Điệp khúc cỏ

Từng vạt mướt xanh, từng nhành, từng cọng, cỏ tắm nắng trời, cỏ rung rinh trong gió, cỏ ngậm sương tròn, cỏ chẳng biết đau dẫu những bàn chân dẫm đè lên cỏ. Cỏ là bốn mùa hiên ngang dông bão. Cỏ là nơi cuối cùng cố nhân gửi gắm. Dường như cỏ là thành phần không thể thiếu/ vắng trong thơ Lê Thành Nghị. Cỏ tạo nên điệp khúc tâm trạng bốn mùa vạn vật đổi thay, tình người chan chứa. Điệp khúc cỏ để lại dư ba day dứt khi chạm những câu thơ hồn vía: 

Có những câu thơ dù thiêu cũng không thể cháy 

Như thể lửa càng to, thảm cỏ mọc càng dầy 

(Thi sĩ)

Mật độ “cỏ” trong thơ Lê Thành Nghị quả thật rất dày. Ở bất kỳ vị trí quan sát nào, tâm trạng người thơ đều có góc nhìn phóng chiếu, quy nạp về với cỏ, cảm nhận tầm vóc của loài thân thảo thấp bé “nhoài” sát mặt đất, mà sức sống luôn báo hiệu những đổi thay có tính bản lề trong thiên nhiên, kích thích tính nhạy cảm của con người. Có một lời thề âm ỉ dọc cuộc đời, từ “Thuở nằm chơi trên cỏ” cho tới “Giờ sắp nằm dưới cỏ” mà không sao/ không thể thực hiện được việc “đánh cắp của thượng đế một ngôi sao” để tặng người con gái. Sự không thành ấy, tất nhiên là thế, thể hiện trong bài thơ vỏn vẹn hai mươi bảy từ, phân phối không đều ở bốn câu (câu thứ hai mười hai từ), mà sao cấu thành nên một tứ thơ, biểu hiện sự ăn năn, dằn vặt mãi không thôi. Bởi, như chính câu thơ đầu tiên trong bài Lời thề, nhà thơ xác định, cỏ đã ám ảnh ông từ thuở hoa niên, cái tuổi hồn nhiên duỗi mình trên cỏ mà mộng với mơ. Hơn thế, cỏ là tác nhân để ông về với mẹ: 

Lá rụng ngày đi như cuốn gió

Dế kêu tê dại cỏ trong vườn

Ai về tát cạn ao phiền muộn

Để mẹ thôi buồn, thôi ngóng trông

Cái “ao phiền muộn” ấy kết nối hai nỗi nhớ, của người mẹ nhớ con và của người con không nguôi ngoai nhớ mẹ, thành một sợi dây nghĩa tình mẫu tử. Chưa dừng lại ở đấy, sợi dây tiếp tục đan thành tấm lưới quan hệ đa chiều giữa cha và con, giữa mẹ và con, giữa cha và mẹ, giữa người và cảnh, giữa cảnh và cảnh, giữa động và tĩnh, giữa thực tại và quá khứ. Nhà thơ viết: 

Mẹ mất rồi… rau má mọc vườn hoang

Khoai lang bò ruộng nhà, bè rau ngoi nước nổi

Tháng ba nắng, xanh xao xóm đói

Cha một mình lặn lội nuôi con  

(Cha tôi) 

(Gọi là “rau” vì người ta nấu canh để ăn, giã ra lấy nước để uống, chứ rau má cũng là một loài cỏ, dẻo dai như bao loài cỏ hoang dại khác). Những câu thơ họa nên một bức tranh hài hòa màu sắc và đường nét trong bố cục có chiều sâu ngẫm suy. 

“Cỏ” trở thành ký ức, theo nhà thơ đi khắp mọi miền quê hương của Tổ quốc và vượt qua biên giới. “Cỏ ký ức” không chỉ để hoài niệm, mà tiếp sức cho nhà thơ chiêm nghiệm trên mỗi chặng đường, ở mỗi nơi dừng chân. Đường lên chùa Đồng Yên Tử, nơi “Tiếng chuông tê buốt suốt mùa thu”, khiến nhà thơ: 

Ta về ngơ ngẩn cùng tre trúc

Kìa lối vào mây đến cửa thiền

                         (Yên Tử) 

thì khi ngước nhìn hòn Vọng Phu trong khung cảnh “Lá vàng dặm cỏ/ Mây cuốn chân trời”, nhà thơ nghiệm ra rằng: 

Hình như không thể mềm hơn được nữa

Em hóa thành yên lặng giữa mưa bay

(Cánh buồm đỏ thắm)

Và, khi lên xứ Lạng, một điều chiêm nghiệm khác:

Anh vẫn biết, mềm không riêng gì nước

Thế nghĩa là núi cũng phải trôi thôi

…

Em từ thuở với đá ngầm ở lại

Giấu nỗi buồn trong suốt chảy trăm năm

Sự “mềm” và sự “cứng” ấy, tất cả đều hóa thân vào cỏ với sức sống tiềm ẩn, với sự tinh khiết lan trên bề mặt đất, tới mọi miền quê. Có gì như… vạt cỏ nắng lên

Như nàng tiên lung linh hiện từ đáy chén

…

Ôi quê hương! 

Chỉ có thể quỳ trước quê hương

Như quỳ trước những gì tinh khiết nhất!

(Rượu quê)

Cũng như khi tưởng nhớ Xuân Diệu, Lê Thành Nghị chân thật đến sắt se: 

Này con chim đến từ núi lạ

Đừng thả những câu thơ vàng xuống thảm cỏ xanh

Tôi lo những người đến sau nhặt lá

Vô tình đụng phải thơ anh!

bởi: 

Trong tay kẻ đê hèn thơ anh đồng lõa với bóng đêm vụng trộm

(Vội vàng lên với chứ)       

     Lê Thành Nghị viết: 

Bờ muốn anh hóa cỏ tím chờ sông

Mà quên không buộc gió!

(Dự định)

Đó không phải niềm tiếc nuối, mà là nhận chân cuộc đời trong biến thiên của quy luật, những quy luật khắt khe, ràng buộc, bởi chỉ đi tới sự giác ngộ con người mới tìm được cách tồn tại trong đó. Ngẫm về mẹ là một giác ngộ: 

Sớm muộn rồi ai cũng sẽ trở về với mẹ

Cho dù mẹ ta ra đi khi còn rất trẻ

Người mang theo những mùa tóc xanh vào biếc cỏ

…

Thôi kệ những thành bại, sang hèn, buồn vui, sướng khổ

Ta sẽ bay như mẹ giữa mây cao! 

(Mẹ trên cao)

Đã là giác ngộ thì ủy mị, đớn hèn, bi lụy không có chỗ chen chân. Bởi, như những chú dế kia:

Vui thì hát mà buồn cũng hát

Khi bờ sông cỏ tím đã vào thu

(Bờ sông tiếng dế) 

như cây bàng nọ: 

Những chiếc lá mùa thu sẽ viết

Sẽ đọc thầm trong cỏ suốt mùa thu

(Ký ức mùa thu Hà Nội)

như dọc dòng suối:

Cỏ bên bờ mơ mộng mọc lên

Hoa thơm ngát hình như vì nước chảy

(Nhớ suối tận nguồn)

và ngay cả bản thân:

Ta về làm đất chờ hạt xuống

Hóa những cánh diều bay trăng

(Mùa thu đến rồi đi)

     Như nhiều câu thơ khác, những câu thơ này người thơ như đắm mình vào bản hòa tấu của cuộc đời, lắng nghe hợp âm chủ của thiên nhiên dẫn dắt con người lên nốt cao nhất và luyến xuống cung bậc trầm trong nhịp điệu không gian và thời gian, vừa xác định vừa vô định. 

Ai xui mặt trời xuống vội

Trai gái đưa nhau về miền cỏ dại

(Nắng của ngày đã mất)

Cái thực, cái hư của lãng mạn, của xa xót náu ngay ở tên bài thơ - cái gì đã mất: “nắng của ngày” hay riêng “ngày” mà thôi (?); và, cái “dại” nơi cỏ hay ở hành động của người (?); tất cả đều có thể. Nhà thơ cảnh báo cô gái (em) đừng dẫm lên cỏ và:

Đừng ghen thầm với cỏ

Em xanh được mấy mùa?

(Trong cỏ) 

Cái hữu hạn đời người trong cái vô hạn của tạo hóa khiến người ta cảm thấy chật chội, hờn dỗi vì tưởng bị lãng quên. Nhưng, cỏ nhắc người: 

Vô hạn những triền sông, ngút ngát những chân đê

Một nền xanh dưới chân mây… là cỏ

Em nhớ không dưới nền xanh lặng đó

Nhân loại ngủ im lìm

(Trong cỏ)

Đấy là một sự thật, người thơ không phát hiện sự thật ấy, mà thức nhận, mà giác ngộ để cùng nhau sống tốt hơn, hướng thiện nhiều hơn. Qua câu chữ, vốn từ, nhà thơ góp phần nhận thức cái đẹp đầy đủ hơn, gần bản chất hơn, từ đó nâng dần giá trị thẩm mỹ của thơ. Ngày nay có thể sự tiếp nhận thơ không liền mạch, song người yêu thơ không có lý do nào quay lưng lại với thơ, ngược lại luôn trông chờ được thưởng thức những bài thơ “đúng thơ”, “đầy chất thơ”. Sự lựa chọn của công chúng yêu thơ luôn là động lực cho thơ không ngừng đổi mới. Cánh đồng thơ đang ấp ủ những thửa ruộng hứa hẹn năng suất cao, chất lượng với thương hiệu mới. Bởi: 

Bờ cỏ mực mùa thu gom hết tím

Cát không tin, cát vẫn lặng yên chờ

(Cát vẫn lặng yên chờ)