Hà Nội - nguồn cảm hứng bất tận cho các nhà thơ
Theo quan niệm của chúng tôi, kể từ đầu thế kỉ XX đến nay, Việt Nam chúng ta đã trải qua một số lần cách tân thơ ca với những mốc lớn là: Phong trào Thơ mới (1932 -1941); Phong trào thơ kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mĩ xâm lược; Phong trào thơ ca từ khi thống nhất đất nước và mở cửa đổi mới (1986 đến nay).
Nói sự đổi mới của thơ Hà Nội chúng ta cũng phải đặt trong dòng chảy của cả đất nước. Chúng tôi nhận diện thơ Hà Nội là thơ của các nhà thơ sinh hoạt trong Hội nhà văn Hà Nội, thơ của các Câu lạc bộ thuộc Trung tâm văn hóa của Thành phố Hà Nội, và thơ của các nhà thơ hội viên Hội Nhà văn Việt Nam sống và viết tại Thủ đô.
Bây giờ chúng ta đã có kinh nghiệm trong cuộc đổi mới của thời kì Thơ mới. Và cũng đã có những kinh nghiệm của cuộc đổi thay từ Thơ mới sang thơ chống Pháp, chỗng Mĩ. Dĩ nhiên có cả kinh nghiệm tìm tòi riêng lẻ của các nhà thơ sống và viết ở miền Nam. Những người làm thơ tìm tòi đổi mới thơ ca theo nhiều hướng khác nhau, theo nhiều cách khác nhau. Cũng có người ồn ào tuyên bố. Cũng không ít người lặng lẽ, âm thầm. Chúng tôi đã thử phân chia thơ ca Thủ đô theo các xu hướng khác nhau như sau:
Xu hướng viết trường ca
Đây là một xu hướng nhắm vào sự đổi mới hình thức. Những người viết sau các bài thơ, các tập thơ in riêng, muốn dồn sức để thơ nói về một vấn đề lớn, có sức khái quát, ôm trùm lớn. Bởi thế mà trường ca là một thể loại mà nhiều người tìm tới. Người viết muốn chứng tỏ bút lực của mình, muốn làm mới mình, muốn sử dụng mọi yếu tố kĩ thuật. Có nhà thơ không tiếp tục trường ca như Trần Đăng Khoa. Có thể trước đó đã viết trường ca nay tiếp tục như Hữu Thỉnh, Nguyễn Trọng Tạo. Có người lần đầu viết rồi gắn bó với trường ca như Trần Anh Thái, Nguyễn Anh Nông, Lê Thị Mây. Có người chỉ một lần tạt qua trường ca như Mai Nam Thắng, Lê Ngọc Bảo, Nguyễn Vũ Tiềm, Nguyễn Viết Chữ. Có người viết trường ca đồ sộ như Nguyễn Linh Khiểu với tập “Hoa linh” (710 trang khổ 16 x 24)… Có người còn đưa ý kiến ngay trong thể loại trường ca, cũng có thể có “phản trường ca”, ý muốn nói đến những việc làm khác với trường ca cổ điển. Tuy nhiên, trường ca là một thể loại mới được du nhập vào chưa lâu. Lý thuyết về nó chưa có hệ thống và bài bản. Vì vậy nói đến cách tân trường ca có thể là quá sớm.
Xu hướng viết thơ ngắn
Không có tuyên ngôn gì ghê gớm, nhưng các nhà thơ sống và viết ở Hà Nội, hầu như đều thử sức với thể thơ ngắn. Bởi lẽ thơ ngắn là sự diễn tả cảm xúc cô đọng, dễ nhớ, dễ thuộc. Tìm tòi thơ ngắn có Nguyễn Hoa. Một cây bút thơ viết ngắn khác là Mai Quỳnh Nam. Trong các tập thơ của các nhà thơ Hà Nội xuất bản gần đây, không khó để tìm ra một vài bài thơ ngắn.
Về xu hướng viết thơ ngắn, phải kể đến việc du nhập thể thơ Haiku của Nhật. Có người làm Haiku nhưng Việt hóa chỉ đề là thơ 3 câu. Có người làm Haiku thuần Nhật với số câu, số chữ và “quý ngữ”. Danh sách này có thể kể Đinh Nhật Hạnh, Cao Ngọc Thắng, Phùng Gia Viên, Nguyễn Ngọc Căn… và các Haijin của Câu lạc bộ thơ Haiku Việt Hà Nội.
Xu hướng cách tân dựa vào ảnh hưởng của thơ nước ngoài
Các nhà thơ trẻ, những người biết ngoại ngữ có thể đọc trực tiếp thơ nước ngoài từ bản gốc đã cách tân bằng cách học tập các thủ pháp kĩ thuật của nước ngoài. Đứng đầu danh sách khá dài này là nhà thơ Nguyễn Quang Thiều. Viết theo xu hướng này ở mức độ nhiều ít khác nhau, ở Hà Nội, có thể kể đến Bằng Việt, Giáng Vân, Tuyết Nga, Hà Huy Hiệp, Thái Bá Tân…
Trong buổi tọa đàm “Những khuynh hướng sáng tác thơ Hà Nội đương đại” của Hội Nhà văn Hà Nội sáng 10 tháng 9, nhà thơ Đỗ Ngọc Yên nhấn mạnh hai nhà thơ cách tân tiêu biểu là Nguyễn Việt Chiến (dựa trên thơ truyền thống) và Nguyễn Linh Khiếu (dựa trên điểm nhìn tư tưởng triết học). Trong khi đó, nhà thơ Nguyễn Việt Chiến lại khẳng định hai tác giả ấn tượng là Nguyễn Phúc Lộc Thành (thơ lục bát) và Hoàng Xuân Tuyền (thơ tự do) với giọng mới mẻ là giễu nhại.
Xu hướng quay trở lại những thể thơ truyền thống
Khi phong trào Thơ mới bùng nổ và phát triển mạnh mẽ, vẫn có nhà thơ kiên trì với thơ cổ điển (thơ cũ), đường thi là Quách Tấn, lục bát là Nguyễn Bính. Bây giờ cũng thế thôi. Hầu như nhà thơ nào cũng thử sức với thể tài này, dù biết rằng lục bát dễ viết, khó hay. Một số tác giả viết nhiều lục bát có thể kể: Phạm Công Trứ, Nguyễn Thị Mai, Bùi Kim Anh, Đặng Vương Hưng, Nguyễn Thế Kiên, Lê Tiến Vượng,… Có cả một trang mạng thơ lục bát khá nhộn nhịp do nhà thơ Đặng Vương Hưng sáng lập. Các nhà thơ nổi bật như Hữu Thỉnh, Vũ Quần Phương, Trần Đăng Khoa, Trần Ninh Hồ, Phan Thị Thanh Nhàn, Đoàn Thị Lam Luyến,… đều có thơ lục bát.
Một số tác giả thơ sinh hoạt trong Câu lạc bộ thơ Đường. Làm sống lại loại thơ này với các nội dung phản ánh cuộc sống đương đại. Tuy vậy chưa thấy có tác giả thơ Đường luật nổi trội.
Nhà thơ Trần Quang Quý sáng tạo ra loại thơ riêng là thơ 5 câu. Thực chất đây có thể coi là 4 câu cộng một. Độ dài ngắn các câu khác nhau. Thái Bá Tân trước đó đã thử nghiệm 6 câu kiểu xit giô của nước ngoài. Như vậy là về hình thức chúng ta có đủ các loại từ 1 đến 6 câu, chưa có ai chú ý thơ 7 câu. Thơ 8 câu thì ngày xưa đã có thất ngôn bát cú. Về phương diện câu thơ, nhà thơ Vương Trọng thử nghiệm và mời mọi người viết thơ “đa thanh”. Mỗi câu thơ có đủ sáu thanh điệu của tiếng Việt. Tuy nhiên, chỉ có nhà thơ làm được những bài thơ kiểu này, vì đây là một “luật” chặt chẳng khác thơ Đường. Chính tác giả viết “Như vậy làm thơ đa thanh khó hơn rất nhiều so với các loại thơ quen biết, thậm chí còn khó hơn cả thơ Đường luật”. (Có loại thơ đa thanh như thế Vương Trọng - Báo Đại biểu Nhân dân điện tử, ngày 6/2/2014).
Quay trở về đồng dao có Nguyễn Trọng Tạo, Trần Lan Vinh. Đặc biệt, Trần Lan Vinh thành công với Gọi mưa (2002) và Lục bát đồng dao (2015).
Xu hướng thơ trào phúng
Thơ trào phúng là một vũ khí sắc bén để phê phán, đả kích những thói hư, tật xấu của xã hội, đả kích kẻ thù nội xâm là nạn tham nhũng, hối lộ, chạy chức quyền, lợi ích nhóm. Tiếp bước những Thợ Rèn, Xích Điểu, Đồ Phồn, Tú Mỡ có các tác giả sinh hoạt ở CLB thơ trào phúng Hà Nội. Tuy nhiên, chưa có người thành danh nổi bật. Chúng tôi muốn Ban Chấp hành và Hội đồng thơ của Hội Nhà văn Hà Nội cần quan tâm hơn nữa đến xu hướng thơ giàu tính chiến đấu này.
Xu hướng thơ mạng
Đây chỉ là nói đến các tác giả coi mạng xã hội là nơi công bố sáng tác chính của mình. Chúng tôi chỉ kể một số tác giả công bố thơ mạng như Mạc Mạc, Trần Hậu, Hạt Cát Diệu Sinh, Chử Thu Hằng, Nguyễn Thị Ngọc Mai, Nguyễn Lâm Cẩn… Không thể kể hết danh tính của họ. Nhưng thơ trên mạng, rồi họ in thành tập thơ bình thường. Một số bài được cộng đồng mạng tán thưởng và khi in bình thường cũng được chú ý.
Phải kể đến thơ mạng của CLB thơ Facebook Việt Nam. CLB này kết hợp các CLB thơ Facebook của các địa phương tổ chức giao lưu và xuất bản thơ. Các CLB văn chương của Thủ đô như Tháp Bút, Hồ Gươm, Tràng An, Thiên Đức, Thanh Xuân, Ba Đình, Thi đàn thứ bảy, Bắc Từ Liêm,… Đây là phong trào thơ ca quần chúng, từ đó một số nhà thơ nổi trội sẽ gia nhập Hội Nhà văn Hà Nội và Hội Nhà văn Việt Nam.
Xu hướng độc lập
Các nhà thơ không tuyên bố, không tuyên ngôn, không sốt sắng theo một xu hướng nào. Họ lặng lẽ đổi mới thơ mình, trước hết là đổi cách nhìn đời, đổi cách cảm xúc, đổi cách trình bày hình ảnh, đổi cách diễn đạt câu chữ. Họ là số đông các nhà thơ mà tên tuổi đã quen thuộc với công chúng. Danh sách quá dài nên xin phép không thống kê.
Chúng tôi ghi nhận tất cả những cố gắng của các nhà thơ đã thành danh và chưa thành danh, các nhà thơ đã có vị trí không thể thay thế trên thi đàn và những nhà thơ đang lặng lẽ phấn đấu để có được sự đóng góp xứng đáng. Dù là đổi mới theo cách nào, cuối cùng vẫn là tạo ra được những bài thơ hay. Cái đích cuối cùng của sự đổi mới là thơ hay, chứ không phải đổi mới chỉ để nhằm đổi mới.
Vâng! Cách tân là một công việc khó, đòi hỏi thời gian và cả các tài năng, đòi hỏi sự kiên trì bền bỉ. Không vì thiếu vắng những tập thơ thật hay, không vì một vài tập thơ được giải thưởng mất hút “không một tiếng vang” trong đời sống văn học mà nghĩ rằng cách tân đã thất bại hoặc cần chống cách tân. Cuộc cách tân thơ ca lần này của Hà Nội diễn ra trên sự tìm tòi nhiều hướng, nhiều phương diện. Nó có lúc ồn ào, có lúc âm thầm. Nhưng chắc chắn phải khẳng định rằng nó đã đúng hướng. Và nhất định sẽ có những tác phẩm xứng đáng với sự chờ đợi của bạn đọc.
.jpg "Câu chuyện một giờ")
.jpg "Nhiều hoạt động đặc sắc tại Lễ hội du lịch Hà Nội năm 2024")
.jpeg "Khai mạc triển lãm ảnh \"Việt Nam - những chiến thắng làm thay đổi dòng chảy lịch sử thế giới\"")
