liên hoa chi quân tử­ có nghĩa Sen là  người quân tử­. Thì ra ở đâu ai cũng quý hoa sen nên dùng hình ảnh hoa nà y để sánh với những hình ảnh cao quí. Cho nên từ kháng chiến chống Pháp ở Nam Bộ đã có câu ca dao:   

Tháp Mười đẹp nhất bông sen

Việt Nam đẹp nhất có tên Bác Hồ

Hoa sen thanh thoát tinh khiết thật đáng được trân trọng. Hơn thế nữa không chỉ đẹp một cách dịu dà ng, không chỉ vững và ng khí phánh và  tiết tháo, sen thực ra còn cống hiến toà n bộ thân thế, thân phận mình cho con người: Ngó sen là  một thuốc bổ đồng thời là  một món ăn xà o với thịt bò ngon là nh, nhị sen để ướp trà  tuyệt hảo, hạt sen vừa là  vị thuốc vừa là  thức ăn ngon, chè hạt sen mùa hạ mê hoặc nhiửu người, ngay cả cái tim của hạt sen tức là  tâm sen cũng lại là  một dược liệu an thần, còn lá sen dùng để gói cốm cho hạt cốm thêm hương, thêm mát. Rõ rà ng là  từ đầu tới cuối, sen đã cống hiến cho con người không tiếc một bộ phận nà o.

Sen đã cống hiến cho con người không tiếc bộ phận nà o

Tất nhiên riêng cuộng sen thì không là  thực phẩm và  dược liệu nhưng lại là  một thi liệu của thơ ca Nguyễn Du từng viết: Dẫu lìa ngó ý còn vương tơ lòng, tơ sen vương vấn không dứt tượng trưng cho tình cảm luyến lưu gắn bó không dời, cũng như hương sen vốn đã thà nh thi liệu từ ngà n xưa. Thương em thương đến vô cùng, hương sen cà ng ngát nỗi lòng cà ng vương.

Hoa sen thơm và  thanh khiết không chỉ đi và o ca dao và  thơ hiên đại mà  đã đi và o thơ Việt Nam cùng với ...Nguyễn Trãi (1380-1442). Ở thế kỷ 15 mà  Nguyễn Trãi từng viết vử sen bằng thơ Nôm với tứ thơ đặc sắc còn được lưu trong Quốc âm thi tập:

Là m nhơ chẳng bén tốt hồ thanh

Quân tử­ kham khuôn được thử­a danh

Gió đưa hương đêm nguyệt đỉnh

Trinh là m của có ai tranh

Có thể câu ca dao gần bùn mà  chẳng hôi tanh .... có từ thời Nguyễn Trãi vì ý của câu thứ nhất trùng với ý của câu ca dao kia tức là  sen chẳng bén mùi bùn mà  lại có hương thanh khiết. Câu thứ hai nêu lên một lời khuyên bảo là  muốn là m người quân tử­ thì phải kham khuôn, hai chữ cổ có nghĩa là  bắt chước, thì mới giữ được danh tiếng, mới nổi danh, tức là  người quân tử­, người tử­ tế, không để mình nhuốm bùn rất sẵn có trong cuộc đời ô trọc. Câu thứ ba đặc biệt ca ngợi hương sen toả trong đêm có ánh trăng tĩnh lại. Thì ra cà ng vử đêm hương sen cà ng ngát. Và  cái hương sen đó giúp cho người ta giữ được tấm lòng trung trinh, một tấm lòng cao cả mà  không ai tranh được của ai, vì đó là  điửu thuộc vử bản chất trong người.

Cách đây sáu thế kỷ mà  thơ vử sen hay sâu sắc đến thế!

Và  nói tới Nguyễn Trãi lại nhớ đến Nguyễn Du (1765 - 1820), nhà  thơ kử³ tà i của dân tộc cũng yêu sen. Thời thanh niên ông từng đến Hồ Tây đắm mình trong vùng sen. Những kỷ niệm vử sen ăn sâu trong tâm hồn thi hà o đến nỗi ba, bốn chục năm sau, khi đã là m quan đại thần của Triửu đình Huế mà  trong một giấc mơ ông vẫn thấy hiện lên mồn một kỷ niệm cùng cô bạn gái đi hái sen ở Tây Hồ một ngà y thu tà n.

Tỉnh dậy ông viết bà i thơ Mơ được hái sen (Mộng đắc thái liên). Trong bà i thơ ông kể rằng buổi sang đó ông hẹn người bạn, cùng lên Hồ Tây để hái sen, chuyện trò cười nói đùa vui. Là  lúc thu đã chớm vử nên hoa sen chỉ còn lưa thưa và i bông cuối mùa, còn nhiửu bông gương đã ngậm hạt. Dẫu sao cả hai người đửu hái cả hai loại sen đó và  câu thơ Nguyễn Du vang lên:

Thái thái Tây Hồ liên

Hoa thực câu thượng thuyửn

Hoa dĩ tặng sở úy

Thực dĩ tặng sở thương

Nghĩa là :

Hái hái sen Tây Hồ

Gương, hoa chất đầy thuyửn

Hoa tặng người mình sợ

Gương tặng người mình thương

Thì ra Nguyễn Du cũng có người để mà  sợ nên những bông hoa sen cuối mùa quí giá ông sẽ phải đem tặng người đó, còn người mình yêu thương thì chỉ nhận được những gương sen ấp ủ những hạt sen ngon là nh chứ không thể là  hoa đẹp. Thì ra Nguyễn Du cũng có người để mà  sợ, để mà  phải dà nh hoa quí là m tặng phẩm.

Như vậy hoa sen là  báu vật của người Việt ở đồng bằng, nhưng liệu ở miửn núi và  cao nguyên có hoa sen phổ biến như ở đồng bằng hay không và  các dân tộc ít người, anh em ở các vùng đó có thưởng thức, có cảm nhận hoa sen với một mử¹ cảm như người vùng đồng bằng không.