Góc nhìn

Chuyển đổi từ Hán Việt sang từ thuần Việt

Phạm Đình Ân 06:31 06/07/2023

Như đã biết, từ Hán Việt chiếm phần lớn trong vốn từ vựng tiếng Việt. Từ Hán Việt có ưu điểm như: súc tích, diễn đạt tốt được ý nghĩa trang trọng, tính khái quát cao, cần được dùng nhiều trong các văn bản hành chính, khoa học…

Nhiều năm qua, chúng ta đã chuyển khá nhiều từ Hán Việt không cần thiết sang từ thuần Việt (hoặc gần thuần Việt), nhằm làm cho tiếng Việt trong sáng hơn, biểu đạt sát đúng hơn cuộc sống muôn màu muôn vẻ trong bối cảnh trở về với cội nguồn. Tuy nhiên, những năm gần đây lại có xu hướng ngược chiều là dùng lại từ Hán Việt đã được chuyển sang từ thuần Việt (hoặc gần thuần Việt) từ lâu. Một trong những nguyên nhân của tình trạng đó là, một khi trình độ dân trí càng ngày càng cao, thì các văn bản hành chính, chính trị, pháp luật, các công trình nghiên cứu khoa học xã hội, chứa nhiều từ Hán Việt một cách bắt buộc, cũng đi sâu hơn vào đời sống. Bên cạnh đó, ở khoa học tự nhiên cũng có rất nhiều từ ngành nghề, nghiệp vụ khó tránh từ Hán Việt.

Mặc dù vậy, trong những trường hợp, tình huống nhất định, chúng ta vẫn có thể chuyển nhiều từ Hán Việt sang những từ khác quen dùng trước nay của người Việt (có thể vẫn có yếu tố Hán) gần gũi với người Việt hơn. Những từ nêu dưới đây - tùy thuộc vào văn cảnh cụ thể - có thể là những gợi ý cho sự chuyển đổi đó.

Trù phú, phì nhiêu có thể chuyển thành màu mỡ, giàu có, tươi tốt. Sơ bộ → bước đầu. Thường nhật, thường niên → hằng ngày, hằng năm. Hy hữu, hãn hữu → hiếm có. Tái lập, tái diễn → lập lại, lặp lại. Trạm xá → trạm y tế. Sử dụng → dùng. Nội nhật → trong ngày. Băng hoại → suy sụp, đổ vỡ, tan tác. Trầm kha → bệnh nặng. Đa phần, đa số → phần lớn, số đông. Tối đa, tối thiểu → cao nhất, thấp nhất. Thí điểm → làm thử. Triển khai, tiến hành, thực hiện → làm. Khả ái, khả kính → đáng yêu, đáng kính trọng. Địa chấn → động đất. Tháp tùng → đi cùng, đi theo. Ẩm thực → ăn uống. Ngoại quốc → nước ngoài. Tham quan → đi thăm. Khai mạc, triển khai → bắt đầu, mở đầu. Tạo tác → làm ra. Phát biểu, phát ngôn → lời nói, nói năng. Cự ly → khoảng cách. Quan sát → xem xét. Mạn đàm → nói chuyện. Địa cầu → quả đất. Cường điệu → thổi phồng. Khiếm thị → kém mắt, hỏng mắt. Khiếm khuyết → thiếu sót. Nan giải → khó khăn. Cập nhật → mới nhất, kịp thời. Phụ huynh → bậc cha mẹ. Thái quá → quá mức. Bất cập → chưa tới, hụt tầm. Tư gia → nhà riêng. Bệnh nhân → người bệnh. Dứt điểm → xong gọn. Học đường → trường học. Bất khả kháng → khó giải quyết. Khu chung cư → khu nhà ở. Cam go → gay go. Họ tộc → dòng họ. Lễ động thổ → lễ khởi công. Photocopy → sao chụp. Quán triệt → hiểu thấu, thấu hiểu. Quan niệm → suy nghĩ. Cố hương → quê cũ, quê gốc. Xâm nhập → đi sâu. Mục sở thị → mắt nhìn. Hợp long → nối nhịp. Vĩ đại → to lớn. Hiện hữu → xuất hiện, có mặt. Sống có thủy có chung → sống có trước có sau, có đầu có cuối…

Chắc chắn những thí dụ nêu trên chỉ chiếm phần rất nhỏ trong số những trường hợp cần xem xét. Đương nhiên, sự chuyển đổi chỉ đạt hiệu quả ở những trường hợp nhất định, không phải ở bất cứ văn bản nào, văn cảnh nào thì từ A sang B cũng hợp lý. Như vậy, những từ Hán Việt chưa được chuyển đổi vẫn được sử dụng bình thường và không thể thay thế.

Việc giảm bớt từ Hán Việt là việc nên làm trước tiên đối với các tác giả báo chí, văn chương, các biên tập viên, nhà trường, những người am hiểu, trân trọng tiếng Việt. Cách viết trên báo chí, sách vở, trong nhà trường ảnh hưởng không nhỏ đến định hướng nhận thức, thói quen đúng - sai khi nói và viết của bạn đọc, bạn nghe nhìn, bạn đọc mạng Internet... Sự biến đổi tự thân của ngôn ngữ cũng có thể có nhưng không nhiều. Ngay cả thói quen sai, nếu đã thành nếp, nếu sửa được thì vẫn nên sửa. Con người sinh ra và điều khiển ngôn ngữ chứ không phải là ngược lại./.

Bài liên quan
  • Độc đáo phương ngữ miền Nam
    Tiếng Việt sẽ nghèo nàn đi nhiều nếu không được một số lớn từ vựng miền Nam bổ sung vào hệ thống từ vựng chung cùng với những cách sử dụng giàu sắc thái phương ngữ, đáng chú ý là phương ngữ Nam bộ.
(0) Bình luận
  • "Người Hà Nội" đã và đang làm tốt sứ mệnh lan tỏa văn hóa Thủ đô ngàn năm văn hiến
    "Người Hà Nội" sẽ mừng "sinh nhật" tuổi 40 vào ngày 8/5/2025. Chặng đường 40 năm xây dựng và phát triển, Người Hà Nội đã có được một “hệ thống” cộng tác viên là văn nghệ sỹ ở nhiều lĩnh vực: văn học, mỹ thuật, nhiếp ảnh, điện ảnh, lý luận phê bình;… các nhà báo, nhà nghiên cứu, nhà khoa học hàng đầu Thủ đô và cả nước.
  • PGS.TS Nguyễn Hữu Sơn: “Người Hà Nội ” luôn giữ được “chất” Hà Nội
    PGS. TS Nguyễn Hữu Sơn là một cộng tác viên có nhiều bài viết chất lượng đăng trên Người Hà Nội, từ những ngày đầu nhà văn Tô Hoài làm Tổng Biên tập báo Người Hà Nội. “Đọc Người Hà Nội, người ta thấy được cái "chất" Hà Nội, thấy được những tâm tư, tình cảm của nhiều cây bút là văn nghệ sỹ tài năng và những câu chuyện, vấn đề của Hà Nội” - PGS.TS Nguyễn Hữu Sơn, chia sẻ.
  • Nhà văn Lê Phương Liên: "Còn có thể gõ bàn phím thì tôi còn viết về Hà Nội, viết cho Người Hà Nội"
    Nhà văn Lê Phương Liên nổi tiếng trên văn đàn Việt Nam với nhiều tác phẩm văn học thiếu nhi đặc sắc. Ít ai biết, tác giả truyện ngắn “Câu hỏi trẻ thơ” là cộng tác viên gắn bó với Tạp chí Người Hà Nội suốt 40 năm nay. Nhà văn Lê Phương Liên, chia sẻ: “Tên gọi Người Hà Nội luôn nhắc nhở tôi “dù có đi bốn phương trời” thì cũng luôn nhớ về Người Hà Nội để gửi, viết bài”, và viết bài cho “Người Hà Nội” chính là viết cho quê hương mình.
  • Văn học trong thời đại số - Những cơ hội và thách thức
    Vai trò không thể thay thế của văn học trong việc phản ánh đời sống và truyền tải giá trị nhân văn, đặc biệt trong bối cảnh thời đại số.
  • Đổi mới thi ca cũng không được xa lạ với con người
    Cuộc đối thoại của nhà thơ với thời đại trong thơ ca mang lại hy vọng, nâng cao giá trị con người ngay cả trong thời điểm bi tráng nhất của lịch sử hoặc thời khắc đau khổ nhất của mỗi một số phận. Một nhà thơ đích thực phải biết dùng ngôn ngữ của thơ để chạm vào tâm hồn con người. Không chỉ bằng sự phá vỡ sắc cạnh của lý trí, ngôn ngữ đó cần có thêm cảm xúc của trái tim - những cảm xúc được tái hiện từ chất liệu đời thường.
  • Thú vị ngôn từ
    Nhà văn viết truyện ngắn, tiểu thuyết nếu chỉ kỳ công ở việc tạo cốt truyện, kết cấu tác phẩm, xây dựng nhân vật cùng các mối quan hệ, số phận con người mà quên mất trau chuốt ngôn từ thì sẽ giảm đi nhiều phần giá trị tác phẩm. Để thỏa mãn bạn đọc thì rất cần những trang viết hấp dẫn, lôi cuốn bởi ngôn từ, như miêu tả người và cảnh, diễn đạt trữ tình nội tâm…
Nổi bật Tạp chí Người Hà Nội
Đừng bỏ lỡ
Chuyển đổi từ Hán Việt sang từ thuần Việt
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO