Góc nhìn

Chuyển đổi từ Hán Việt sang từ thuần Việt

Phạm Đình Ân 06:31 06/07/2023

Như đã biết, từ Hán Việt chiếm phần lớn trong vốn từ vựng tiếng Việt. Từ Hán Việt có ưu điểm như: súc tích, diễn đạt tốt được ý nghĩa trang trọng, tính khái quát cao, cần được dùng nhiều trong các văn bản hành chính, khoa học…

Nhiều năm qua, chúng ta đã chuyển khá nhiều từ Hán Việt không cần thiết sang từ thuần Việt (hoặc gần thuần Việt), nhằm làm cho tiếng Việt trong sáng hơn, biểu đạt sát đúng hơn cuộc sống muôn màu muôn vẻ trong bối cảnh trở về với cội nguồn. Tuy nhiên, những năm gần đây lại có xu hướng ngược chiều là dùng lại từ Hán Việt đã được chuyển sang từ thuần Việt (hoặc gần thuần Việt) từ lâu. Một trong những nguyên nhân của tình trạng đó là, một khi trình độ dân trí càng ngày càng cao, thì các văn bản hành chính, chính trị, pháp luật, các công trình nghiên cứu khoa học xã hội, chứa nhiều từ Hán Việt một cách bắt buộc, cũng đi sâu hơn vào đời sống. Bên cạnh đó, ở khoa học tự nhiên cũng có rất nhiều từ ngành nghề, nghiệp vụ khó tránh từ Hán Việt.

Mặc dù vậy, trong những trường hợp, tình huống nhất định, chúng ta vẫn có thể chuyển nhiều từ Hán Việt sang những từ khác quen dùng trước nay của người Việt (có thể vẫn có yếu tố Hán) gần gũi với người Việt hơn. Những từ nêu dưới đây - tùy thuộc vào văn cảnh cụ thể - có thể là những gợi ý cho sự chuyển đổi đó.

Trù phú, phì nhiêu có thể chuyển thành màu mỡ, giàu có, tươi tốt. Sơ bộ → bước đầu. Thường nhật, thường niên → hằng ngày, hằng năm. Hy hữu, hãn hữu → hiếm có. Tái lập, tái diễn → lập lại, lặp lại. Trạm xá → trạm y tế. Sử dụng → dùng. Nội nhật → trong ngày. Băng hoại → suy sụp, đổ vỡ, tan tác. Trầm kha → bệnh nặng. Đa phần, đa số → phần lớn, số đông. Tối đa, tối thiểu → cao nhất, thấp nhất. Thí điểm → làm thử. Triển khai, tiến hành, thực hiện → làm. Khả ái, khả kính → đáng yêu, đáng kính trọng. Địa chấn → động đất. Tháp tùng → đi cùng, đi theo. Ẩm thực → ăn uống. Ngoại quốc → nước ngoài. Tham quan → đi thăm. Khai mạc, triển khai → bắt đầu, mở đầu. Tạo tác → làm ra. Phát biểu, phát ngôn → lời nói, nói năng. Cự ly → khoảng cách. Quan sát → xem xét. Mạn đàm → nói chuyện. Địa cầu → quả đất. Cường điệu → thổi phồng. Khiếm thị → kém mắt, hỏng mắt. Khiếm khuyết → thiếu sót. Nan giải → khó khăn. Cập nhật → mới nhất, kịp thời. Phụ huynh → bậc cha mẹ. Thái quá → quá mức. Bất cập → chưa tới, hụt tầm. Tư gia → nhà riêng. Bệnh nhân → người bệnh. Dứt điểm → xong gọn. Học đường → trường học. Bất khả kháng → khó giải quyết. Khu chung cư → khu nhà ở. Cam go → gay go. Họ tộc → dòng họ. Lễ động thổ → lễ khởi công. Photocopy → sao chụp. Quán triệt → hiểu thấu, thấu hiểu. Quan niệm → suy nghĩ. Cố hương → quê cũ, quê gốc. Xâm nhập → đi sâu. Mục sở thị → mắt nhìn. Hợp long → nối nhịp. Vĩ đại → to lớn. Hiện hữu → xuất hiện, có mặt. Sống có thủy có chung → sống có trước có sau, có đầu có cuối…

Chắc chắn những thí dụ nêu trên chỉ chiếm phần rất nhỏ trong số những trường hợp cần xem xét. Đương nhiên, sự chuyển đổi chỉ đạt hiệu quả ở những trường hợp nhất định, không phải ở bất cứ văn bản nào, văn cảnh nào thì từ A sang B cũng hợp lý. Như vậy, những từ Hán Việt chưa được chuyển đổi vẫn được sử dụng bình thường và không thể thay thế.

Việc giảm bớt từ Hán Việt là việc nên làm trước tiên đối với các tác giả báo chí, văn chương, các biên tập viên, nhà trường, những người am hiểu, trân trọng tiếng Việt. Cách viết trên báo chí, sách vở, trong nhà trường ảnh hưởng không nhỏ đến định hướng nhận thức, thói quen đúng - sai khi nói và viết của bạn đọc, bạn nghe nhìn, bạn đọc mạng Internet... Sự biến đổi tự thân của ngôn ngữ cũng có thể có nhưng không nhiều. Ngay cả thói quen sai, nếu đã thành nếp, nếu sửa được thì vẫn nên sửa. Con người sinh ra và điều khiển ngôn ngữ chứ không phải là ngược lại./.

Bài liên quan
  • Độc đáo phương ngữ miền Nam
    Tiếng Việt sẽ nghèo nàn đi nhiều nếu không được một số lớn từ vựng miền Nam bổ sung vào hệ thống từ vựng chung cùng với những cách sử dụng giàu sắc thái phương ngữ, đáng chú ý là phương ngữ Nam bộ.
(0) Bình luận
  • Một dạng từ láy
    Dần dần, từ từ, thường thường, đều đều, mãi mãi, nhanh nhanh, hay hay, luôn luôn… là những cặp từ láy đôi trùng lặp. Hầu hết từ láy đôi trùng lặp đều có chức năng diễn tả nhịp độ, tần suất sự việc đang trải qua trong tiến trình thời gian. Những từ chỉ dùng một tiếng thì nghĩa sẽ khác khi dùng cả hai (từ láy), như vậy, sự lầm lẫn, thiếu chính xác khi sử dụng ít xảy ra. Riêng hai cặp từ mãi mãi và luôn luôn, khi nào chỉ dùng một từ, khi nào dùng cả từ láy và điều cần bàn, nếu muốn cho lời nói, câu văn chuẩn xác.
  • Ngôn từ viết cho trẻ em cần sáng trong, giản dị, dễ hiểu
    Văn chương hoặc văn bản thông tin dành cho trẻ em, trước tiên cần hồn nhiên, sáng trong, giản dị, dễ đọc - dễ hiểu - dễ nhớ; đồng thời nên gieo mầm về khả năng quan sát, cảm nhận thế giới của các em. Tùy theo lứa tuổi của các em, người viết nên lưu ý để đáp ứng nhu cầu nêu trên cho thích hợp. Những dẫn chứng về lời văn dưới đây cần xem lại, xin chia sẻ cùng bạn đọc.
  • Nhận thức mới về một đề tài văn học
    Đó là chủ đề của chương trình toạ đàm “Mê cung của ký ức” diễn ra vào tối 15/09/2023 tại không gian văn hoá Montauk, do Linh Lan Books tổ chức.
  • Câu mập mờ
    Vấn đề đem ra bàn bạc ở đây không phải là câu văn, câu thơ đa nghĩa, (hoặc mơ hồ), chứa nghĩa hàm ẩn, “ý tại ngôn ngoại”, mà là câu mập mờ.
  • Ấn tượng Vũ Minh Huệ
    Mấy năm gần đây, các hội viên mới được kết nạp vào Hội đồng Thơ của Hội Nhà văn Hà Nội có không ít gương mặt ấn tượng. Một trong số đó là nữ nhà thơ Vũ Minh Huệ, không chỉ xinh đẹp trẻ trung mà còn để lại dấu ấn bằng những sáng tác rất mới, có cá tính và giàu nữ tính.
  • Căn cước thị dân, căn cước thành phố
    Vài năm qua, chuyện làm căn cước công dân ở ta đang có nhiều thay đổi. Chỗ làm căn cước ở công an quận, có ông bẩy mươi cố thuyết phục “Tôi đẻ trong kháng chiến lấy đâu ra giấy khai sinh. Từ nhà ra ủy ban Hành kháng xã qua mấy quả núi mà các vị ấy cũng bận đánh nhau nữa chứ có phải ngồi trụ sở như giờ đâu. À, ông kia bằng trạc tôi nhưng có khai sinh vì đẻ trong thành, làm sao so được”. Bà khác chảy cả nước mắt: “Ông tôi đi khỏi làng ra Hà Nội, bố con tôi đều đẻ ở đây, tôi khai quê ở đấy là theo chứng minh
Nổi bật Tạp chí Người Hà Nội
  • Ra mắt tour tham quan theo chủ đề tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam
    Sau thời gian dài chuẩn bị và kết nối với các công ty du lịch, Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam vừa cho ra mắt công chúng chương trình Highlight Tour (chuyến tham quan nổi bật) với mong muốn tạo dựng những sản phẩm du lịch di sản văn hóa độc đáo.
  • “Hà Nội trong mắt em”: Quảng bá hình ảnh Thủ đô qua nét vẽ trẻ thơ
    99 em nhỏ tại Thủ đô Hà Nội đã sáng tác tranh tại chỗ trong chương trình “Hà Nội trong mắt em”. Với những nét vẽ sinh động, ngộ nghĩnh và đáng yêu, các em nhỏ tạo nên nhiều tác phẩm mỹ thuật độc đáo và không kém phần đặc sắc về Thủ đô Hà Nội.
  • Một mảnh ghép khác vào bức tranh đa sắc của Thủ đô
    Có một người đàn ông không sinh ra tại Hà Nội nhưng đã dành phần lớn đời mình gắn bó với Hà Nội. Dù chưa từng nhận mình là người “Hà Nội gốc” nhưng lại hiểu rõ từng nhịp thở của thành phố này như thể con người và nơi chốn đã hòa làm một. Đó là Vũ Công Chiến - tác giả tập tản văn mới ra mắt - “Có một Hà Nội trong tôi” (Nxb Trẻ).
  • Lễ hội Văn hóa, Du lịch Mường Lò năm 2023
    Tại Lễ hôi du khách còn được hòa mình trong vòng xòe bất tận để cảm nhận những giá trị nhân văn sâu sắc, sức sống mãnh liệt và sự lan tỏa mạnh mẽ của nghệ thuật xòe Thái, di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại đã được UNESCO ghi danh.
  • Lễ kỷ niệm 60 năm thành lập Thành phố Vinh và 235 năm Phượng hoàng Trung Đô
    Thành phố Vinh bước đầu khẳng định là trung tâm giáo dục - đào tạo của vùng, được UNESCO công nhận “Thành phố học tập toàn cầu”. Lĩnh vực y tế có bước phát triển, đời sống vật chất và tinh thần được nâng cao. Quốc phòng, an ninh được giữ vững. Đảng bộ thành phố nhiều năm liền được công nhận Đảng bộ hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ.
Đừng bỏ lỡ
Chuyển đổi từ Hán Việt sang từ thuần Việt
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO