Nhớ giọng đọc huyền thoại của NSND Tuyết Mai

Giọng đọc trở thành thương hiệu

NSND Tuyết Mai (tên thật là Bùi Thị Thái) sở hữu giọng đọc êm ái, chuẩn mực tiếng Việt, âm sắc đầy biểu cảm và tròn vành rõ chữ. Thời kỳ từ năm 1945 đến năm 1976, NSND Tuyết Mai chính là người đọc lời xướng đầu các chương trình thời sự hay đầu mỗi buổi phát sóng: “Đây là Tiếng nói Việt Nam, phát thanh từ Hà Nội, Thủ đô nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa” cùng với phát thanh viên Việt Khoa.

NSND Tuyết Mai tham gia cách mạng ngay từ những ngày đầu tháng Tám lịch sử. Khi Đài Tiếng nói Việt Nam thành lập ngày 7/9/1945, NSND Tuyết Mai đã có mặt trong những buổi ghi âm trực tiếp những bài hát cách mạng rực lửa, phát sóng nơi Đài “tạm trú” ở một ngôi nhà trên đường Phạm Ngũ Lão (Hà Nội). 

Hòa bình lập lại trên miền Bắc, Đài Tiếng nói Việt Nam từ chiến khu trở về đóng đô ở 58 phố Quán Sứ, Hà Nội. Cảm nhận tài năng không phát triển bằng con đường ca hát, NSND Tuyết Mai xin chuyển sang làm phát thanh viên. Và từ mùa Xuân 1958, giọng đọc Tuyết Mai xuất hiện trên sóng. Ngay từ buổi đầu, người nghe đài đã cảm mến giọng nữ trung mượt mà, êm ái. Không chỉ tròn vành rõ chữ mà hết sức chuẩn mực tiếng Việt xứ Bắc, âm sắc thanh thoát đầy biểu cảm. Thính giả mọi miền đất nước nhiều thập niên qua vẫn cho rằng, giọng nghệ sĩ ngâm thơ Trần Thị Tuyết và phát thanh viên Tuyết Mai là đặc sắc hơn cả.

Không được đào tạo phát thanh viên, chỉ là tự học nhưng khi nói đến NSND Tuyết Mai, rất nhiều người đồng ý rằng NSND Tuyết Mai đã khai mở cho lối đọc biểu cảm, một lối đọc văn chương cho các thế hệ phát thanh viên sau này. Là một giọng đọc văn nghệ hiếm có nhưng khi văn nghệ, khi chính luận – hai thể loại rất đối lập, rất khó thể hiện qua một giọng đọc, được xử lý một cách linh hoạt và nhuần nhuyễn qua giọng đọc của Tuyết Mai.

Giọng đọc đặt biệt của NSND Tuyết Mai không chỉ do trời phú mà còn là thành quả của một quá trình khổ luyện kiên nhẫn, miệt mài hằng ngày, hằng tháng, hằng năm. Sớm sớm, ngoài luyện tập thể dục, NSND Tuyết Mai còn dành nhiều thời gian để luyện thanh, luyện giọng trước khi tới Đài.
Nhờ đó, thời chống Mỹ, trong các buổi phát thanh thời sự, chính luận, cùng với các giọng nam như: Việt Khoa, Kiên Cường, Nguyễn Thơ, Trần Phương..., giọng đọc Tuyết Mai đã làm nức lòng đồng bào, chiến sĩ cả nước. Rồi những buổi “Đọc truyện đêm khuya”, tiết mục “Tiếng thơ”, chương trình “Dành cho đồng bào ở xa Tổ quốc” phát trên làn sóng điện vào những buổi chiều về, đêm xuống. Từ Thủ đô, đến những cánh rừng không tên suốt dải Trường Sơn dằng dặc, các tỉnh thành miền Bắc, các miền hải đảo xa xôi, những vùng hẻo lánh... đã biết bao nhiêu người lặng nghe giọng Tuyết Mai từ chiếc máy thu thanh bán dẫn như tiếng của người bạn tâm tình, gần gũi thân thương. 
Hện nay, nhiều nhạc hiệu trong các chương trình của Đài vẫn sử dụng lời xướng của bà như chương trình “Văn nghệ”, tiết mục “Tiếng thơ,” “Sân khấu truyền thanh”, “Đọc truyện đêm khuya” hàng đêm.
Tiếng hoạ mi ngập ngừng đã tắt hẳn

Ham học hỏi, luôn luôn cầu thị là một tố chất rất đáng quý ở NSND Tuyết Mai. Có lần đọc một bài tìm hiểu nghệ thuật chèo, bà vô tình đọc “chiếng chèo”, thành “chiếu chèo”. NSƯT Vũ Hà kể lại kỷ niệm: Tôi ra hiệu ngưng lại, vào phòng thu giải thích ý nghĩa khác nhau của từ “chiếng” và từ “chiếu”. Bà cười thành thật bảo chưa hay biết gì về “chiếng chèo” nên đã nhầm lẫn, xin đọc lại cho chính xác. Sự ham học, ham đọc của NSND Tuyết Mai luôn bền bỉ.

Theo NSƯT Hà Phương, vào cuối một buổi ghi hình, trước khi đóng máy có hỏi: “Chị Tuyết Mai ơi, sao cả đời nghề, lúc nào chị đọc cũng hay như thế?”. Bà phát thanh viên gạo cội lúc đó đã 87 tuổi, nói đơn giản đến lạ lùng: “Mình đọc trên đài là đọc cho bạn mình nghe, cho dân mình nghe thì phải đọc sao cho họ thích chứ”. 

Năm 2017 sức khỏe của NSND Tuyết Mại sút giảm, NSƯT Hà Phương kể, cuối tháng 5/2017 cùng các phát thanh viên đến thăm gia đình NSND Tuyết Mai. Có lẽ vì yêu các đồng nghiệp hàng con cháu, lại như được lớp trẻ tiếp sức, bà lão chịu cho đỡ dậy và gắng gượng ngồi tựa thành ghế. Tấm lưng đã còng lắm nhưng muốn vui lòng đám trẻ, thỉnh thoảng lại gật đầu ra vẻ hiểu câu chuyện. Hải Yến bắt chước đọc câu “Mời các bạn nghe buổi đọc truyện đêm khuya của Đài Tiếng nói Việt Nam” đến 2, 3 lần, bà chỉ tay ra hiệu tạm được. Phượng Minh nắm chặt bàn tay nhăn nheo, gầy guộc, nói: “Năm nay bà mới 92 tuổi, chúng cháu tin bà sẽ vượt mốc tuổi 100 đấy ạ”. Bà nghệ sĩ già lặng im, người lả dần.

NSƯT Phan Phúc ra tiễn vẫn ngần ngại “Nhà chật quá chẳng đủ chỗ. Anh và các cháu thông cảm nhé.” Tiếng họa mi ban nãy hót ngập ngừng giờ tắt hẳn, trả lại sự vắng lặng cho ngôi nhà cổ số 5 đầu đường Trần Phú, ngôi nhà đầy ắp kỷ niệm.Tuy nhiên, Với bao thế hệ thính giả, giọng nói ấy còn mãi trong niềm thương, nỗi nhớ.