Bao nhiêu cái cùng của kiếp nhân sinh mà khó có lấy một chữ tương đồng, tương hợp. Nguyễn Tuân viết:... Lại nhớ một buổi họp có cả Phụng, có cả Tản Đà . Thấy có ông Tản Đà , Phụng thà nh tâm đi mua hai gói kẹo lạc va ni đưa vử tiệm hút, cố mời người thi sĩ già - Mời cụ xơi kẹo lạc. - à”ng bảo cái gì ?“ Dạ, kẹo lạc va ni giòn và thơm lắm. “ Kẹo lạc!Đ‚n ra cái quái gì. Buổi ấy nhà thơ có tuổi đã là m tiêu hết chút ít cảm tình của Vũ Trọng Phụng. Hai người ấy giử đã là ma. Chắc dưới ấy gặp nhau, hai người tránh sao được cái lủng củng, nếu hai hồn ma không chịunghĩđến cái tà n lạnh của cuộc đời chung tà i hoa mà chịu đựng lấy nhau....
Vũ Trọng Phụng - vua phóng sự Bắc kử³
Cũng Nguyễn Tuân viết:... Nhiửu người còn sống sử sử kia oán thằng Phụng lắm. Chúng nhìn thấy hình ảnh chúng ở Nghị Hách, Xuân Tóc Đử... Nhiửu người đọc sách lầm nhiửu vử cái Người ở Phụng. Họ đửu cho Phụng là nham hiểm, là cơ tâm, là tâm điửn xấu. Để sinh ra ngộ điểm ấy, cái lỗi của Phụng là đã đem những cái thối nát, cặn bã nhân tâm và o trong tác phẩm của mình đến đầy rẫy. Thực ra Phụng là một người bình dị, một người của khuôn phép nử nếp. Phụng là m việc chăm chỉ, ngà y đêm lo thanh toán nợ văn chương, không để ai xúc phạm. ... Phụng ơi, cái đức tín nghĩa và cái văn tà i của ngươi đã đến lúc có thể cho phép ngươi quửµt chơi dăm ba món nợ mà không ai dám rủa rả ngươi khi ngươi nhắm mắt. Nếu có kẻ nà o rủa rả ngươi thì đã có lũ chúng ta đây hứng chịu, trang trải sạch cho ngươi. Can gì cứ phải ôm ngực, còng lưng, khạc mãi máu và o giấy mực để mà lo trả nợ !...
... Phụng chết trẻ. Cái đáng tiếc trong đời người bạn chúng ta là Phụng thiết thực quá. Trước lúc lên đường vử xứ chết, ông bạn Ngô Tất Tố đã nói riêng với tôi rằng: chả chắc Phụng có qua được mùa rét. Nay chỉ mới tiết thu thôi mà lá đã lìa ngà n!
... Thằng Phụng còn hứa hẹn cho văn học nhiửu tác phẩm lắm. Sao những người như thế đã chết, mà lắm thằng bất tà i khác thì lại cứ sống mãi để anh em phải sốt cả ruột.
... Thường lệ Phụng vuốt ve bản thảo, quyến luyến đứa con tinh thần ấy độ ba ngà y rồi mới trao cho nhà xuất bản. Dặn bạn: tao thích chơi bản thảo, cà ng dây bẩn nhiửu vết tay anh em thợ sắp chữ cà ng quí. Khi liệm xác tao, nhớ cho tao gối đầu lên bản thảo. Đó là yêu sách cuối cùng nhử lũ chúng bay còn sống sót. Đừng quên nhé!. (Tao đà n, 1939, số đặc biệt vử Vũ Trọng Phụng).
Trích dẫn hơi dà i là muốn trình đến bạn đọc những đoạn văn gốc, viết ngay sau đám tang Vũ Trọng Phụng, chưa qua suy diễn, chế biến, không chịu một áp lực nà o; viết cứ thẳng tưng của một cây bút có uy tín, như món đồ cổ ngót đã trên 70 năm tuổi.
Vũ Trọng Phụng tuổi Nhâm Tý, sao Thiên Hư đóng cung mệnh, nên lấy luôn biệt hiệu là : Thiên Hư Vũ Trọng Phụng. Thiên Hư, Thiên Khốc là sao xấu, chữ tà i chữ mệnh buộc và o như chơi. Vũ Trọng Phụng cam chịu nghèo khổ, viết như đùa, viết quên mình, viết đến hơi thở cuối cùng như một Ban-dắc Việt Nam. Ban-dắc, Xéc-van-tét là hai nhà văn xuôi được Mác đánh giá cao, gọi là thư kí của thời đại. Xéc-van-tét (1547-1616) với tác phẩm Đông ki-sốt nổi tiếng là bức tranh sống động vử xã hội Tây Ban Nha thế kỉ thứ XVI. Ban-dắc (1799-1850) với tập hợp Tấn trò đời mang đậm hơi thở cuộc sống xã hội Pháp tiửn tư bản chủ nghĩa.
Chúng ta, những người quen với tâm thức phương Đông, quen với những nhân vật của Tam Quốc, Thuỷ Hử, Hồng Lâu Mộng... quen với các tác giả Thi Nại Am, La Quán Trung, Tà o Tuyết Cần... họ đửu là những tà i hoa, những thư kí thời đại ở phương Bắc. Ở nước ta, cuối thế kỉ XIX, đầu thế kỉ XX, văn hóa tư bản chủ nghĩa Pháp trà n sang, ngang nhiên chiếm địa vị thống trị. Bút lông ngà n đời phải nhường chỗ cho bút sắt mới nhập khẩu. à”ng nghè, ông cống một thời và ng son là Nguyên khí quốc gia, nay thất thế nằm co. Giai đoạn văn hóa kịch tính bi hùng ấy được ghi lại trong Vang bóng một thời của Nguyễn Tuân.
Đến khoảng thập niên 20-30 của thế kỉ XX, là giai đoạn à‚u hóa ở đô thà nh, xã hội lai căng, kẻ vì đồng tiửn mà thà nh lưu manh, kẻ do lưu manh mà thà nh già u sang, được Vũ Trọng Phụng vẽ ra trong tác phẩm Số Đử.
Gấp sách lại người đọc cười, rồi không cười mà nhận ra rằng một xã hội mà cái giả dối, trái khoáy đã đầy rẫy là đang ẩn chứa trong mình nó cái mầm mống của khủng hoảng. Thiên tà i Vũ Trong Phụng dường như là chim báo bão, báo cái đêm trước của Cách mạng Tháng Tám. Vử mặt nà y, Vũ Trọng Phụng sánh được với Tà o Tuyết Cần, tác giả Hồng Lâu Mộng. Một tác phẩm phản ánh một xã hội rực rỡ và ng son, sực nức mùi son phấn, sung mãn đến điểm maximum, tức là đã đến lúc chênh vênh trên bử vực thẳm đang chử... Tác phẩm vô hình mang tính dự báo - dự báo cái bão táp của Cách mạng Tân Hợi Trung Quốc.
Số Đử được hoan nghênh, rồi bị đả kích, Thiên Hư lên bử xuống ruộng khoảng 50 năm dà i. Nhất Chi Mai, tức là Nhất Linh, chủ tướng Tự lực văn đoà n, trên báo Ngà y Nay tháng 3-1937 lên án Vũ Trọng Phụng: Văn bẩn thỉu, nhơ nhấp, dơ dáy. Thiên Hư đáp lại: Các ông muốn tiểu thuyết là tiểu thuyết. Tôimuốn tiểu thuyết là sự thật ở đời. Nam Cao cũng lên tiếng: Tiểu thuyết không nên là ánh trăng lừa dối, tiểu thuyết phải là sự thật ở cuộc đời. Nhất Linh phải im tiếng.
Cùng với những biến đổi của xã hội, Vũ Trọng Phụng lại toả sáng. Người xưa gọi đó là văn chương thượng thừa, buộc đá thả xuống nước không chìm, dù bị chôn vùi rồi người đời cũng đà o lên đọc. Từ bấy đến nay chưa có tác phẩm nà o vượt được Số Đử, chưa thấy xuất hiện Vũ Trọng Phụng thứ hai, mặc dù thời đại ta đang sống chính là thời đại của tiểu thuyết.
Trong tủ kính Nhà lưu niệm Vũ Trọng Phụng, ngoà i sách bằng tiếng Việt của ông, còn có một quyển Số Đử bằng tiếng Anh:Dumb Luck, bà y cạnh tấm ảnh hai dịch giả người nước ngoà i.
Vũ Trọng Phụng một văn sĩ với nhân sinh dị biệt, dùng chữ vẽ nên bức tranh xã hội, dùng ngòi bút mà chống lại ách thống trị theo cách của mình. à”ng mất ở tuổi đời 28, đang độ phát triển, độ chín của tà i năng. Với khoảng mười năm cầm bút, để lại hơn chục tác phẩm, đủ để là m vua phóng sự Bắc kử³, ngồi trên văn đà n, tươi trẻ mãi như cuộc sống.
.jpg "Đôi mắt xuyên bão")
