Góc nhìn

Căn cước thị dân, căn cước thành phố

Nhà văn Trần Chiến 07:29 05/07/2023

Vài năm qua, chuyện làm căn cước công dân ở ta đang có nhiều thay đổi. Chỗ làm căn cước ở công an quận, có ông bẩy mươi cố thuyết phục “Tôi đẻ trong kháng chiến lấy đâu ra giấy khai sinh. Từ nhà ra ủy ban Hành kháng xã qua mấy quả núi mà các vị ấy cũng bận đánh nhau nữa chứ có phải ngồi trụ sở như giờ đâu. À, ông kia bằng trạc tôi nhưng có khai sinh vì đẻ trong thành, làm sao so được”. Bà khác chảy cả nước mắt: “Ông tôi đi khỏi làng ra Hà Nội, bố con tôi đều đẻ ở đây, tôi khai quê ở đấy là theo chứng minh

img-2856.jpg

Giờ các chị bảo huyện này không còn xã ấy, bắt về địa phương chứng nhận thì còn ai người ta biết mình mà làm cho”. Những dãi bày dần chuyển sang tức giận rồi chán nản buông trôi. Lại có người đề nghị cho đổi quê, ghi là “Hà Nội” nó sát thực hơn, nhưng việc này có vẻ càng khó, phải đến những địa chỉ khác chóng mặt hơn nhiều.

Những “sự” trên rất hay thấy ở chỗ làm giấy tờ căn bản – căn cước gắn chíp - cho công dân. Phía công an cũng công nhận tình trạng này là phổ biến, phức tạp, không dễ giải quyết. Mới đây lại xôn xao chuyện hộ chiếu mới của ta bị Đức từ chối vì không có “nơi sinh”. Nhưng thôi, xin không bàn về khía cạnh hành chính của các hiện tượng này, để chỉ nhìn vào sự biến động trong đời sống từng con người ảnh hưởng đến đô thị Thủ đô ra sao. Và chốn ở đã vài đời thì có đáng làm quê không, hay cứ nhất thiết phải “chân lội xuống bùn tay cấy mạ non”?

anh-ve-ha-noi.jpg

Mỗi địa phương đều có câu ca, thành ngữ gì đó nêu đặc điểm nổi bật, đọc lên biết ngay là mình. Hà Nội vẫn tự hào “Chẳng thơm cũng thể hoa nhài, dẫu không thanh lịch cũng người Tràng An”. Học giả Đặng Thai Mai từng “chốt hạ” tính cách Nghệ “Can đảm đến sơ suất, cần cù đến liều lĩnh, kiên quyết đến khô khan…”.

Những “tổng kết” dạng phôn-kờ-lo (folklore) thì vô số. Chúng có từ xưa đến rất xưa rồi, thực tế hôm nay đang cho thấy sự thay đổi ghê gớm. Ông mới nổi gọi nhau đi nhậu rất hay đèo câu quyến rũ “Có chai Mắc-ca-lần mười tám tuổi”, như là muốn ghi dấu ấn phong lưu. Bảo cách hành xử ấy không tiêu biểu cho người Hà Nội thường đủng đỉnh, ít phô trương có vẻ đúng.

Sáng ra hòa vào dòng người đi làm thì lại ngờ ngợ, sao mà vội vã, nhiều đanh đá, hung hãn quá. Căn cước thị dân hôm nay vô vàn cá tính, phong cách, chồng chất lên nhau thành nhù nhòa. Thế thì chân dung một đô thị không dễ định dạng là phải, dù cố giáo sư Trần Quốc Vượng đã đúc kết nó thành “hội tụ, kết tinh, lan tỏa”, có vẻ tích cực toàn phần.

Hà Nội, giống mọi đô thị, luôn luôn tiếp nhận người từ các nơi đổ về. Thế kỷ trước có những làn sóng nhập cư hàng loạt. Cuối những năm bốn mươi dân tản cư trở lại, người quê chạy lửa đạn kéo lên, thị trưởng cho xây loạt chợ, nhà “tạm” trên nền những ngôi bị chiến sự phá hủy. Những cuộc di cư năm 1954 đã thành dấu mốc trong lịch sử. Những năm sáu mươi Việt kiều hồi hương, người đi kinh tế mới lại trở về “kéo theo hàng tổng”. Bây giờ, khi nông thôn không còn sở cậy mấy vào đất đai, cư dân thành phố dễ có khi xấp xỉ 15 triệu người. Cấu trúc dân cư xáo trộn không ngừng, càng nhà mặt phố, biệt thự càng đổi chủ nhanh. Đến nỗi có câu chuyện tiếu lâm rằng: “Quê mi ở mô?”. “Tau Hà Nội. Còn mi?”. “Tau cũng rứa”, chả biết có phải sáng tác của “dân gốc” hay không nữa.

Tôi không có quê hương

Nghe đâu như Thái Bình, Hà Nam Phủ Lý

Như Nam Định

Mấy câu này của một người rất nổi tiếng, nhà thơ Văn Cao trong Những người trên cửa biển (1956) viết về Hải Phòng, cũng có thể coi là “căn cước tập thể” của nhiều thị dân vùng đồng bằng sông Hồng. Đọc nó tự nhiên kéo về câu hỏi “rất triết học”: “Ta là ai, từ đâu đến?” nhưng theo kiểu phương Đông…

Theo Ngụy Văn Đế Tào Phi đời Tam Quốc, “Trưởng giả đời thứ ba biết dùng y phục, trưởng giả đời thứ năm biết ẩm thực”. Thời ông này Trung Hoa chia nhiều “nước” nhưng đã có những trung tâm lớn với các danh gia vọng tộc. Trưởng giả rõ ràng đã biết ăn no mặc đẹp, phải vài đời bước từ lều cỏ ra mới có phẩm chất này, và chịu li loạn chạy chiến cuộc ít thôi. Các vận động văn hóa thường diễn ra trong thời bình, đứt đoạn khi bom đạn hoặc thay đổi thể chế chính trị. Áo dài không ra đời lúc phụ nữ ưa trang phục công nông binh. Chả cá Lã Vọng, cao lâu Đông Hưng Viên, giò chả Ước Lễ không thành thương hiệu khi khách ăn chỉ cốt no.

Chiến tranh, đói nghèo làm đứt các tiến trình văn hóa đang chảy. Nhạc phòng trà, thơ lãng mạn tồn tại thế nào khi thời thế cần hành khúc, đòi hỏi công nông binh hóa. Ca khúc nổi tiếng “Quảng Bình quê ta ơi” của Hoàng Vân còn bị phê trữ tình quá, không hợp với thời chiến. Cho đến sau năm 1975, nhu cầu được tồn tại như một cá thể độc lập của con người ta trở lại, dần dần “sánh ngang”, hợp lý bên các đòi hỏi làm cán bộ, công dân, thành viên gia tộc, làng mạc. Sự giải phóng này đem lại sức sáng tạo, phát triển cho xã hội, lại đặt ra những khác biệt, phân liệt trong dư luận. Trong gia đình nền nếp xuất hiện “công dân quốc tế” có vài quốc tịch hoặc chịu ảnh hưởng vài nền văn hóa. Ngôn ngữ truyền thông tràn ngập lối diễn đạt “A. đẹp hơn nhiều so với phiên bản 4.0 của mình”, kiểu câu bị động “B. được yêu bởi C.”. Vô thiên lủng bảng hiệu “Thịt chó since 2003”, “Lòng lợn tiết canh hot line 09…”. Không ít người đã lo lắng làm sao để giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt.

Tương tự thế, khi tranh biện thế nào là văn hóa Hà Nội tiêu biểu, đã có ý kiến “không mấy phấn khởi”: “Đó phải là của thị dân!”. Tức là tính chất thành thị của Thủ đô còn nhàn nhạt?

Thị dân thường độc lập, coi trọng cá tính, sự tự do của mình hơn lối sống cộng đồng kiểu gia tộc gia trưởng, đồng hương đồng khói chứ. Nhưng như thế lại can tội thoát ly truyền thống, bản sắc. Mâu thuẫn thật!

Mặc lòng, đô thị vẫn chịu sức ép di dân khủng khiếp. Nhiều lý do vô cùng: nông dân không còn tha thiết với đất, nhịp sống làng ổn định, tiêu pha không nhiều nhưng chậm chạp, ít cơ hội đổi đời. Đi, và mang theo tâm lý nơi này chỉ là chốn sinh tồn, lũy tre kia mới là nơi để nhớ, kèm theo hẳn một “dòng” văn chương “Thương nhớ đồng quê”. Một người làm nên có bao nhiêu rễ bén theo. Lớp lớp những “giáp” hình thành: quỹ khuyến học, câu lạc bộ doanh nhân dòng họ, đồng hương trong đồng hương… Trong lòng Hà Nội có những khối người, mỗi anh mang đến tập tính riêng, đóng góp, gây ảnh hưởng của mình lên “đất mới”. Người Thái Bình chăm chỉ, khá chân phương. Nam Định khôn ngoan, làm kinh tế giỏi nhưng không phô trương mà kín đáo xây cơ nghiệp. Thanh Hóa dễ thích nghi nhưng chả thiếu tố chất thủ lĩnh; dù sao cũng “Quý hương”. Cũng không thể không kể đến dân tộc ít người vì họ về sống chả hề ít, từ lao động đơn giản đến làm dâu rể, có chức tước. Tày, Thái, Mường hòa nhập dễ, trong khi Mông không nhiều, vì gốc gác trên cao và tập tính độc lập, coi trọng sinh hoạt tộc họ chăng?

anh-giang-trinh.jpeg

Dễ nhận ra nhất là ảnh hưởng xứ Nghệ, chỉ chung Nghệ An - Hà Tĩnh, dù tính cách dân đôi nơi này không hẳn giống nhau. Thời chiến ghi nhận đóng góp, hy sinh to lớn của miền quê này, lính đánh nhau dũng cảm, “chì” có tiếng. Các nghĩa trang liệt sĩ quốc gia hay ở nơi thật xa xôi, mộ chí quê Nghệ nhiều quá. Và từ lâu, họ đã ghi dấu ấn ở thượng tầng: giảng viên đại học, nghiên cứu viên các viện. Vươn ra ngoài biên giới, danh sách các “soái” gốc Nghệ cực đông. Nghĩa khí, bảo vệ nhau, họ nổi bật trong đám thị dân “gốc” hay kín đáo, co mình lại do bản tính hoặc lý lịch “dính” gì đó. Mạnh mẽ, ít ý nhị, họ được coi là dễ chung sống nhờ yêu ghét rõ ràng, hết mình. 

Mới đây có tin vui, dù còn ở dạng dự thảo: sẽ không còn mục “quê quán” trong căn cước công dân, thậm chí “nơi sinh” cũng chỉ là chỗ đăng ký khai. Sẽ ít đi những khốn khổ chả giải quyết nổi ở chốn khai báo sự tồn tại của một con người. Ranh giới “dân gốc” với “người từ quê ra” mỏng đi dù chỉ là trên giấy tờ, kéo theo một “chuẩn” khác về thị dân. Gương mặt thành phố sẽ “mở” ra, khó định dạng đơn giản. Dù thế nào, đây là sự biến động tất yếu của cơ cấu dân cư, như những dòng chảy tất yếu đã qua trong lịch sử./.

Bài liên quan
(0) Bình luận
  • "Người Hà Nội" đã và đang làm tốt sứ mệnh lan tỏa văn hóa Thủ đô ngàn năm văn hiến
    "Người Hà Nội" sẽ mừng "sinh nhật" tuổi 40 vào ngày 8/5/2025. Chặng đường 40 năm xây dựng và phát triển, Người Hà Nội đã có được một “hệ thống” cộng tác viên là văn nghệ sỹ ở nhiều lĩnh vực: văn học, mỹ thuật, nhiếp ảnh, điện ảnh, lý luận phê bình;… các nhà báo, nhà nghiên cứu, nhà khoa học hàng đầu Thủ đô và cả nước.
  • PGS.TS Nguyễn Hữu Sơn: “Người Hà Nội ” luôn giữ được “chất” Hà Nội
    PGS. TS Nguyễn Hữu Sơn là một cộng tác viên có nhiều bài viết chất lượng đăng trên Người Hà Nội, từ những ngày đầu nhà văn Tô Hoài làm Tổng Biên tập báo Người Hà Nội. “Đọc Người Hà Nội, người ta thấy được cái "chất" Hà Nội, thấy được những tâm tư, tình cảm của nhiều cây bút là văn nghệ sỹ tài năng và những câu chuyện, vấn đề của Hà Nội” - PGS.TS Nguyễn Hữu Sơn, chia sẻ.
  • Nhà văn Lê Phương Liên: "Còn có thể gõ bàn phím thì tôi còn viết về Hà Nội, viết cho Người Hà Nội"
    Nhà văn Lê Phương Liên nổi tiếng trên văn đàn Việt Nam với nhiều tác phẩm văn học thiếu nhi đặc sắc. Ít ai biết, tác giả truyện ngắn “Câu hỏi trẻ thơ” là cộng tác viên gắn bó với Tạp chí Người Hà Nội suốt 40 năm nay. Nhà văn Lê Phương Liên, chia sẻ: “Tên gọi Người Hà Nội luôn nhắc nhở tôi “dù có đi bốn phương trời” thì cũng luôn nhớ về Người Hà Nội để gửi, viết bài”, và viết bài cho “Người Hà Nội” chính là viết cho quê hương mình.
  • Văn học trong thời đại số - Những cơ hội và thách thức
    Vai trò không thể thay thế của văn học trong việc phản ánh đời sống và truyền tải giá trị nhân văn, đặc biệt trong bối cảnh thời đại số.
  • Đổi mới thi ca cũng không được xa lạ với con người
    Cuộc đối thoại của nhà thơ với thời đại trong thơ ca mang lại hy vọng, nâng cao giá trị con người ngay cả trong thời điểm bi tráng nhất của lịch sử hoặc thời khắc đau khổ nhất của mỗi một số phận. Một nhà thơ đích thực phải biết dùng ngôn ngữ của thơ để chạm vào tâm hồn con người. Không chỉ bằng sự phá vỡ sắc cạnh của lý trí, ngôn ngữ đó cần có thêm cảm xúc của trái tim - những cảm xúc được tái hiện từ chất liệu đời thường.
  • Thú vị ngôn từ
    Nhà văn viết truyện ngắn, tiểu thuyết nếu chỉ kỳ công ở việc tạo cốt truyện, kết cấu tác phẩm, xây dựng nhân vật cùng các mối quan hệ, số phận con người mà quên mất trau chuốt ngôn từ thì sẽ giảm đi nhiều phần giá trị tác phẩm. Để thỏa mãn bạn đọc thì rất cần những trang viết hấp dẫn, lôi cuốn bởi ngôn từ, như miêu tả người và cảnh, diễn đạt trữ tình nội tâm…
Nổi bật Tạp chí Người Hà Nội
  • Đẩy mạnh phân cấp trong lĩnh vực văn hóa, du lịch khi tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp
    Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch đang tổ chức lấy ý kiến nhân dân về “Nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều của một số Nghị định quy định về phân cấp, phân định thẩm quyền trong lĩnh vực văn hóa, gia đình, thể dục, thể thao, du lịch; báo chí, phát thanh và truyền hình; thông tấn; xuất bản, in, phát hành, thông tin điện tử, thông tin cơ sở và thông tin đối ngoại khi tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp”.
  • Tinh hoa thơ ca Hồ Chí Minh
    Kỷ niệm 135 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/1890 – 19/5/2025), NXB Chính trị quốc gia Sự thật đã ra mắt Tủ sách điện tử Chủ tịch Hồ Chí Minh. Trong đó đáng chú ý có cuốn sách “Tinh hoa thơ ca Hồ Chí Minh” của tác giả - nhà văn Lê Xuân Đức (1939 – 2022) giúp người yêu thơ ca của Bác thêm thấu hiểu và cảm nhận rõ nét hơn tinh hoa trong từng câu chữ mà Người để lại, rút ra những chiêm nghiệm cho riêng mình và trên hết là những bài học lớn, sâu sắc về tư tưởng, về đầu tranh chính trị, về đạo lý làm người cho hôm nay và mai sau.
  • Tiếp tục phát triển những tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong Kỷ nguyên mới của dân tộc Việt Nam (Bài cuối)
    Kỷ niệm 135 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/1890 – 19/5/2025), toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta nguyện trung thành và tiếp nối sự nghiệp vĩ đại của Người; phát huy mạnh mẽ lòng yêu nước cách mạng, tinh thần “tự chủ, tự tin, tự lực, tự cường, tự hào dân tộc”, sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc vững bước vào Kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, kỷ nguyên phát triển giàu mạnh, thịnh vượng.
  • Kỷ niệm 135 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh: Sở Du lịch Hà Nội tổ chức các hoạt động ý nghĩa
    Hòa chung không khí thi đua lập thành tích chào mừng kỷ niệm 135 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/1890 – 19/5/2025), Sở Du lịch Hà Nội đã tổ chức nhiều hoạt động điểm nhấn, quảng bá hình ảnh Thủ đô và liên kết với các địa phương để phát triển du lịch Thành phố nói riêng, đất nước nói chung.
  • Khánh thành cầu Thiên Trường biểu tượng mới TP Nam Định
    Ngày 19/5, UBND thành phố Nam Định đã khánh thành cầu Thiên Trường - công trình giao thông trọng điểm bắc qua sông Đào, nối từ đường Song Hào đến đường Vũ Hữu Lợi.
Đừng bỏ lỡ
  • Triển lãm “Không gian di sản văn hóa Chủ tịch Hồ Chí Minh ở Huế”
    Kỷ niệm 135 năm Ngày sinh của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Thành ủy – HĐND – UBND - UBMTTQ Việt Nam Thành phố Huế tổ chức dâng hoa lên Người và khai mạc triển lãm “Không gian di sản văn hóa Chủ tịch Hồ Chí Minh ở Huế”.
  • Trưng bày tem, bưu ảnh về Chủ tịch Hồ Chí Minh
    Những hình ảnh, tem và bưu ảnh này nằm trong Trưng bày chuyên đề “Hành trình theo chân Bác qua sưu tập tem và bưu ảnh” của Bảo tàng Thành phố Hồ Chí Minh, diễn ra nhân dịp kỷ niệm 135 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/1890 – 19/5/2025) và Ngày Quốc tế Bảo tàng (18/5).
  • Hà Nội tuyên dương 80 gia đình văn hóa tiêu biểu
    UBND Thành phố Hà Nội đã ban hành Kế hoạch số 125/KH-UBND ngày 15/5/2025 về việc tuyên dương Gia đình văn hóa tiêu biểu nhân dịp kỷ niệm 24 năm Ngày Gia đình Việt Nam (28/6/2001-28/6/2025).
  • Tháng Năm về quê Bác
    Trong những ngày tháng Năm lịch sử, mỗi người dân Việt Nam chúng ta đều nhớ đến ngày sinh nhật Bác Hồ kính yêu, trong tim luôn trào dâng một cảm xúc bồi hồi khó tả... Tạp chí Người Hà Nội xin trân trọng giới thiệu bài thơ "Tháng Năm về quê Bác" của tác giả Nguyễn Xuân Việt.
  • Công diễn vở chèo cổ “Trinh Nguyên” với bản phục dựng công phu, tâm huyết của NSND Trần Quốc Chiêm
    Tối 17/5, tại Rạp Đại Nam, Nhà hát Chèo Hà Nội ra mắt vở chèo cổ “Trinh Nguyên” với bản phục dựng công phu, đầy tâm huyết của NSND Trần Quốc Chiêm đề cao tình mẫu tử, lòng hiếu thảo và sự thuận hòa giữa anh em cùng cha khác mẹ.
  • “Hãy nói rằng con cần mẹ”: Cẩm nang đồng hành cùng người thân bị trầm cảm
    Anbooks phối hợp cùng Nhà xuất bản Phụ nữ Việt Nam chính thức ra mắt cuốn sách "Hãy nói rằng con cần mẹ" – cẩm nang đồng hành với người thân bị trầm cảm của tác giả PGS.TS Nguyễn Phương Hoa. Đây là tác phẩm tiếp nối hành trình nghiên cứu và chia sẻ đầy tâm huyết của tác giả trong lĩnh vực sức khỏe tâm thần, đặc biệt là đối với trầm cảm ở trẻ vị thành niên và thanh niên – một vấn đề đang ngày càng trở nên đáng lo ngại trong xã hội hiện đại.
  • Chuỗi sự kiện đặc sắc kỷ niệm 135 năm Ngày sinh của Bác trong Khu Di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh
    Nhân dịp kỷ niệm 135 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/1890 - 19/5/2025), sáng 16/5, Khu Di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch tổ chức khai mạc triển lãm với chủ đề "Chủ tịch Hồ Chí Minh - Tinh hoa dân tộc, tầm vóc thời đại" với chuỗi hoạt động đầy ý nghĩa.
  • Sư đoàn Phòng không 361 – 60 năm xứng đáng danh hiệu "cận vệ đỏ" canh giữ bầu trời Thủ đô
    Sáng 17/5, tại Hà Nội, Sư đoàn Phòng không 361 (Quân chủng Phòng không – Không quân) long trọng tổ chức Lễ kỷ niệm 60 năm Ngày truyền thống (19/5/1965 – 19/5/2025) và đón nhận Huân chương Bảo vệ Tổ quốc hạng Nhất.
  • Ra mắt bộ tiểu thuyết đồ sộ về cuộc đời và sự nghiệp của Bác Hồ: “Nước non vạn dặm”
    Nhân kỷ niệm 135 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/1890 – 19/5/2025), sáng 17-5, tại Hà Nội, Hội đồng Lý luận Trung ương, Khu Di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch, Nhà Xuất bản Văn học, Công ty cổ phần Truyền thông và Văn hóa Liên Việt ra mắt bộ tiểu thuyết “Nước non vạn dặm”, gồm 5 tập của PGS, TS, nhà văn Nguyễn Thế Kỷ, Phó Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương.
  • Tôn vinh thơ Chủ tịch Hồ Chí Minh qua nghệ thuật thư họa
    Nhân dịp kỷ niệm 135 năm ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/1890 – 19/5/2025), sáng 17/5/2025, tại Bảo tàng Hà Nội, Trung tâm điều phối các hoạt động sáng tạo Hà Nội đã tổ chức khai mạc triển lãm “Thơ Chủ tịch Hồ Chí Minh qua nét chữ sắc màu”. Thông qua hình thức nghệ thuật thư họa – sự kết hợp tinh tế giữa thư pháp truyền thống và hội họa hiện đại, triển lãm đã góp phần tôn vinh cuộc đời, sự nghiệp cách mạng vĩ đại và tư tưởng nhân văn của Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Căn cước thị dân, căn cước thành phố
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO