Văn hóa – Di sản

Lễ hội xuân miền di sản

PGS. TS Trần Thị An 08:06 03/02/2025

Địa linh, tự bản thân nó đã là nơi chung đúc nên linh khí và kiến tạo các giá trị vật thể của vùng đất. Thăng Long - Đông Đô - Hà Nội, “nơi trung tâm trời đất, được thế rồng cuộn hổ ngồi, chính giữa Nam Bắc Đông Tây” (Chiếu dời đô), là một địa linh từ ngàn xưa. Ở nơi này, người người tụ họp, do cố kết với nhau, cộng mệnh cộng cảm mà thành ra những lễ hội của cộng đồng.

hoi-lang-anh-vu-duc-hai.jpg
Hội làng. Ảnh Vũ Đức Hải

Trong cả nước, Hà Nội là địa phương có nhiều lễ hội lớn nhất, tính số lượng đã ngót nghét 1.500 lễ hội. Ở những thời khắc thiêng, trong các không gian thiêng, thông qua thực hành di sản lễ hội, người Hà Nội biểu thị niềm tin, sự linh thiêng của vùng đất, sự tôn kính với tổ tiên và khát vọng hòa hợp cộng đồng.

Trong các di sản lễ hội đặc sắc của Hà Nội, nổi lên với những sắc màu trong không gian và đậm nét với những dấu ấn trong dòng thời gian là các lễ hội lịch sử, lễ hội tổ nghề hay hội làng, hội chùa.
Các lễ hội lịch sử như lễ hội đền Cổ Loa, lễ hội đền Hai Bà Trưng, lễ hội Đống Đa, hội Gióng… bừng bừng khí thế của sức xuân. Vẫn còn đây câu chuyện nỏ thần và bài học cảnh giác; vẫn còn kia khí thế ngất trời của hình ảnh Hai Bà Trưng cưỡi voi đánh đuổi giặc ngoại xâm; vẫn còn đó hào khí sấm rền và chiến công thần tốc của vua Quang Trung, và còn mãi hình Thánh Gióng, từ một cậu bé đã vụt lớn thành người anh hùng cưỡi ngựa sắt đánh tan giặc Ân rồi bay lên trời... Những câu chuyện lịch sử, những lễ hội lịch sử là di sản vô giá, truyền những âm hưởng hào hùng của khí thế dựng nước và giữ nước, những bài học lịch sử thâm sâu và lắng đọng cho thế hệ mai sau.

Các lễ hội nghề nghiệp ở Hà Nội chẳng những mang nét của đất trăm nghề mà còn gắn liền với sự hình thành và phát triển của đô thị Thăng Long, cũng như mối quan hệ nông thôn - thành thị điển hình của các đô thị Việt Nam. Bên cạnh các ngôi đình chợ, các lễ hội tôn vinh tổ nghề vẫn được tổ chức hằng năm như lễ hội đình Kim Ngân (Hàng Bạc, thờ tổ nghề Kim Hoàn), đình Phả Trúc Lâm (Hàng Hành, thờ tổ nghề da), đình Tú Thị (phố Yên Thái, thờ tổ nghề thêu), đình Hàng Quạt (phố Hàng Quạt, thờ ông tổ nghề làm quạt), đình Đồng Lạc (Hàng Đào, thờ tổ nghề làm yếm), hay ngôi đền Ngũ Xá (phường Trúc Bạch, quận Ba Đình, thờ ông tổ nghề đúc đồng)… Các làng ven đô với rất nhiều lễ hội phô diễn tài khéo của người dân chốn Kinh kỳ chăm chỉ, tinh tế và sáng tạo như lễ hội làng Bát Tràng (quận Gia Lâm, nghề làm gốm), lễ hội làng Vạn Phúc (quận Hà Đông, nghề dệt), lễ hội làng Chuông (huyện Thanh Oai, nghề làm nón), lễ hội làng Ước Lễ (huyện Thanh Oai, nghề làm giò chả), lễ hội làng Hạ Thái (huyện Thường Tín, nghề làm sơn mài)…

mua-trong-bong-trong-hoi-lang-trieu-khuc.jpg
Múa trống bồng trong hội làng Triều khúc

Lễ hội chùa trên đất Hà Nội là những không gian nhiệm màu có sức hấp dẫn thu hút người muôn nơi. Vào những ngày xuân, người người đến với suối Yến, núi Hương Sơn, chùa Giải Oan, động Hương Tích để gửi lời cầu bình an tới đức Quán Âm Bồ Tát ở chùa Hương (Mỹ Đức). Cũng vào những ngày xuân, khi những cây gạo nở đỏ rực không gian là mùa của lễ hội chùa Thầy (Quốc Oai) mà ai chưa đến hang Cắc Cớ một lần là như còn mắc nợ. Và những hang đá, động đá trong ngôi chùa Trầm (Chương Mỹ) nhìn ra sông Đáy là một nơi không chỉ mang vẻ đẹp cổ kính của ngôi chùa hơn 500 năm mà còn mang vẻ lãng mạn phiêu diêu thoát tục. Điểm cuối của vòng cung này là chùa Tây Phương (Thạch Thất), nơi có 18 vị La Hán mang sự trăn trở với nhân thế với “Một câu hỏi lớn không lời đáp/ Cho đến bây giờ mặt vẫn chau”.

Một nét đặc sắc của lễ hội xuân Hà Nội là các hội làng. Đó là những làng có các nhân vật văn hóa được thêu dệt qua thần thoại, truyền thuyết và cổ tích. Lễ hội Bà Tấm thờ người nguyên phi Ỷ Lan, tương truyền vốn là cô gái hái dâu sau trở thành một nhân vật quyền lực trong triều Lý, người để lại nhiều dấu ấn về chùa chiền và lễ hội vùng Kinh Bắc. Hay lễ hội về vị thần núi Tản Viên, tương truyền là con rể vua Hùng thứ 18, người có công trị thủy, “nước dâng cao bao nhiêu, núi dâng cao bấy nhiêu”, giúp người dân chống chọi với nạn thủy tai để yên ổn cuộc sống khi họ dời núi cao xuống định cư ven các dòng sông. Đó còn là hội làng Triều Khúc tưởng nhớ anh hùng dân tộc Bố Cái Đại Vương đặc trưng với màn múa bồng vui nhộn và lơi lả, là hội làng Lệ Mật với các trò diễn “đả ngư”, “diệt giảo long” tri ân Đức Thánh có công khai phá vùng đất Thập Tam trại phía Tây kinh thành Thăng Long xưa… Đó còn là một loạt lễ hội ven hồ Tây như lễ hội đình Thuỵ Khuê (phường Thụy Khuê); đình An Thái, đình Võng Thị (phường Bưởi), đình Phú Xá (phường Phú Thượng); đình Nhật Tân (phường Nhật Tân); đình Yên Phụ (phường Yên Phụ); đình Quảng Bá, làng Nghi Tàm, phủ Tây Hồ (phường Quảng An)… Đó còn là lễ hội các làng Đăm, làng Giá, làng La mà trai gái đi hội xuân dường như quên cả lối về khiến ca dao có câu: “Bơi Đăm, rước Giá, hội Thầy/ Vui thì vui vậy, chẳng tày Giã La”. Đó còn là các lễ hội gắn với các làn điệu dân ca như hội Dô (Quốc Oai) tưởng nhớ đức Tản Viên 36 năm mới mở một lần hay hội Chèo Tàu (Đan Phượng) tưởng nhớ tướng Văn Dĩ Thành xưa kia cũng 3 thập kỷ mới một lần mở hội.

Trong các lễ hội chốn kinh đô, một lễ hội gắn với sự hình thành và phát triển của kinh thành Thăng Long xưa là lễ hội Thăng Long tứ trấn gồm đền Bạch Mã (trấn Đông), đền Quán Thánh (trấn Bắc), đền Voi Phục (trấn Tây), đền Kim Liên (trấn Nam). Sự định hình không gian 4 hướng với các mốc thời gian khác nhau, với các câu chuyện về dựng đô, giúp dân định cư, dạy dân phong tục, giúp nước giữ yên hòa bình là những câu chuyện đặc biệt quy hoạch không gian thực tế, không gian tâm linh, không gian chính trị cho vùng đất “xứng đáng nơi thắng địa, thực là chỗ tụ hội quan yếu của bốn phương, đúng là nơi thượng đô kinh sư mãi muôn đời” (Chiếu dời đô).
Những lễ hội với cờ hoa rực rỡ, trống chiêng rộn ràng càng điểm tô cho sắc xuân Hà Nội. Nhiều trong số đó đã được ghi danh di sản cấp Quốc gia và cấp Quốc gia đặc biệt thể hiện sự tôn vinh, tri ân truyền thống của thế hệ hôm nay.

image-1-.jpg
Đánh đu - trò chơi dân gian phổ biến trong các lễ hội xưa.

Vậy “di sản và di sản lễ hội là gì? Đó là hình ảnh của vùng đất, con người, sự kỳ vĩ của thiên nhiên, sự dài lâu của lịch sử và văn hiến, sự tài khéo của con người, sự đa dạng và khác biệt trong sáng tạo của các cộng đồng. Chính vì thế, di sản lễ hội không chỉ riêng của Hà Nội mà là di sản của cả nước, và không chỉ riêng của Việt Nam mà là của thế giới.

Là tiếng nói của cá nhân với cộng đồng, của thiểu số với đa số, của ngoại vi và trung tâm, của cộng đồng với các định chế di sản, di sản lễ hội Hà Nội là một loại tiếng nói đôi khi là vô ngôn nhưng đa thanh bởi được kiến tạo qua nhiều lớp thời gian, mang những ý nghĩa sâu lắng của tâm thức cộng đồng. Di sản lễ hội Hà Nội cũng là câu chuyện của quá khứ - hiện tại và tương lai, là các thông điệp của tiền nhân gửi tặng cho hậu thế. Thông điệp này tiềm ẩn, chan chứa trong thanh âm và sắc màu của lễ hội, thể hiện tâm tư, khát vọng về tính nhân văn được bồi đắp sâu dày. Mùa xuân đang về với nhân gian. Sắc xuân đang tưng bừng trên những mái ngói thâm nâu hòa cùng sắc hoa tươi thắm của đất trời Hà Nội. Lễ hội xuân Hà Nội, những di sản tiềm tàng ở chốn địa linh, được kiến tạo bởi bao lớp nhân kiệt đang được tiếp thêm sức mạnh bởi một kỷ nguyên vươn mình cùng dân tộc./.

Bài liên quan
(0) Bình luận
  • Bảo tồn, phát huy giá trị Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia dệt Dèng A Lưới
    Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia nghề dệt Dèng của đồng bào các dân tộc huyện A Lưới (TP Huế) đang được bảo tồn và phát huy giá trị với các sản phẩm văn hóa kết hợp hiện đại phục vụ du lịch, trải nghiệm, trình diễn thời trang.
  • Đình, chùa Tây Vị được công nhận là di tích lịch sử, nghệ thuật cấp thành phố
    Chùa Tây Vị không chỉ là nơi thờ Phật, mà còn là trung tâm sinh hoạt tôn giáo, một biểu tượng cố kết cộng đồng từ xưa đến nay. Sự tồn tại của ngôi chùa là minh chứng cho thấy sự hưng thịnh và tầm ảnh hưởng của Phật giáo đối với người dân nơi đây.
  • Nghệ sĩ Phạm Ngọc Trâm: Kể chuyện di sản bằng đường thêu nét nhuộm
    Giữa nhịp sống hiện đại, khi nhiều nghề thủ công truyền thống dần bị lãng quên, nghệ sĩ Phạm Ngọc Trâm lại chọn gắn bó với nghệ thuật thêu - một công việc đòi hỏi sự tỉ mỉ, kiên trì và cả chiều sâu văn hóa. Không chỉ nghiên cứu, thực hành nghệ thuật, chị còn là người kết nối textile art (nghệ thuật tạo hình từ sợi vải) với di sản văn hóa Việt Nam, khám phá và tái hiện những giá trị thêu cổ bằng góc nhìn đương đại. Từ xưởng thêu ven sông Hội An đến các triển lãm, workshop, hành trình của Ngọc Trâm là sự kết hợp giữa nghiên cứu, sáng tạo và gìn giữ ký ức dân tộc, nơi mỗi mũi chỉ, đường kim đều kể một câu chuyện về truyền thống và bản sắc.
  • "Hội diều làng Bá Dương Nội" đón nhận Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia
    Chiều 12/4, huyện Đan Phượng (Hà Nội) tổ chức Lễ đón nhận Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia “Hội Diều làng Bá Dương Nội” và Bằng công nhận danh hiệu “Nghề truyền thống Hà Nội” đối với nghề làm diều sáo làng Bá Dương Nội, xã Hồng Hà, huyện Đan Phượng.
  • Lễ hội Tổng Nam Phù vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia
    Lễ hội Tổng Nam Phù được ghi danh vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia là minh chứng cho những giá trị văn hóa được bảo tồn và phát huy qua nhiều thế hệ, là biểu tượng cho sự gắn kết cộng đồng, nơi truyền thống được tôn vinh và giá trị văn hóa được thắp sáng hôm nay và mai sau.
  • Nghề làm chiếu Cà Hom trở thành di sản quốc gia
    Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Nguyễn Văn Hùng vừa ký Quyết định số 2321/QĐ-BVHTTDL đưa Nghề làm chiếu Cà Hom của người Khmer xã Hàm Tân, huyện Trà Cú, tỉnh Trà Vinh vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, loại hình nghề thủ công truyền thống.
Nổi bật Tạp chí Người Hà Nội
  • Nhiều bộ phim cách mạng được chiếu miễn phí tại Hà Nội vào dịp kỷ niệm 50 năm thống nhất non sông
    “Biệt động Sài Gòn”, “Cánh đồng hoang”, “Giải phóng Sài Gòn”, “Mùa xuân toàn thắng”… những bộ phim sống cùng lịch sử sẽ được công chiếu cho khán giả Thủ đô trong chương trình Những ngày phim Việt Nam kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước (30/4/1975 – 30/4/2025) tại Rạp Ngọc Khánh (523 Kim Mã, Ba Đình, Hà Nội).
  • Sáng tỏ diện mạo văn học nghệ thuật Thủ đô sau ngày đất nước thống nhất
    Sáng ngày 16/4/2025, tại Hà Nội, Hội Liên hiệp VHNT Hà Nội đã tổ chức hội thảo với chủ đề "Văn học, nghệ thuật Thủ đô 50 năm sau ngày đất nước thống nhất" nhằm đánh giá những thành tựu, hạn chế; đồng thời đề ra các nhiệm vụ, giải pháp thiết thực để xây dựng và phát triển văn học nghệ thuật Thủ đô trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Hội thảo quy tụ đông đảo các các nhà nghiên cứu, văn nghệ sĩ của 9 hội chuyên ngành với nhiều tham luận và ý kiến quý báu.
  • Chắp cánh cho hình ảnh “Hà Nội là nơi đáng đến và lưu lại” vươn cao, bay xa
    Nhiều năm qua, Hà Nội đã xây dựng hình ảnh “là nơi đáng đến và lưu lại” trong suy nghĩ, cách nhìn của du khách trong nước và quốc tế. Góp phần hiện thực hóa nhiệm vụ này, UBND Thành phố Hà Nội vừa xây dựng và đang lấy ý kiến nhân dân về Dự thảo Nghị quyết khu phát triển thương mại và văn hóa. Qua đây để Thủ đô bảo tồn các giá trị văn hóa, mở ra những không gian mới cho phát triển văn hóa, du lịch tiến tới kỷ nguyên vươn mình.
  • 5 nhóm giải pháp phát huy vai trò tiên phong của văn học, nghệ thuật Thủ đô
    “Đại thắng mùa xuân năm 1975 đã đưa đất nước ta bước sang một trang sử mới - trang sử hòa bình, thống nhất, độc lập, tự do, đổi mới và phát triển; đồng thời cũng mở ra cho văn học, nghệ thuật nước nhà một không khí mới, không gian mới, giai đoạn văn hóa, văn nghệ thống nhất, giao hòa, phát triển trong tính tổng thể, toàn vẹn, tiến bộ và cách mạng”, NSND Trần Quốc Chiêm - Phó Chủ tịch Liên hiệp các hội VHNT Việt Nam, Chủ tịch Hội Liên hiệp VHNT Hà Nội khẳng định tại hội thảo “Văn học nghệ thuật Thủ đô 50 năm sau ngày đất nước thống nhất” do Hội Liên hiệp Văn học Nghệ thuật Hà Nội tổ chức sáng ngày 16/4/2025.
  • Xây dựng "Trường học hạnh phúc" gắn với các hoạt động thực tế của ngành giáo dục Thủ đô
    Hàng trăm học sinh cùng các giáo viên tại các trường THPT trên toàn thành phố Hà Nội hào hứng cổ vũ cho các tác phẩm thể loại hòa tấu và đệm hát do các em học sinh thuộc các ban/nhóm nhạc thể hiện tại trường THPT Chuyên Hà Nội – Amsterdam; qua đó cho thấy hiệu quả của Liên hoan các ban nhạc, nhóm nhạc học sinh trung học phổ thông thành phố Hà Nội lần thứ II năm 2025 do Sở GD&ĐT Hà Nội tổ chức đã có sức thu hút và lan tỏa rộng rãi, góp phần xây dựng trường học hạnh phúc mà ở đó tình cảm giữa thầy và trò, giữa các em học sinh với nhau thực sự gắn kết và gần gũi.
Đừng bỏ lỡ
Lễ hội xuân miền di sản
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO