Lý luận - phê bình

Thơ truyền thống trong thời đại số

Nhà văn Nguyễn Vinh Huỳnh 28/11/2024 09:20

Thơ truyền thống là loại thơ viết theo đúng niêm luật, thường bó buộc trong các thể loại: Lục bát, Đường luật (Nhất, tam ngũ bất luận), song thất lục bát, thơ (bốn, năm, sáu, bẩy, tám) chữ… phải có vần điệu, cấu tứ rõ ràng và ngôn từ là phương tiện để nhà thơ biểu đạt, giãi bày tình cảm, tư tưởng tinh thần của tác giả. Trong thời đại số, thơ truyền thống vẫn được nhiều tác giả tiếp nối nhưng theo một hình thức mới, nội dung mới và nhà thơ không bị giới hạn bởi bất kỳ khuôn phép nào.

Phá cách và hài hước

Nhà thơ Đặng Thiên Sơn nhận định: “Thời kỳ khuôn phép đã qua, thi đàn thay đổi xuất hiện đa dạng rất nhiều hình thức: Tượng trưng, siêu thực, tân hình thức, ngắt dòng, thơ Haiku… tuy nhiên hình thức chỉ là cái vỏ, không có chuyện thể loại, hình thức này hay hơn hình thức kia. Thơ vẫn tồn tại, luôn luôn có người đọc, chỉ khác là tùy từng loại thơ mà có các đối tượng tiếp nhận khác nhau.
Quan sát thơ truyền thống trong thời đại số dễ dàng nhận thấy đặc điểm nổi trội đó là sự phá cách. Phá cách thể hiện trong cách ngắt vần, nhịp. Chẳng hạn như trong bài “Ngẫu hứng hoàng hôn” của Phạm Công Trứ:

Chiều xuống
là lúc gió lên
Nắng tắt
là lúc bóng đêm chôn ngày
Mắt không là khói
mà cay
Người không là gió
mà bay là là
Hay, trong thơ bốn chữ của Hàm Anh:
Ta là mây trắng
mãi mãi đến sau
thơ dại bạc đầu
trôi…

(Mây)

Thơ năm chữ của Trần Vũ Long:
Bốn phương và tám hướng
Bụi đường hút chân mây
Trả vay đời vô lượng
Chạm vào men rượu say

(Rượu một mình)

Cũng có khi tác giả sử dụng thanh điệu, trình bày sắp đặt ngôn từ như trò chơi:
“Sắc 0
sắc 00 sắc đều 00
sắc 00
sinh ra từ 0
…..
0 em thơ anh ngày
thế là
phải lòng
ký ức

(Sắc 0 - Nguyễn Thị Thúy Hạnh)

Một đặc điểm dễ nhận thấy của thơ truyền thống trong thời đại số đó là giọng điệu hài hước. Đặc trưng này tương phản với dòng thơ chủ đạo, và thường mang nhiều cấp độ, sắc thái: Giễu nhại, trêu ghẹo, châm biếm, mỉa mai, đả kích… Nhìn chung rất tươi mới, trẻ trung, chuyển tải được những nội dung sâu rộng, phức tạp của đời sống xã hội và con người hiện đại. Nhiều bài thơ như một trò chơi bông đùa ứng dụng ngôn ngữ mạng, nói lái để tạo ra tiếng cười tếu táo. Tiêu biểu cho giọng thơ này có thể kể đến nhà thơ Bảo Sinh, Trần Hưng… Nhiều bài thơ của họ đã được lan tỏa rộng rãi trong cộng đồng mạng gần như những câu cửa miệng.

Xin được dẫn thơ của Bảo Sinh làm minh chứng: Chân lý ở giữa hai chân/ Tâm hồn cách rốn độ gần một gang,

hay:
Áo gì cứ mỏng mòng mong
Kiểu này rồi đến phải lòng mất thôi
Rủi mai hóa cát bụi rồi
Xin em đốt vía cho tôi áo này

(Xin em - Văn Thùy)

Khoảng trống và thách thức

Thực tế cho thấy, số lượng thơ xuất bản hàng năm lớn hơn nhiều so với thời trước, mỗi ngày có đến vài chục tập thơ đang được duyệt tại cục xuất bản. Đa phần các tác giả thơ ra mắt tác phẩm không phải để kiếm tiền mà do nhu cầu giải tỏa, làm thơ là một liệu pháp khích lệ tinh thần.

Tuy nhiên, trái với sự gia tăng về số lượng xuất bản, thơ truyền thống hiện nay dường như đang sụt giảm. Người làm thơ truyền thống ngày càng hiếm đi, người trẻ không mặn mà viết thơ lục bát, và cũng không còn nhiều sân chơi cho thơ truyền thống. Nhiều nhà thơ chưa ý thức được việc làm thế nào để chạm đến trái tim người đọc, đáp ứng sự đón đợi, cũng như thay đổi nhận thức của người đọc, chưa kể là tác động đến cuộc sống xã hội. Có nhiều tác giả tham lam đưa vào tập thơ một mớ hổ lốn, vụn vặt, ôm đồm như một tập nhật ký mà không hề có bố cục chủ đề, nên đã không thể hiện được phong cách lại thiếu dấu ấn cá nhân. Đọc qua thấy đèm đẹp, dễ vào, nhưng để phê bình thì không biết nói gì.

Vậy làm thế nào để tiếp tục khơi dòng chảy thơ truyền thống nhất là trong bối cảnh của công nghệ số hiện nay. Theo nhà thơ Trần Hưng việc phân chia hình thức không quan trọng, bởi hình thức nào cũng nhanh cũ. Điều cần lưu ý hơn đó yếu tố đời sống của thời đại số ảnh hưởng tới thơ và nhà thơ. Từ góc nhìn của người sáng tác nhà thơ Trần Hưng lưu đến yếu tố từ vựng. Anh quan niệm, chữ (ngôn từ) chính là yếu tính là nội dung tạo nên thơ, là vật liệu (đời sống) của thơ thời hiện đại. Nói như nhà thơ Lê Đạt thì chỉ cần dùng chữ nghĩa cho “đúng chỗ”, “hợp văn cảnh” là có thơ hay.

“Ngôn từ tiếng Việt biến chuyển không ngừng, ngôn ngữ toàn cầu xuất hiện, tiếng Anh, ngôn ngữ mạng cũng được đưa vào thơ, do vậy nếu viết theo thể lục bát thì khó bắt vần được, do đó nhà thơ cần cách diễn đạt khác để biểu đạt được ý đồ nghệ thuật, hơi thở cuộc sống. Việc đưa những từ vựng ngoại lai đi vào tác phẩm khá dễ, nhưng vấn đề là phải đưa vào như thế nào để người đọc chấp nhận. Muốn vậy tác giả cần phải xử lý tạo nên hiệu ứng nghệ thuật cho những từ vựng đó (ví như như Tiếng Anh thường là từ đa âm tiết, khi dùng cần tách âm ra như “Online” = “On” + “line” hoặc có thể chỉ cần dùng từ “on”) chỉ khi ấy những từ ngoại lai mới hòa nhập, mới thuần Việt”, nhà thơ Trần Hưng nêu quan điểm. Điều này anh cũng đã vận dụng khá rõ nét trong thơ mình:

Ước gì Net hiểu cho Com
Lượt like này đã bao gồm tình yêu
….
Tôi thấy tôi là copy
Xin em một bản Tứ Kỳ nay mai
Vài dòng trăm tag nghìn like
Bao nhiêu chữ cái thì ngoài nhớ quên

(Đứng dậy khỏi máy tính - Trần Hưng)

Bên cạnh yếu tố từ vựng, nhà thơ Trần Hưng cho rằng cần chú trọng những thử nghiệm của các trường phái mới, ý tưởng mới nhưng nội dung vẫn truyền tải những vấn đề muôn thuở: Triết lý nhân sinh và tâm trạng, nỗi đau thân phận con người, tình yêu…
Tác phẩm văn học như một quá trình trong đó tác giả, văn bản và người đọc luôn gắn bó hữu cơ. Nếu tác phẩm chưa đến được với người đọc thì vẫn chỉ là văn bản. Điều này dẫn tới “cái chết” của tác phẩm bởi qua mỗi người đọc với cái nhìn, cách nhìn riêng, tác phẩm lại có những ánh xạ riêng.

Dẫn khái niệm của phương Tây “làm thơ là biến thế giới của mình thành thế giới của người khác”, nhà thơ Hoàng Liên Sơn cho rằng trong bối cảnh truyền thông số vai trò của phê bình thơ và các nhà phê bình thơ rất quan trọng để kéo công chúng độc giả đến với thơ. Khi mà cơ chế thị trường không còn chuyện hữu xạ tự nhiên hương, thì việc tác giả tự tiếp thị thơ cũng là một tất yếu.

“Công chúng tiếp nhận thơ như thế nào cũng là một yếu tố quan trọng (thậm chí có tính chất quyết định). Hiện nay, người thưởng thức thơ hết sức dân chủ và đa thanh. Làm sao để thơ hiện đại khiến người đọc phải suy nghĩ, trăn trở để tìm kiếm ý đồ nghệ thuật của tác giả cũng như những điểm đặc sắc trong tư duy nghệ thuật của mỗi nhà thơ; làm sao để người đọc thực hiện vai trò “đồng sáng tạo”, đó cũng là thách thức đối với các nhà thơ./.

Bài liên quan
(0) Bình luận
  • “Lời trăm năm” và vẻ đẹp trữ tình trong thơ Hạnh Nhi
    Tiến sĩ ngôn ngữ học Nguyễn Hạnh Nhi - người con của quê hương Quảng Ngãi hiện là giảng viên Trường Đại học Phạm Văn Đồng. Chị còn được biết tới ở mảng sáng tác thơ với nhiều bài mang dấu ấn riêng. Thơ Hạnh Nhi giàu chất tự sự, lặng lẽ mà thấm sâu.
  • Còn mãi một “Thời hoa đỏ”
    Trong nền thơ ca hiện đại Việt Nam, nhà thơ Thanh Tùng là gương mặt quan trọng của văn học nghệ thuật Hải Phòng nói riêng, của nền văn học Việt Nam nói chung. Cuộc đời bươn chải nhưng phóng khoáng cùng tài năng thi ca đặc biệt khiến ông được giới văn nghệ sĩ và đông đảo công chúng yêu mến, kính trọng. Dù đã khuất, nhưng thơ ông, đặc biệt là thi phẩm “Thời hoa đỏ” vẫn ghi dấu một phong cách riêng và sẽ còn sống mãi với thời gian.
  • Thiên nhiên trong kí viết về chiến tranh của Minh Chuyên
    Năm 2025, nhà văn, nhà báo, đạo diễn Minh Chuyên được Nhà nước trao tặng danh hiệu Anh hùng Lao động, ghi nhận những đóng góp nổi bật cho văn học và sự nghiệp gìn giữ ký ức chiến tranh Việt Nam của ông. Không chỉ có trải nghiệm thực tế của một người lính từng xông pha gần chục năm trên chiến trường miền Nam vào những năm máu lửa, Minh Chuyên còn có đủ độ lùi thời gian cần thiết của một nhà văn thời hậu chiến để có thể nhìn về chiến tranh từ nhiều phía. Bởi vậy, chiến tranh trong ký của Minh Chuyên hiện lên đa diện, vừa chân thực vừa thấm đẫm suy tư. Thiên nhiên trong tác phẩm không chỉ là chứng nhân của tội ác, mà còn là hình tượng nghệ thuật giàu cảm xúc - như người mẹ bao dung, lặng lẽ chở che con người giữa mất mát và tàn phá.
  • Thơ ca về những người xả thân vì nghĩa lớn
    Nhân dân ta trải qua hàng nghìn năm chống chọi với thiên tai, giữ cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Nhưng trên hết, chiến tranh chống ngoại bang xâm lược hung tàn, dai dẳng là thử thách lớn nhất đối với Tổ quốc, dân tộc.
  • “Con đường tương lai ” – Hành trình trí tuệ nối dài khát vọng Việt
    Nhân dịp kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam, ngày 19/6, tại Thư viện Quốc gia Việt Nam, Hội Nhà văn Hà Nội, Viện Nhân học Văn hóa, Viện Khoa học Giáo dục và Môi trường kết hợp với Sàn văn hóa Học và Đọc Việt Nam, Nhà xuất bản Thể thao và Du lịch tổ chức Hội thảo khoa học đánh giá tập 1 và định hướng tập tiếp theo của dự án sách “Con đường tương lai”.
  • Trại viết Lý luận, phê bình VHNT “50 năm Văn học Nghệ thuật Việt Nam đồng hành cùng dân tộc”
    Liên hiệp các hội Văn học nghệ thuật Việt Nam tổ chức Trại viết Lý luận, phê bình VHNT “50 năm Văn học Nghệ thuật Việt Nam đồng hành cùng dân tộc” tại Thành phố Huế.
Nổi bật Tạp chí Người Hà Nội
  • “Hà Nội - Từ mùa Thu lịch sử năm 1945”: Bản hùng ca khơi dậy niềm tự hào và khát vọng phát triển Thủ đô
    Tối 15/8, tại Quảng trường Cách mạng tháng Tám, Thành ủy - HĐND - UBND - Uỷ ban MTTQ Việt Nam Thành phố Hà Nội tổ chức Chương trình nghệ thuật đặc biệt mang tên “Hà Nội - Từ mùa Thu lịch sử năm 1945”.
  • Thành tựu nổi bật của đất nước sau 80 năm xây dựng, bảo vệ và phát triển (Bài cuối)
    Sau thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám năm 1945, ngày 2/9/1945, tại Quảng trường Ba Đình – Thủ đô Hà Nội, Chủ tịch Hồ Chí Minh trịnh trọng đọc “Tuyên ngôn Độc lập”, khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa (nay là nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam), đặt nền móng đầu tiên cho chế độ nhà nước kiểu mới ở nước ta - Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.
  • Thành tựu nổi bật của đất nước sau 80 năm xây dựng, bảo vệ và phát triển (Bài 4)
    Sau 80 năm kể từ Cách mạng Tháng Tám thành công, nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa (nay là Nước Cộng hòa XHCN Việt Nam) được khai sinh, hệ thống chính sách xã hội được xây dựng và ngày càng hoàn thiện; độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc được bảo vệ vững chắc; an ninh quốc gia, ổn định chính trị - xã hội, trật tự an toàn xã hội và môi trường hòa bình được giữ vững để tập trung xây dựng và phát triển đất nước.
  • Lễ phát động chương trình đi bộ “Cùng Việt Nam tiến bước”
    Lần đầu tiên, một hoạt động đi bộ được diễn ra đồng loạt tại 34 tỉnh, thành phố với 3.321 xã, phường và đặc khu hành chính trên toàn quốc. Hàng trăm nghìn người tham gia chương trình trên toàn quốc sẽ khoác lên mình chiếc áo đỏ sao vàng, cùng hướng về Quảng trường Ba Đình lịch sử theo dõi lễ thượng cờ Tổ quốc, đồng loạt hát Quốc ca, và cùng đi bộ tại nhiều địa phương.
  • Phát hành bộ tem bưu chính “80 năm - Vinh quang Công an nhân dân Việt Nam”
    Bộ tem sử dụng tông màu đỏ - vàng chủ đạo, gắn liền với sắc màu truyền thống của cách mạng và lực lượng Công an nhân dân. Hình ảnh được in sắc nét, đường nét tinh xảo trên chất liệu giấy tem cao cấp, bảo đảm giá trị lưu giữ lâu dài cả về thẩm mỹ lẫn lịch sử...
Đừng bỏ lỡ
  • Triển lãm chuyên đề “Những người con của Tổ quốc”
    Nhân dịp kỷ niệm 80 năm Ngày Quốc khánh Nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam (02/9/1945 – 02/9/2025), sáng 15/8/2025, Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) khai mạc triển lãm chuyên đề “Những người con của Tổ quốc”.
  • Hoàng thành Thăng Long mở cửa Hầm Cơ yếu đón khách tham quan
    Hầm Cơ yếu là một bộ phận trong hệ thống hầm Khu A thành cổ Hà Nội, có vai trò quan trọng giúp Tổng hành dinh Quân đội nhân dân Việt Nam giữ vững sự chỉ đạo, điều hành, chỉ huy đối với các quân binh chủng, các mặt trận trong điều kiện không quân Mỹ đánh phá ác liệt Thủ đô Hà Nội.
  • Chuỗi hoạt động đặc sắc “Vui Tết độc lập” tại Ngôi nhà chung
    Từ 30/8 đến 2/9/2025, Làng Văn hóa – Du lịch các dân tộc Việt Nam sẽ tổ chức chuỗi hoạt động đặc sắc với phiên chợ vùng cao, lễ hội truyền thống, trò chơi dân gian và ẩm thực bản địa, chào mừng 80 năm Quốc khánh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (02/9/1945 - 02/9/2025).
  • Đại Mỗ trên hành trình tiên phong trong mô hình “Phường thông minh” của Thủ đô
    Chiều 14/8, Đảng bộ phường Đại Mỗ đã tổ chức Đại hội đại biểu lần thứ I, nhiệm kỳ 2025 - 2030 với sự tham dự của 168 đại biểu, đại diện cho 3.721 đảng viên trong toàn Đảng bộ. Đại hội có ý nghĩ đặc biệt quan trọng, đánh dấu một giai đoạn phát triển mới của Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân phường Đại Mỗ.
  • [Podcast] Nhà số 101 Trần Hưng Đạo - Dấu ấn mùa Thu cách mạng của Thủ đô
    Hà Nội mùa thu gắn liền với những dấu ấn lịch sử đấu tranh dựng nước và giữ nước của Thủ đô cũng như cả nước. Trong đó, tiêu biểu là Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công, mở đầu kỷ nguyên mới của dân tộc: Kỷ nguyên độc lập - tự do. 80 năm trước, giữa những ngày tháng Tám ở con phố Trần Hưng Đạo, một ngôi nhà nhỏ mang số 101 đã trở thành chứng nhân lịch sử, mạch nguồn ký ức góp phần nuôi dưỡng bản sắc của một Thủ đô Anh hùng mang tên Hà Nội.
  • Hà Nội tổ chức chiếu phim lưu động kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9
    Đợt phim gồm 80 buổi chiếu lưu động phục vụ nhân dân tại các phường, xã; công nhân khu công nghiệp, khu chế xuất; học sinh, sinh viên các trường đại học, cao đẳng, phổ thông, trường nghề; phạm nhân tại các trại cải tạo, giáo dưỡng trên địa bàn Hà Nội.
  • Xây dựng Học viện Dân tộc tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam
    Ngày 13/8, UBND TP Hà Nội ban hành quyết định phê duyệt Quy hoạch chi tiết xây dựng tỷ lệ 1/500 Học viện Dân tộc, tại Khu D, Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam tại xã Đoài Phương và xã Hòa Lạc (Hà Nội).
  • Phát động Cuộc thi sáng tạo video/clip "Ấn tượng Du lịch Việt Nam"
    Cuộc thi dành cho tất cả công dân Việt Nam (đang sinh sống trong và ngoài nước), người nước ngoài đang sinh sống tại Việt Nam, và các tổ chức đang hoạt động tại Việt Nam. Mỗi tác giả/nhóm tác giả được gửi tối đa 5 clip dự thi...
  • Kỷ niệm 80 năm Cách mạng tháng Tám và Quốc khánh 2/9: Ngành Du lịch Hà Nội "tung" nhiều sản phẩm hấp dẫn
    Theo ông Trần Trung Hiếu – Phó Giám đốc Sở Du lịch Thành phố Hà Nội, thực hiện chỉ đạo của Thành phố về việc tổ chức các hoạt động kỷ niệm 80 năm Cách mạng tháng Tám thành công và Quốc khánh 2/9 trên địa bàn, ngành du lịch Thủ đô triển khai một số sản phẩm, chương trình kích cầu du lịch mới, hấp dẫn nhằm thu hút, chuẩn bị chu đáo cho việc đón tiếp nhân dân và khách du lịch đến Thủ đô Hà Nội trong dịp sự kiện trọng đại này.
  • Phát động cuộc thi ảnh nghệ thuật Xiếc Việt Nam mở rộng năm 2025
    Liên đoàn Xiếc Việt Nam vừa chính thức phát động cuộc thi Ảnh nghệ thuật xiếc Việt Nam mở rộng lần thứ nhất - 2025 nhân kỷ niệm 70 năm thành lập Liên đoàn Xiếc Việt Nam (16/1/1956 - 16/1/2026). Cuộc thi nhằm tôn vinh vẻ đẹp của nghệ thuật Xiếc qua góc nhìn nhiếp ảnh sáng tạo, đồng thời lan tỏa tình yêu nghệ thuật biểu diễn tới công chúng trong và ngoài nước.
Thơ truyền thống trong thời đại số
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO