Hà Nội xưa - nay

Một con phố vẫn thơm mùi thuốc Bắc

Khánh Hương 06:29 30/05/2024

Phố nghề Lãn Ông kéo dài khoảng 180m, nằm trên khu vực từng là đất thôn Hậu Đông, tổng Hậu Túc của huyện Thọ Xương cũ, nay thuộc phường Hàng Bồ, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội. Cuối thế kỷ XIX, thực dân Pháp chiếm đóng Hà Nội và đặt tên cho con phố này là “rue de Fou-Kien” (nghĩa là phố Phúc Kiến) do có nhiều người Hoa Kiều từ tỉnh Phúc Kiến di cư về đây sinh sống. Vào năm 1949, con phố này được đổi tên thành Lãn Ông - lấy theo biệt hiệu của vị danh y Việt Nam là Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác.

anh-pho-lan-ong.jpg

Xưa, đây là nơi tập trung buôn bán các mặt hàng thiếc và đồng được khai thác từ mỏ quặng Tụ Long, tỉnh Cao Bằng. Những người đầu tiên làm nghề thuốc ở phố Lãn Ông là một số Hoa Kiều, trong đó nổi tiếng nhất phải kể đến dòng họ “Phó” đến từ tỉnh Phúc Kiến, Trung Quốc. Thuở ban đầu, con phố chỉ có một hai cửa tiệm buôn bán thuốc Bắc nhập từ các cửa hàng lớn về. Theo thời gian, phố Phúc Kiến trở thành con phố chuyên khám, kê đơn và kinh doanh các loại thuốc Bắc của người Hoa và các loại Đông Nam dược của người Việt do người dân làng Đa Ngưu (xã Tân Tiến, huyện Văn Giang, tỉnh Hưng Yên) lập nên. Sau đó, đã có hàng chục lương y người Việt thành danh ở đây, họ đến từ những làng nghề truyền thống làm thuốc như Đa Ngưu, Nghĩa Trai, Ninh Hiệp, Đồng Tâm... hay những vùng đất nổi tiếng hiếu học như Nhân Chính, Đông Ngạc, Hành Thiện... Tới những năm đầu thế kỷ XX, phần lớn dân quanh đây đều mở cửa hiệu kinh doanh thuốc Bắc.

20240419_152852.jpg
rut76ujt76ij7.png
Một số công cụ truyền thống của Đông y nay đã ít được sử dụng

Sau đó, những người gốc Hoa dần dần về nước, con phố vẫn tiếp tục giữ được nghề truyền thống với những điều đã học hỏi được từ người Hoa cũng như những kiến thức mà các tổ nghề, các bậc tiền nhân người Việt truyền lại. Nét đặc biệt của nghề thuốc y học cổ truyền trên phố nghề Lãn Ông chính là mô hình kinh doanh nhỏ, theo hộ gia đình, thường là “cha truyền con nối”. Bác sĩ y học cổ truyền Bùi Thị Hân - thế hệ nối nghiệp thứ 4 của gia tộc họ Vũ, hiện là chủ nhà thuốc Đông y Nghi Hưng Long tại phố Lãn Ông chia sẻ: “Việc vận hành mô hình kinh doanh truyền thống giúp cho những người làm nghề có kinh nghiệm thực tế ngay từ những năm tháng thơ ấu, đồng thời giúp cho các gia tộc hành nghề giữ được những bài thuốc lâu dài”. Từ trong gia đình, những bài thuốc, kỹ thuật nghề, phương pháp điều trị được lưu giữ và truyền thụ suốt hàng chục, thậm chí hàng trăm năm: “Những kiến thức về phương thuốc từ ngày xưa ngoài trong sách vở thì toàn là đời trước truyền lại cho đời sau, rút kinh nghiệm của đời trước để điều chỉnh bài thuốc hợp với cơ địa của từng bệnh nhân”, bà Hân chia sẻ thêm.

20240419_152832.jpg

Qua thăng trầm thời gian, những bài thuốc quý được các lương y ghi chép, sưu tầm và phát triển, từ những bài thuốc cổ phương (phương thuốc được các tổ nghề lưu trữ và truyền lại từ thời xưa cho đời sau ứng dụng vào để trị bệnh, ví dụ như lục vị địa hoàng hoàn, bát vị quế phụ, sài hồ sơ can thang... thường được ghi chép lại trong sách vở) đến những bài thuốc nghiệm phương (bài thuốc kê đơn theo kinh nghiệm đã được sử dụng có hiệu quả trong quá trong quá trình điều trị). Ngoài ra, còn có đối pháp lập phương tức là dựa theo việc khám bệnh cho bệnh nhân, sau đó đưa ra “đối pháp” với bệnh đó “lập thành phương thang” dựa theo bát pháp (thanh, ôn tả, bổ...) để trị bệnh. Phương pháp này là sự phát triển của thế hệ sau dựa trên những nghiên cứu xưa để đưa ra phương thuốc phù hợp và thường truyền miệng hoặc chỉ lưu truyền trong gia tộc.

Không chỉ được biết tới với những bài thuốc quý và những phương pháp trị bệnh hiệu quả, phố Lãn Ông còn nổi tiếng với lối kiến trúc độc đáo, mang những dấu ấn đặc trưng của nét văn hóa Đông Y. Những du khách qua đây hẳn sẽ không quên mùi thơm thuốc Bắc thoang thoảng từ xa, và cả những tấm biển bằng gỗ, đồng... ghi tên hiệu các nhà thuốc đã tồn tại trên dưới 100 năm. Các cửa hiệu nhỏ san sát nhau, chật ních những tủ thuốc và những bao giấy trước cửa hay treo phía trên đầu. Xen giữa không khí náo nhiệt tấp nập của những hiệu buôn thuốc là vẻ đẹp trầm tĩnh, kín đáo của các phòng chẩn trị. Bên trong phòng khám thường có bức họa chân dung Hải Thượng Lãn Ông được đặt ở vị trí trang trọng nhất. Sát tường là những chiếc tủ gỗ màu nâu bóng với hàng trăm ngăn kéo gắn quai đồng, mỗi ngăn đều ghi rõ tên thuốc bằng chữ Hán Nôm hay bằng chữ Quốc ngữ.

Bác sĩ Vũ Hữu Thỉnh - chủ hiệu thuốc trên phố Lãn Ông chia sẻ, những năm gần đây, các cơ sở khám chữa bệnh cũng dần cách tân, đổi mới, được trang bị những máy móc, trang thiết bị khám chữa bệnh tiên tiến, hiện đại, tăng độ chính xác trong chẩn đoán và điều trị cũng như nâng cao năng suất lao động. Trong đó, các phòng khám đã trang bị máy sắc thuốc thay cho phương pháp sắc thuốc truyền thống. Những chiếc cân tiểu ly với cán gỗ, đĩa đồng ngày xưa được thay bằng những chiếc cân đồng hồ để cân thuốc, chia thuốc. Thuyền tán xưa kia được dùng để sao sấy thuốc nay được thay bằng máy xay thuốc. Thuốc Đông y cũng đa dạng về hình thức hơn như thuốc bột, thuốc viên, cao thuốc...

Tuy vậy, phố nghề Lãn Ông đang đứng trước nguy cơ bị mai một. Nguyên nhân chủ yếu đến từ việc hầu hết các bài thuốc quý của Đông Nam dược đều chỉ lưu truyền trong gia tộc, nếu thiếu người kế thừa thì phương thức rất dễ bị thất truyền. Mặt khác, do nền tảng Đông y là sự du nhập từ phương Bắc nên các loại cây - con thuốc trong Đông y Việt Nam chủ yếu đều có xuất xứ từ Trung Quốc, vì vậy nước ta bị phụ thuộc vào nguồn cung, tạo ra những bất lợi về giá thành, chất lượng sản phẩm... Ngoài ra, còn một số yếu tố khác như sự cạnh tranh, sự thay đổi nhu cầu của người tiêu dùng...

Để giữ nghề xưa trong cơn lốc đô thị, năm 2014-2015, UBND quận Hoàn Kiếm đã triển khai dự án trùng tu và chỉnh trang khu phố Lãn Ông. Năm 2024, chuỗi sự kiện “Giữ nghề xưa trên phố” trong đó có các hội thảo, tọa đàm cũng đã gợi mở nhiều giải pháp phục hưng nghề y học cổ truyền cũng như phát triển phố cổ Lãn Ông. Theo các nhà nghiên cứu và giới chuyên môn, việc cấp thiết nhất là bảo tồn và phát huy di sản văn hóa Đông y bao gồm những phong tục, phương pháp truyền thống để duy trì bản sắc văn hóa và lịch sử địa phương;đảm bảo những kiến thức, những bài thuốc hay và các phương pháp chữa bệnh không bị thất truyền và có thể kế thừa bởi thế hệ sau; bảo tồn các di tích lịch sử và những nhà thuốc cổ truyền - biểu tượng của lịch sử và văn hóa Đông Nam dược và là nơi quan trọng để học hỏi, trải nghiệm y học truyền thống.

Bên cạnh đó, cần tăng cường giáo dục và tuyên truyền giá trị, lợi ích của y học cổ truyền với sức khỏe cộng đồng; xây dựng nguồn lực và hỗ trợ người làm nghề, khuyến khích con em các nhà nghề tiếp nối truyền thống ông cha. Các nhà nghề cũng cần đoàn kết, chia sẻ những bài thuốc hay, nỗ lực nghiên cứu và sáng tạo để nâng cao chất lượng khám chữa bệnh cũng như gia tăng uy tín cho phố nghề. Về phía chính quyền địa phương cần tạo điều kiện để phát triển phố nghề kết hợp du lịch, vừa nhằm cung cấp trải nghiệm y học truyền thống cho du khách thập phương, vừa phát triển kinh tế bản địa. Việc bảo tồn và phát huy truyền thống phố nghề Lãn Ông nói riêng và các phố nghề Thăng Long - Hà Nội nói chung chính là góp phần gia tăng sức mạnh truyền thống cũng như vun tình yêu đối nét đẹp văn hóa của quê hương./.

Bài liên quan
  • Từ Hội quán Quảng Đông tới không gian sáng tạo
    Người ta xem nơi ấy là ngã ba tiếp xúc giữa 3 nền văn hóa và kiến trúc Việt - Hoa - Pháp, người ta cũng gọi nơi ấy là điểm hẹn văn hóa cất giữ ký ức xôn xao một thời của Phố cổ Hà thành. Trung tâm văn hóa nghệ thuật số 22 Hàng Buồm, nơi mà những người thuộc thế hệ trước ở Hà Nội vẫn quen gọi là Hội quán Quảng Đông, giờ đã trở thành một điểm hẹn văn hóa chuyên chở những ký ức đậm sắc hương Hà Nội, những ký ức ghi dấu ấn giao thoa văn hóa từ khoảng 400 năm trước cho đến ngày hôm nay.
(0) Bình luận
  • Đồ chơi Trung thu Hà Nội xưa: Từ ký ức đến hành trình tiếp nối
    Rằm tháng Tám, tiếng trống hội, đèn ông sao, mùi bánh nướng, bánh dẻo… như đánh thức ký ức tuổi thơ trong mỗi người. Với trẻ nhỏ, Trung thu là đêm hội rước đèn, phá cỗ dưới trăng, còn với người lớn, đó là dịp trở về miền ký ức với những món đồ chơi dân dã. Năm nay, Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam mang đến cho công chúng một trải nghiệm đặc biệt qua không gian nghệ thuật sắp đặt “Sắc Thu” (diễn ra từ 4/10 và kéo dài đến 4/11/2025). Trong không gian ấy, có nhiều đồ chơi truyền thống gắn với các làng nghề Hà Nội được trưng bày và trình diễn, đưa công chúng trở về với Tết Trung thu xưa, chộn rộn bao ký ức.
  • Một dòng họ tài danh phát tích từ Lương Xá
    Nhà bác học Phan Huy Chú đã viết: “Ở làng Lương Xá nhà dòng dõi làm tướng, đời đời làm quan… Họ Đặng, từ Nghĩa Quốc công Đặng Huấn là công thần thời Lê Trung Hưng, có con gái lấy An vương Trịnh Tùng, sinh Văn tổ Trịnh Tráng. Về sau con cái đời đời vẻ vang, được phong Quận công, lấy Công chúa và làm chức Trấn thủ hơn 200 năm giàu sang mãi mãi…”.
  • Dâng hương kỷ niệm 908 năm ngày hóa Nguyên phi Hoàng Thái hậu Ỷ Lan
    Sáng 16/9/2025 (tức ngày 25/7 năm Ất Tỵ), tại đình Yên Thái (số 8 ngõ Tạm Thương, phường Hoàn Kiếm, Hà Nội), Ban Quản lý hồ Hoàn Kiếm và Phố cổ Hà Nội tổ chức lễ dâng hương kỷ niệm 908 năm ngày hóa của Hoàng Thái hậu Nguyên phi Ỷ Lan.
  • Nữ liệt sĩ, chiến sĩ biệt động người làng Đông Ngạc
    Sinh ra trong gia đình giàu truyền thống yêu nước tại làng Đông Ngạc (nay thuộc quận Bắc Từ Liêm, Hà Nội), bà Phạm Thị Chinh (tức Phạm Thị Phan Chính) là một trong những nữ chiến sĩ biệt động đầu tiên hoạt động trong nội thành Sài Gòn. Cuộc đời bà là hành trình cống hiến âm thầm nhưng vô cùng quả cảm cho cách mạng, kết tinh những phẩm chất cao đẹp của người phụ nữ Việt Nam trong kháng chiến.
  • Phố Hàng Buồm - Không gian di sản giữa lòng thành phố sáng tạo
    Nằm trong lòng khu phố cổ Hà Nội, phố Hàng Buồm không chỉ là nơi lưu giữ những di sản quý giá của Thăng Long xưa mà còn là minh chứng sinh động cho sự hòa quyện giữa bảo tồn văn hóa và phát triển du lịch trong bối cảnh thành phố đang vươn mình trở thành đô thị sáng tạo. Giữa dòng chảy hiện đại hóa và đô thị hóa nhanh chóng, Hàng Buồm trở thành một mô hình điển hình cho việc phát huy giá trị di sản để hướng tới phát triển bền vững, vừa gìn giữ cốt cách văn hóa, vừa mở ra những trải nghiệm độc đáo cho khách du lịch.
  • Chuyện khuyến học ở một dòng họ khoa bảng xứ Đoài
    Làng Sơn Đồng (huyện Hoài Đức, Hà Nội) nổi tiếng khắp vùng xứ Đoài xưa và nay, không chỉ bởi nghề đục tượng, làm hoành phi, câu đối cho các di tích mà còn là làng khoa bảng với 8 tiến sĩ, một Sĩ vọng, từ thời Trần đến cuối thời Nguyễn.
Nổi bật Tạp chí Người Hà Nội
  • “Khu vườn trong tim ta” - Cuốn sách tranh giúp cha mẹ cùng con học cách chữa lành
    Crabit Kidbooks và Nhà xuất bản Hà Nội vừa ra mắt bạn đọc cuốn sách tranh “Khu vườn trong tim ta” - một ấn phẩm dành cho thiếu nhi giúp cha mẹ và con cùng đồng hành qua những mất mát, học cách thấu hiểu và chữa lành cảm xúc.
  • Khám phá chiều sâu văn hóa Việt Nam từ góc nhìn lịch sử và thời đại
    Trong dòng chảy lịch sử dân tộc, văn hóa luôn là nền tảng tinh thần, là sợi dây kết nối bền chặt giữa quá khứ, hiện tại và tương lai. Bước vào thời kỳ hội nhập sâu rộng, việc nhận diện và phát huy giá trị văn hóa Việt Nam trở nên ngày càng cấp thiết. Cuốn sách “Khám phá văn hóa Việt Nam: Từ tiếp cận lịch sử đến tầm nhìn thời đại” (NXB Chính trị quốc gia Sự thật, 2025) của GS.TS Phạm Hồng Tung là một công trình nghiên cứu quy mô, góp phần lý giải tiến trình hình thành và phát triển của văn hóa Việt Nam từ chiều sâu lịch sử đến những vấn đề đặt ra trong thời đại mới.
  • Lễ trao giải Báo chí về "Phát triển Văn hóa và xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh" lần thứ VIII - năm 2025
    Tối 19/10, tại Hoàng thành Thăng Long (Hà Nội), Thành ủy Hà Nội tổ chức Lễ trao Giải Báo chí về Phát triển văn hóa và xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh lần thứ VIII - năm 2025. Tạp chí Người Hà Nội giành giải C và giải Khuyến khích - Giải Báo chí về Phát triển văn hóa và xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh lần thứ VIII - năm 2025.
  •  Kỳ 13: Đẩy mạnh sự nghiệp phát triển văn hóa, xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh trong kỷ nguyên vươn mình
    Kế thừa và phát triển những thành tựu, kết quả đã đạt được thời gian qua, trong nhiệm kỳ 2025 – 2030, Đảng bộ, Chính quyền và Nhân dân Thủ đô sẽ tiếp tục đẩy mạnh sự nghiệp phát triển văn hóa, xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh. Đây cũng là một trong các giải pháp trọng tâm đã được Đại hội XVIII Đảng bộ Thành phố Hà Nội thông qua. Trong chương trình hôm nay, xin mời quý vị và các bạn đến với nội dung “Đẩy mạnh sự nghiệp phát triển văn hóa, xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh trong kỷ nguyên vươn mình cùng dân tộc”.
  • Tọa đàm trực tuyến: Phát huy vai trò của văn nghệ sĩ Thủ đô trong phát triển văn hóa
    Vào lúc 08 giờ sáng mai (22/10), Tạp chí Người Hà Nội sẽ tổ chức Hội nghị Tọa đàm trực tuyến “Nâng cao nhận thức, ý thức trách nhiệm và khai thác, phát huy tối đa tài nguyên chất xám, nguồn lực trí tuệ của đội ngũ văn nghệ sĩ Thủ đô trong việc triển khai thực hiện có hiệu quả các nhiệm vụ trọng tâm của Đại hội Đảng bộ Thành phố Hà Nội khóa XVIII nhiệm kỳ 2025 – 2030” tại Khách sạn Fortuna, số 6B phố Láng Hạ, Hà Nội.
Đừng bỏ lỡ
Một con phố vẫn thơm mùi thuốc Bắc
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO