Văn hóa – Di sản

“Bão Thánh Gióng hái cà” ở làng Bẽ

Giang Văn Hồi 06:44 07/07/2024

Nói đến sự tích Thánh Gióng, mọi người đều nhớ chuyện cậu bé làng Gióng ở huyện Gia Lâm. Sau ba năm từ lúc sinh ra, cậu nằm trên chõng tre im lặng, chẳng biết nói cười. Đến một ngày nghe tiếng loa của sứ giả vua Hùng gọi tìm người tài, cậu vươn vai đứng dậy tình nguyện đi đánh giặc Ân.

nghi-le-ruoc-bat-huong-duc-thanh-phu-dong-thien-vuong-ve-ha-ma-mo-hoi-den-tam-tong-cua-thon-phu-ma-xa-phu-linh-huyen-soc-son-ha-noi.jpg
Nghi lễ rước bát hương Đức Thánh Phù Đổng Thiên Vương về Hạ Mã mở hội đền Tam Tổng của thôn Phù Mã, xã Phù Linh, huyện Sóc Sơn, Hà Nội.

Từ lúc đó, cậu lớn nhanh như thổi, cơm ăn mấy cũng không no, áo vừa may xong đã chật. Dân chúng tứ xứ cùng nhau góp của, góp công đáp ứng mọi yêu cầu của cậu. Bữa ăn hằng ngày của cậu là:

Ba nong cơm bảy nong cà,
Uống một hớp nước cạn đà khúc sông.

Cơm nấu từ gạo của muôn dân bách tính, còn cà nhiều vậy thì lấy ở đâu ra?

Từ xa xưa, làng Bẽ ở huyện Đông Ngàn (tên cũ của huyện Đông Anh) có nghề trồng cà. Nghe tin ông Gióng ăn khỏe, ăn nhiều cà nên dân làng mang đến để ông dùng.

Làng Bẽ ban đầu gọi là Vùng Lầm, nằm ở bờ Nam sông Nguyệt Đức, sau đổi thành làng Xuân Non (mùa xuân non trẻ) và dần biến âm là Xuân Nộn. Làng Xuân Nộn nay thuộc xã Xuân Nộn, huyện Đông Anh, Thành phố Hà Nội.

img_3515.jpg

Mặc dù tên làng đã thay đổi nhiều lần nhưng quả cà ở nơi đây vẫn luôn gọi là cà Bẽ. Cà làng Bẽ là loại cà bát, quả chọn làm giống to bằng cái bát ăn cơm, gồm ba loại: cà trắng, cà tím, cà da ếch. Cà Bẽ được trồng vào đầu tháng Hai và thu hoạch vào đầu tháng Tư âm lịch hằng năm. Ca dao có câu:

Tháng Chạp là tháng trồng khoai,
Tháng Giêng trồng đậu, tháng Hai trồng cà.

Lại nói, sau khi đánh tan giặc Ân và trở thành Thiên thần, được người dân thờ cúng và mở hội tưởng niệm, ngài vẫn nhớ món cà ghém của làng Bẽ mà ngài đã ăn. Vì thế mà hằng năm, hồn thiêng của ngài về quê giáng hội Phù Đổng, rồi ngài lại cưỡi mây lướt gió băng qua cánh đồng làng Bẽ vào tối ngày 8 tháng Tư. Kỳ lạ thay, đêm ngày mồng 8 tháng Tư năm nào cũng có giông bão. Năm nào ngài bay từ quê nhà lên Từ Sơn qua làng Bẽ về đền Sóc thì năm ấy bão nhẹ. Năm nào ngài bay theo ven sông Hồng lên làng Bẽ qua đất Chèm, huyện Từ Liêm, gặp vua Chèm (tức Lý Ông Trọng), hai thánh (Thánh Đổng vua Chèm) gặp nhau thì màn chào hỏi trở thành bão tố nghiêng cây, trốc nhà. Trận giông bão đêm mồng 8 tháng Tư đến nay vẫn còn diễn ra, dân gian gọi là trận bão “Thánh Gióng hái cà”.
Truyền đời, từ rất xa xưa, dân làng Bẽ trồng cà vào đầu tháng Hai. Dân làng dành 5 sào ruộng tốt ngay trước cửa đình làng để giao cho các giáp trong làng thay phiên trồng cà tiến. Ruộng cà tiến được chăm sóc cẩn thận, không có sâu bệnh, cây lá tốt tươi, hoa sai, quả đẹp.

Để tiến cà, người làng Bẽ lại đan thúng riêng để đựng gọi là thúng Bẽ. Thúng bình thường đựng khoảng 16kg thóc thì thúng Bẽ đựng cà khoảng 20kg, miệng thúng rộng hơn để cà khỏi lăn ra ngoài.
Sau trận “bão hái cà” mồng 8, sáng mồng 9 tháng Tư là ngày khai hội Phù Đổng hằng năm ở huyện Gia Lâm thì dân làng Bẽ sẽ đồng loạt đi nhặt và hái cà. Cà hái ở ruộng cà tiến đem rửa sạch, xếp lại cho đầy các thúng rồi các chị các cô gánh về sân đình để làm lễ trình Thành hoàng làng. Sau đó cà được gánh lên đền Sọ Tam tổng tiến lễ. Kể từ giờ phút đó về sau, cà làng Bẽ mới được thu hái và đem bán ở các chợ trong vùng.

Cũng kỳ lạ thay, từ đây cà Bẽ ăn mới ngọt, chứ trước ngày mồng 8 tháng Tư, cà Bẽ ăn còn chát.

Cà tiến lễ đền Sọ, làm lễ trình Thánh xong, được đưa về hai làng: Sọ Đông (Phù Lỗ Đông) và Sọ Đoài (Phù Lỗ Đoài) để các bà các cô làm cà ghém.

Để có quả cà ghém không mặn, không chua, giòn và có vị ngọt, người ta dùng dao thái quả cà theo chiều từ cuống xuống rốn, sâu độ ba phần tư quả cà, thái một quả làm 4 hoặc 6 miếng nhưng vẫn gắn với nhau. Sau đó, rắc muối lên cuống của quả cà sao cho đầy cả ngọn mà muối không vãi xuống. Người ta đặt nhẹ nhàng từng quả vào vại thành từng lớp, các lớp chồng lên nhau rồi nén lại.

Để có quả cà ghém còn nguyên màu trắng, tím hoặc da ếch, không bị đen hoặc có mùi lạ, thì không được nén cà bằng đá. Nếu nén bằng đá, một vài quả sẽ bị nổi, cà nổi là bị đen; và cả vại cà sẽ có mùi đá ngâm, không ăn được. Vì vậy vại nén cà phải là vại sành, cái trong chồng vừa khít vào cái ngoài. Loại vại này làm ở lò gốm Thổ Hà hoặc Hương Canh, ngày nay vẫn còn bán ở nhiều nơi. Khi đã xếp cà đầy vại, người ta đặt vại nhỏ vào trong và đổ đầy nước để tạo sức nén. Và như thế, toàn bộ cà được ngâm trong nước cà, vô cùng sạch sẽ, cà không đổi màu, khi chín lấy cà ở vại để sắp lễ, mỗi quả cà thành 4 miếng hoặc 6 miếng xòe nở như những cánh hoa. Khi thụ lộc, cà ăn giòn, ngọt và thơm.

Cà ghém được để nguyên tám tháng từ tháng Tư năm trước đến tháng Hai năm sau. Đến lễ hội tháng Hai của đền Sọ Tam tổng, những quả cà này được đem ra lễ thần vào ngày giã hội. Đó là tiệc khao quân của các làng khi kết thúc hội rước đền Sọ Tam tổng, với ba món chính là cơm nắm, muối vừng và cà ghém làng Bẽ.

Từ xa xưa, lễ hội Tam tổng đền Sọ được tổ chức quy mô. Đám rước của ba tổng: tổng Sọ, tổng Xuân Nộn, tổng Phù Xá gồm 16 xã. Mỗi xã rước 2 kiệu: kiệu bát cống, kiệu hậu bành, tổng cộng là 32 kiệu. Đoàn rước rất đông người, cờ hoa, đồ tế khí rực rỡ náo động một vùng rộng dài mấy cây số. Đoàn rước xuất phát từ các làng, rước lên đền Sọ trình Thánh, rồi từ đền Sọ, đoàn rước hàng tổng lên đền Mã, từ đền Mã vào đền Sóc, và sau đó lại rước về đền Sọ theo chiều ngược lại.

Trước đây, hội đền Sọ Tam tổng diễn ra suốt 12 ngày, từ ngày 8 đến 20 tháng Hai hằng năm, đến khi Pháp và Mặt trận Việt Minh đấu tranh vào hồi quyết liệt, từ năm 1944 trở đi, suốt 9 năm kháng chiến chống Pháp, rồi 21 năm chống Mỹ cho đến ngày 30/4/1975 không còn hội hè đình đám nữa. Sau năm 1975, đất nước thống nhất, lễ hội ở các làng quê, trong đó có đền Sọ được mở lại, nhưng lễ vật và các nghi lễ đơn giản hơn trước rất nhiều.

Ngày nay, trong quá trình hiện đại hóa, đô thị hóa, cánh đồng làng Bẽ rộng bạt ngàn năm xưa đã thành khu công nghiệp với các nhà máy lớn: nhà máy bi, nhà máy khóa, nhà máy xích líp, xí nghiệp thịt bò Úc, trường Việt - Hàn... Ruộng hết, cà Bẽ không còn, kéo theo lễ tiến cà đền Sọ cũng không còn nữa, nhưng hằng năm, vào ngày 8 tháng Tư vẫn có “bão hái cà”... Quý thay tấm lòng cao cả của Đức Thánh, những người đã giúp ngài thuở hàn vi, ngài chẳng bao giờ quên!

Bài liên quan
  • Một con phố vẫn thơm mùi thuốc Bắc
    Phố nghề Lãn Ông kéo dài khoảng 180m, nằm trên khu vực từng là đất thôn Hậu Đông, tổng Hậu Túc của huyện Thọ Xương cũ, nay thuộc phường Hàng Bồ, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội. Cuối thế kỷ XIX, thực dân Pháp chiếm đóng Hà Nội và đặt tên cho con phố này là “rue de Fou-Kien” (nghĩa là phố Phúc Kiến) do có nhiều người Hoa Kiều từ tỉnh Phúc Kiến di cư về đây sinh sống. Vào năm 1949, con phố này được đổi tên thành Lãn Ông - lấy theo biệt hiệu của vị danh y Việt Nam là Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác.
(0) Bình luận
Nổi bật Tạp chí Người Hà Nội
  • Cơ hội khám phá tinh hoa di sản kiến trúc Hà Nội
    Trên những tuyến phố như Ngô Quyền, Lê Thánh Tông, Tràng Tiền… của quận Hoàn Kiếm có nhiều công trình kiến trúc nổi tiếng. Hằng ngày, người ta vẫn đi qua, hoặc chỉ dừng lại để… “check-in”. Tuy nhiên, những công trình ấy lưu giữ những… bí mật lộ thiên ấy không phải đều mở cửa thường xuyên để đón khách. Với mong muốn tạo cơ hội cho công chúng khám phá “tuyến đường di sản này”, Ban Tổ chức Lễ hội Thiết kế sáng tạo Hà Nội 2024 đã xây dựng một tour khám phá tinh hoa di sản kiến trúc. Đây sẽ là dịp để công chúng vừa được “chạm” vào quá khứ, vừa được trải nghiệm nhiều loại hình nghệ thuật, thỏa mãn mỹ cảm của nhiều giác quan.
  • Một giấc mơ xa
    Vân nằm duỗi chân ở sofa, nghe đài mà hai con mắt cứ ríu lại. Jim và Coen vừa theo bố chúng ra ngoài. Ở thị trấn này, trẻ em và những chú cún luôn được thỏa thích dạo chơi. Ánh nắng của buổi sáng đẹp trời chiếu xuyên qua tấm rèm cửa khiến Vân không nỡ ngủ vùi. Cô sống cùng gia đình chồng ở một vùng phía đông Hà Lan, nơi mà cuối tuần nghe nói mình đi dạo là biết sắp được chở vào rừng. Sáng này nếu không thấy mệt trong người thì cũng đã…
  • [Podcast] Chính sách vượt trội phát triển đô thị theo định hướng giao thông công cộng đối với Hà Nội
    Nghị quyết số 15-NQ/TW của Bộ Chính trị đặt ra nhiệm vụ xây dựng Thủ đô Hà Nội trở thành đô thị thông minh, hiện đại, xanh, sạch, đẹp. Để thành phố Hà Nội hiện thực hóa nhiệm vụ này, Luật Thủ đô (sửa đổi) đã có chính sách vượt trội để phát triển đô thị theo định hướng giao thông công cộng (mô hình TOD) cho Hà Nội.
  • Chum gốm hoa nâu Hiệp An thời Trần là bảo vật quốc gia
    Chum gốm hoa nâu Hiệp An là vật chứng tiêu biểu góp phần tạo nên truyền thống riêng biệt của nghề gốm truyền thống Việt Nam ở thế kỷ 13...
  • Bắc Bộ chính thức đón không khí lạnh
    Dự báo, chiều tối và đêm nay 22/10, bộ phận không khí lạnh này sẽ ảnh hưởng đến khu vực vùng núi Đông Bắc bộ...
Đừng bỏ lỡ
  • Nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Đặng Thiêm Một đời cần mẫn “hút nhụy hoa xây mật”
    Tôi biết nhà giáo, nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Đặng Thiêm từ cuối năm 2008, sau khi tỉnh Hà Tây sáp nhập vào Hà Nội. Theo đó, một số hội viên Hội Văn học Nghệ thuật Hà Tây (chuyên sưu tầm, nghiên cứu văn hóa văn nghệ dân gian) cũng nhập vào mái nhà chung là Hội Văn nghệ Dân gian Hà Nội, trong đó có Đặng Thiêm. Dần dà qua công việc, chúng tôi thân thiết và quý mến nhau. Mỗi lần trò chuyện với ông lão quắc thước, thông tuệ nhiều mặt, tôi lại nhớ tới lời của GS.TS Mai Quốc Liên: “Vẫn biết là trời cho tuổi thọ, nhưng chủ yếu là người hiền đức thế nào thì mới được đặc ân như thế!”.
  • Chùm thơ của tác giả Nguyễn Văn Mạnh
    Tạp chí Người Hà Nội xin trân trọng giới thiệu chùm thơ hai bài của tác giả Nguyễn Văn Mạnh.
  • Việt Nam giành 3 giải Vàng tại Liên hoan Nghệ thuật châu Á - Thái Bình Dương
    3 giải thưởng trên được trao cho: NSND Lệ Ngọc với tiết mục Cô Đôi Thượng Ngàn; NSƯT Nguyễn Văn Hải và Phạm Thị Hồng với tiết mục Bèo dạt mây trôi. Trong đó, giải thưởng của NSND Lệ Ngọc đạt mức “Gold Plus”, giải Vàng đặc biệt. Ngoài ra, các nghệ sĩ múa của Sân khấu Lệ Ngọc được trao cúp kỷ niệm dàn múa phụ họa xuất sắc của Ban tổ chức.
  • Triển lãm “30 năm đi cùng ký ức - Thám tử lừng danh Conan”
    Nhân dịp kỉ niệm 30 năm ra đời bộ truyện “Thám tử lừng danh Conan”, từ 26/10 đến 25/12/2024, NXB Kim Đồng phối hợp với Tagger tổ chức triển lãm “30 năm đi cùng ký ức - Thám tử lừng danh Conan” tại trụ sở Nhà xuất bản (55 Quang Trung, quận Hai Bà Trưng, Hà Nội. Đây là cơ hội cho các fan của Thám tử Conan tại Việt Nam được quay về trong ký ức tuổi thơ, thế giới phá án và truy tìm sự thật cùng các vụ án giả lập bí ẩn, hấp dẫn…
  • Khởi công vở tuồng lịch sử “Đoạn Thâm Tình”
    “Đoạn thâm tình” kể về những năm cuối cùng thời vua Lê Hiền Tông và hai năm đầu thời vua Lê Chiêu Thống. Vở diễn do Đoàn nghệ thuật truyền thống, Nhà hát Tuồng Việt Nam dàn dựng.
  • Quảng bá các di sản của Việt Nam được UNESCO công nhận qua điện ảnh
    Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch vừa ban hành kế hoạch tổ chức triển lãm ảnh “Các di sản của Việt Nam được UNESCO công nhận - Trải nghiệm qua các thước phim điện ảnh” trong khuôn khổ Liên hoan Phim quốc tế Hà Nội lần thứ VII (HANIFF VII).
  • Tái hiện lễ khao lề thế lính Hoàng Sa giữa lòng Hà Nội
    Đây là hoạt động trong Chương trình “Biển, đảo trong lòng đồng bào” diễn ra vào tháng 10 tại Làng Văn hóa-Du lịch các dân tộc Việt Nam.
  • [Infographic] 4 giải pháp thực hiện kế hoạch bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa Thủ đô Hà Nội đến 2025
    Vừa qua, Phó Chủ tịch UBND Thành phố Hà Nội Vũ Thu Hà đã ký ban hành Kế hoạch 294/KH-UBND về việc Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa trên địa bàn thành phố đến 2025 và các năm tiếp theo. Để thực hiện hiệu quả Kế hoạch này, UBND Thành phố Hà Nội đặt ra 4 giải pháp, qua đó bảo tồn và phát huy giá trị các di sản, góp phần xây dựng và phát triển văn hóa, con người Thủ đô vì sự phát triển bền vững của đất nước, thực hiện thắng lợi Chương trình số 06-CTr/TU ngày 17/3/2021 và Nghị quyết số 09-NQ/TU ngày 22/2/2022 của Thành ủy Hà Nội.
  • “Đoài Melody” thúc đẩy công nghiệp văn hóa phát triển, lan tỏa sự giao thoa văn hóa xứ Đoài với Thăng Long – Hà Nội
    “Đoài Melody” – chương trình hòa nhạc đặc biệt được Thị xã Sơn Tây tổ chức tối 19/10 tại không gian phố đi bộ Thành cổ Sơn Tây, đã thu hút hàng nghìn khán giả, qua đó khơi dậy nguồn lực phát triển du lịch văn hóa, góp phần thúc đẩy công nghiệp văn hóa Thành phố Hà Nội nói chung phát triển.
  • Gần 1.500 nghệ sĩ, diễn viên tham gia Liên hoan Cải lương toàn quốc 2024
    Theo thông tin từ Cục Nghệ thuật biểu diễn, Liên hoan Cải lương toàn quốc 2024 sẽ diễn ra từ ngày 25/10 đến ngày 15/11 tại Trung tâm Văn hóa thành phố Cần Thơ.
“Bão Thánh Gióng hái cà” ở làng Bẽ
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO