Văn hóa – Di sản

“Tiếp lửa” nghệ nhân gìn giữ trao truyền di sản

Thụy Phương 29/11/2023 06:14

Hà Nội là địa phương dẫn đầu cả nước về số lượng di sản văn hóa phi vật thể. Trong quá trình gìn giữ, bảo tồn di sản này, không thể không nhắc tới nghệ nhân - những người trực tiếp nắm giữ tri thức thực hành di sản. Với vai trò là chủ thể của di sản, nghệ nhân Hà Nội đã góp phần quan trọng trong việc duy trì và phát triển những giá trị di sản văn hóa Thủ đô.

“Bảo tàng sống” góp phần gìn giữ văn hóa dân gian

Đề cập tới vai trò của nghệ nhân dân gian đối với việc bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể, GS.TS Lê Hồng Lý – Chủ tịch Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam khẳng định nghệ nhân là “sợi dây” níu giữ các yếu tố văn hóa dân gian truyền thống mang nét đặc trưng, đặc sắc riêng của người Việt Nam; là người kế tục các di sản do người đời trước để lại; là kho tư liệu đồ sộ, “cơ sở dữ liệu” văn hóa phi vật thể nhằm phản ánh, thực hành và truyền dạy các giá trị văn hóa cho thế hệ sau.

nghe-nhan.jpg
Truyền nghề truyền thống làng nghề tò he, huyện Phú Xuyên. Ảnh: Đặng Trung Dũng.

Trải qua quá trình thực hành, sáng tạo, tái tạo văn hóa, nghệ nhân dân gian là người tích lũy nhiều vốn di sản. Thông qua việc truyền dạy cho thế hệ trẻ, nghệ nhân dân gian đã chuyển tải hình thức, nội dung, ý nghĩa, giá trị… của di sản văn hóa của mình đang nắm giữ để người học hiểu biết và nhận thức đúng đắn hơn về di sản văn hóa phi vật thể đó.

Theo PGS.TS. Trần Thị An - Chủ tịch Hội Văn nghệ dân gian Hà Nội, nghệ nhân vừa là một bộ phận quan trọng của di sản, vừa là nhân tố năng động, sáng tạo và mang một trọng trách xã hội lớn lao không chỉ đối với việc bảo vệ, phát huy giá trị di sản mà còn hướng tới phục vụ lợi ích cộng đồng ở một phạm vi rộng lớn hơn. Họ vừa có vai trò quan trọng trong kiến tạo, trao truyền và thực hành di sản, vừa là những người có ảnh hưởng đối với cộng đồng di sản nói riêng, đối với xã hội nói chung.

Trong mối quan hệ giữa di sản văn hóa phi vật thể với việc hình thành bản sắc văn hóa người Hà Nội, nghệ nhân di sản với vai trò là trung tâm trao truyền di sản, nhân vật năng động và sáng tạo trong thực hành di sản góp phần lớn trong việc trao truyền những giá trị tinh túy của văn hóa hàng nghìn năm, giúp kiến tạo vốn văn hóa cho con người Hà Nội hôm nay.

Theo NSND Trần Quốc Chiêm – Chủ tịch Hội Văn học nghệ thuật Hà Nội, nhờ các nghệ nhân mà nhiều di sản đã được “cứu” thành công trước nguy cơ mai một. Có thể kể tới NNƯT Nguyễn Thị Vẫy, cố NNƯT Nguyễn Thị Lơ (xã Khánh Hà, huyện Thường Tín); NNƯT Kiều Thị Chải (xã Phúc Tiến, huyện Phú Xuyên), NNƯT Nguyễn Văn Bôn (xã Hát Môn, huyện Phúc Thọ)... đã có những đóng góp giúp ngành văn hóa Thủ đô cùng chính quyền địa phương có các chính sách bảo vệ khẩn cấp trước nguy cơ di sản biến mất hoàn toàn.

Tiếp lửa nghệ nhân bảo tồn di sản

Với 1793 di sản văn hóa phi vật thể thuộc nhiều loại hình, từ nghề thủ công truyền thống, tập quán xã hội và tín ngưỡng đến nghệ thuật trình diễn dân gian... Hà Nội là địa phương dẫn đầu cả nước về số lượng di sản văn hóa cũng như số lượng nghệ nhân được phong tặng danh hiệu.

Nhận thức rõ vai trò của nghệ nhân trong việc bảo vệ và phát huy giá trị của di sản, thời gian qua, Thành phố Hà Nội đã có nhiều chính sách hỗ trợ, đãi ngộ, tiếp sức nghệ nhân gìn giữ, trao truyền di sản. Tháng 12/2022, HĐND Thành phố ban hành Nghị quyết số 23/2022/NQ-HĐND về Quy định chế độ đãi ngộ, hỗ trợ “Nghệ sĩ nhân dân”, “Nghệ sĩ ưu tú”, nghệ nhân và câu lạc bộ tiêu biểu trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể Thành phố Hà Nội. Đến nay, đã có 14/18 nghệ nhân nhân dân và 101/113 nghệ nhân ưu tú nhận được hỗ trợ với tổng kinh phí gần 3,6 tỷ đồng.

Tuy nhiên, có một thực tế là, các nghệ nhân nắm giữ di sản văn hóa phi vật thể đang ngày càng ít dần do tuổi cao, sức yếu, mà thế hệ trẻ lại không “mặn mà” với điều đó nên các yếu tố văn hóa dân gian truyền thống có nguy cơ cao bị mai một. Nhiều nghệ nhân vẫn chưa nhận được sự đãi ngộ thường xuyên, trong khi họ đã cao tuổi, không có điều kiện về kinh tế...

Từ góc nhìn của chuyên gia thủ công mỹ nghệ, họa sĩ Vũ Hy Thiều nhận định, nghệ nhân ở các làng nghề đều là những người thợ thủ công tài hoa, có óc sáng tạo, kỹ thuật tinh xảo và hết sức yêu nghề. “Tuy nhiên, có một thực tế khá phổ biến là họ đều thiếu kiến thức về thẩm mỹ, về thiết kế sản phẩm. Bởi thế, việc đào tạo, bồi dưỡng kiến thức thẩm mỹ và kỹ năng thiết kế sản phẩm cho các nghệ nhân để các sáng tác của họ có giá trị nghệ thuật cao hơn, hoàn chỉnh hơn là vô cùng cần thiết”, họa sĩ Vũ Hy Thiều cho hay.

Theo NSND Trần Quốc Chiêm, Chủ tịch Hội Liên hiệp Văn học nghệ thuật Hà Nội, nghệ nhân là những bảo tàng sống, họ đang từng ngày lưu giữ, thực hành và nâng tầm di sản văn hóa phi vật thể. Những hoạt động của nghệ nhân không chỉ bảo vệ di sản, mà còn giúp cho di sản sống trong đời sống đương đại. Vậy nên tôn vinh nghệ nhân, giúp cho nghệ nhân có điều kiện thực hành di sản là cách bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể thiết thực và hiệu quả nhất.

Để nâng cao vai trò của nghệ nhân trong việc bảo vệ và phát huy các giá trị di sản văn hóa phi vật thể, GS.TS Lê Hồng Lý cho rằng cần hoàn thiện chính sách đối với nghệ nhân thực hành di sản văn hóa phi vật thể được quy định trong Luật Di sản văn hóa, Luật Thi đua, Khen thưởng, các luật liên quan và hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật. Bên cạnh đó, cần tạo điều kiện thuận lợi cho nghệ nhân có môi trường thực hành và truyền dạy di sản văn hóa phi vật thể đang nắm giữ; tăng cường tổ chức các chương trình hỗ trợ và quảng bá về nghệ thuật và di sản văn hóa.

“Nguồn lực trí tuệ và tài năng của nghệ nhân là tài sản vô giá và có giá trị cao cả về tinh thần và kinh tế. Đó là nguồn tài nguyên nhân văn nhằm phát triển con người, xã hội, góp phần phát triển các doanh nghiệp văn hóa, du lịch theo hướng tiếp cận trực tiếp, hưởng thụ giá trị và là tài nguyên đầu vào để tạo ra các sản phẩm văn hóa, du lịch. Cần làm cho nghệ nhân, nhà quản lý, doanh nghiệp du lịch hiểu sâu hơn về nguồn tài nguyên này, biến di sản văn hóa phi vật thể do nghệ nhân nắm giữ, thực hành trở thành sản phẩm văn hóa, du lịch có chất lượng”, GS.TS Lê Hồng Lý khẳng định./.

Bài liên quan
(0) Bình luận
Nổi bật Tạp chí Người Hà Nội
  • “Báo chí tiếp tục cùng xây dựng, phát triển Thủ đô trong kỷ nguyên mới”
    Đồng chí Bùi Thị Minh Hoài - Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Thành ủy Hà Nội khẳng định, các phóng viên, nhà báo của báo chí Trung ương và Hà Nội thời gian qua đã thể hiện rõ trách nhiệm xã hội và sứ mệnh nghề nghiệp, luôn bám sát, thông tin kịp thời, toàn diện công tác lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành của thành phố Hà Nội. Bí thư Thành ủy Hà Nội khẳng định: “Kết quả phát triển của Thủ đô là công sức của cả hệ thống chính trị. Trong đó, có sự đóng góp không nhỏ của các cơ quan báo chí Trung ương và thành phố”.
  • Hội Báo toàn quốc 2025 là biểu tượng sinh động của tinh thần kế thừa và phát triển, để nhớ lại, tri ân, cùng nhìn về phía trước
    Phát biểu Khai mạc Hội báo toàn quốc năm 2025 diễn ra tại Thủ đô Hà Nội, đồng chí Nguyễn Trọng Nghĩa, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương nhấn mạnh, Hội báo năm nay là một sự kiện quan trọng, có ý nghĩa chính trị sâu sắc, đồng thời, là ngày hội văn hóa – nghề nghiệp của những người làm báo và công chúng báo chí cả nước. Hội báo năm 2025 cũng là biểu tượng sinh động của tinh thần kế thừa và phát triển, để nhớ lại, tri ân, để chúng ta cùng nhìn về phía tr
  • Báo chí cách mạng Việt Nam 100 năm đồng hành cùng dân tộc
    Tròn một thế kỷ kể từ ngày báo Thanh Niên ra số đầu tiên (21/6/1925), báo chí cách mạng Việt Nam luôn song hành cùng dân tộc trên mọi chặng đường lịch sử, từ phong trào giải phóng dân tộc đến công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Với sứ mệnh là vũ khí tư tưởng sắc bén, báo chí không chỉ là cầu nối giữa Đảng, Nhà nước và nhân dân mà còn là diễn đàn dân chủ, nơi lan tỏa những giá trị nhân văn, thúc đẩy đổi mới và phát triển xã hội. Trong kỷ nguyên mới của dân tộc, báo chí cách mạng tiếp tục khẳng định vai trò tiên phong, kiên định bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đồng thời thích ứng linh hoạt để truyền tải tinh thần yêu nước, khát vọng vươn lên và bản sắc văn hóa Việt đến với công chúng trong nước và quốc tế.
  • Tổng Bí thư Tô Lâm định hướng cho Thủ đô Hà Nội vươn mình trong kỷ nguyên mới
    Đồng chí Tổng Bí thư Tô Lâm đã đưa ra định hướng để Đảng bộ, Chính quyền và Nhân dân Thủ đô Hà Nội thời gian tới thực hiện hiệu quả hơn các nhiệm vụ, yêu cầu của Trung ương về xây dựng và phát triển Hà Nội “Văn hiến – Văn minh – Hiện đại”, xứng đáng là “trái tim của cả nước”, vươn mình trong kỷ nguyên mới.
  • Hà Nội thành lập 6 Tiểu ban phục vụ Lễ kỷ niệm 80 năm Cách mạng tháng Tám và Quốc khánh 2/9
    Theo Quyết định, Ủy ban Nhân dân thành phố thành lập 06 Tiểu ban giúp việc Ban tổ chức, gồm: Tiểu ban Diễu binh, diễu hành; Tiểu ban Tuyên truyền, Nội dung và Y tế; Tiểu ban An ninh, trật tự và Giao thông; Tiểu ban Vệ sinh môi trường; Tiểu ban Vật chất, hậu cần và Tiểu ban Lễ tân.
Đừng bỏ lỡ
  • [Podcast] Chùa Kim Lan – Cổ tự linh thiêng bên bờ sông Đuống
    Hà Nội là vùng đất kết tinh của những dòng chảy văn hóa âm thầm, lặng lẽ cùng lịch sử hơn ngàn năm văn hiến. Nằm ở phía Đông Nam Hà Nội, bên dòng sông Đuống đỏ nặng phù sa, có một ngôi làng nhỏ mang tên Kim Lan - một miền đất yên ả, nơi nghề gốm cổ truyền được lưu truyền hàng nghìn năm đến nay vẫn luôn đỏ lửa. Và tại nơi này còn có một mái chùa cổ rêu phong - nơi lưu giữ những âm thanh sâu lắng nhất của văn hóa tín ngưỡng dân gian Hà Nội – Chùa Kim Lan. Chùa đã được UBND Thành phố Hà Nội xếp hạng là Di tích lịch sử – kiến trúc nghệ thuật cấp thành phố năm 2003.
  • Tuần văn hóa, du lịch Gốm và Làng nghề Bắc Ninh
    Sự kiện quy tụ hơn 100 gian hàng, trong đó có sự hiện diện của các làng nghề gốm nổi tiếng như: Bát Tràng (Hà Nội), Hương Canh (Vĩnh Phúc), Bồ Bát (Ninh Bình), Chu Đậu (Hải Dương) và gốm Phù Lãng, gốm Luy Lâu của Bắc Ninh...
  • “Nhìn lại quá khứ”: Lời tự thú lịch sử và bài học từ một cuộc chiến
    Cuốn sách “Nhìn lại quá khứ: Tấn thảm kịch và những bài học về Việt Nam” của cựu Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Robert S. McNamara vừa được Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật phát hành tại Việt Nam nhân dịp kỷ niệm 30 năm ngày ra mắt ấn phẩm đầu tiên tại Hoa Kỳ. Không chỉ là một tài liệu lịch sử quý giá, cuốn sách còn là lời mời đối thoại để cùng thấu hiểu, bao dung và tiến xa hơn trong hành trình hòa giải, hợp tác giữa hai quốc gia.
  • Lan tỏa những điển hình phụ nữ Thủ đô
    Chào mừng 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925–21/6/2025) và hướng tới Kỷ niệm 80 năm Cách mạng tháng Tám và Quốc khánh 2/9, sáng ngày 18/6, tại trụ sở Hội Liên hiệp Phụ nữ Hà Nội, Báo Phụ nữ Thủ đô phối hợp với Ban Thi đua – Khen thưởng Thành phố Hà Nội tổ chức chương trình giao lưu gương điển hình tiên tiến, người tốt, việc tốt năm 2025 với chủ đề “Phụ nữ Thủ đô Tự tin – Hội nhập – Kết nối thành công”.
  • [Video] Hành trình tôn vinh người làm báo qua lăng kính nghệ thuật
    Triển khai kế hoạch của Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương và Thành ủy Hà Nội về Kế hoạch Kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam (21/6/1925-21/6/2025), Tạp chí Người Hà Nội (Hội Liên hiệp Văn học Nghệ thuật Hà Nội) đã xây dựng Kế hoạch tổ chức và phát động “Cuộc vận động sáng tác văn học nghệ thuật về Nghề báo - Người làm báo Thủ đô và cả nước” để tôn vinh nghề báo và những “chiến sĩ thông tin trên lĩnh vực tư tưởng văn hóa” trên mọi miền Tổ quốc.
  • Chùm thơ của tác giả Quang Hoài
    Tạp chí Người Hà Nội xin trân trọng giới thiệu chùm thơ (hai bài) của tác giả Quang Hoài.
  • Trưng bày “Báo chí Huế trong dòng chảy Báo chí Cách mạng Việt Nam”
    Nhân kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam, Hội Nhà báo Thành phố Huế phối hợp Ban Tuyên giáo và Dân vận Thành uỷ, Sở Văn hoá Thể thao tổ chức Triển lãm trưng bày “Báo chí Huế trong dòng chảy Báo chí cách mạng Việt Nam”.
  • Phó Chủ tịch UBND thành phố Hà Nội Vũ Thu Hà: Bản sắc riêng là nguồn lực để tạp chí Người Hà Nội phát triển
    “Tạp chí Người Hà Nội có bản sắc riêng và không hòa lẫn với với những tạp chí, cơ quan báo chí khác. Chúng ta phải tìm được lối đi, cách làm riêng chuyên sâu về văn hóa, con người Hà Nội” - Phó Chủ tịch UBND Thành phố Hà Nội Vũ Thu Hà nhấn mạnh.
  • Trại viết Lý luận, phê bình VHNT “50 năm Văn học Nghệ thuật Việt Nam đồng hành cùng dân tộc”
    Liên hiệp các hội Văn học nghệ thuật Việt Nam tổ chức Trại viết Lý luận, phê bình VHNT “50 năm Văn học Nghệ thuật Việt Nam đồng hành cùng dân tộc” tại Thành phố Huế.
  • Hành trình của người họa sĩ từ cao nguyên Mộc Châu đến xưởng họa giữa lòng Thủ đô
    Sinh ra và lớn lên tại thôn Văn Minh, xã Cam Thượng, huyện Ba Vì, Hà Nội, họa sĩ Quách Chiến Thắng (sinh ngày 17/11/1994) đã trải qua một hành trình nghệ thuật đầy biến động nhưng không kém phần đam mê. Từ những ngày đầu chập chững vào nghề cho đến nay, anh đã và đang khẳng định được tên tuổi với những tác phẩm sơn dầu giàu cảm xúc, và gần đây là những thử nghiệm mới mẻ với chất liệu sơn mài truyền thống.
“Tiếp lửa” nghệ nhân gìn giữ trao truyền di sản
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO