Nhà văn Tô Hoà i - Trang viết lớn từ những chuyện nhử

Nếu ở Nghĩa Tân, có nghĩa sức khửe của cụ bình thường ở mức lai rai, nghĩa là vẫn chung sống với hai bệnh mãn tính: bệnh gút và bệnh tiểu đường giai đoạn 2. Ở Nghĩa Tân là nhà thà nh phố cấp cho khi cụ rời Hội Nhà văn vử là m Chủ tịch Hội Văn nghệ Hà Nội (1966-1996), cụ nhường cho gia đình con gái, chỉ giữ lại một buồng để là m việc cho yên tĩnh. Khi sức khửe bình thường thì cụ ở đây, vừa để viết, vừa để cô con gái dược sĩ hà ng ngà y có thể tiêm thuốc, điửu chỉnh lượng đường trong máu. Còn những lần sức khửe trục trặc đáng lo hơn như tim mạch, huyết áp cao thì cụ lại vử Đoà n Nhữ Hà i với cụ bà , gần Bệnh viện Hữu Nghị hoặc những bệnh viện có chuyên khoa giửi. Lần nà y tôi đến C3 Nghĩa Tân thăm cụ, tranh thủ tình trạng sức khửe ổn định của cụ để ngồi hầu chuyện cụ lâu hơn.

Hóa ra mấy năm vừa qua cho đến nay là thời điểm cụ có thể tạm tổng kết cuộc đời hoạt động cách mạng và văn học nhân kỷ niệm ngà y sinh tròn tuổi 90. Kèm theo tấm bảng mừng thọ của Thà nh ủy Hà Nội, cụ còn được Huy hiệu 60 năm tuổi Đảng, rồi Huân chương Độc lập hạng nhất.

Đúng theo Từ điển Văn học, cụ sinh ngà y 7-9-1920. Nhưng ngay từ đầu năm, đã có những tổ chức mừng thọ cụ. Hội Nhà văn Hà Nội cử đại diện đến nhà mừng thọ cụ từ đầu tháng 4, Hội Liên hiệp VHNT Hà Nội thì trung tuần tháng 5 tổ chức tại trụ sở hội với sự có mặt của nhà thơ Hữu Thỉnh, Chủ tịch Hội Nhà văn VN. Chủ tịch Hội VHNT Hà Nội Bằng Việt thì còn nhân danh cả người cùng tuổi (1941) với Dế mèn, đứa con tinh thần nổi tiếng của cụ, để chúc thọ cụ.

Tôi hửi:

- Thưa bác, có nên là dịp tổng kết vử tác phẩm đã được xuất bản? Tôi không là m sao có được con số chính xác nà y nếu chỉ căn cứ và o phần Cùng tác giả sau mỗi cuốn sách của bác.

Tô Hoà i nở nụ cười hiửn hậu:

- Thì chính tôi cũng không biết được chính xác: sách cho người lớn khoảng 150 cuốn, sách cho thiếu nhi khoảng 70 cuốn gì đấy! Với lại số đầu sách xuất bản lại không ứng và o số tác phẩm mình viết, có nhiửu cuốn tái bản riêng, lại có những cuốn tái bản gồm cả mấy tác phẩm là m một đầu sách.

Nhà văn Tô Hoà i

Tiện tay, cụ rút mấy cuốn đang đặt trên bà n là m ví dụ.

Ba pho sách kỷ niệm Nghìn năm Thăng Long - Hà Nội

Thì ra, dịp kỷ niệm Nghìn năm Thăng Long - Hà Nội 2010, cụ có đến 3 pho sách dà y dặn gồm toà n những cuốn tái bản mà in gộp theo thể loại: Cuốn thứ nhất, NXB Kim Đồng đang in ghép 3 tiểu thuyết lịch sử: Nhà Chử, Đảo Hoang và Chuyện nử thần, khoảng hơn 700 trang, gợi người đọc nhớ đến vùng đất cổ Phong Châu, Cổ Loa với những truyửn thuyết vừa mang tính huyửn thoại vừa đậm mà u sắc dân gian.

Cuốn thứ hai NXB Đà Nẵng đang in: Miếu Đồng Cổ gồm 62 truyện ngắn viết từ 40 năm trở lại đây, khoảng 700 trang, hầu hết là phản ảnh, ghi nhận cuộc sống ngoại thà nh Hà Nội mà nay đã thuộc địa phận Hà Nội mới.

Ảnh: T.L.

Cuốn thứ ba in ghép 3 tiểu thuyết Quê nhà , Quê người và Mười năm, 860 trang, có thể nói đó là bộ ba tiểu thuyết cụ viết vử cái là ng thợ dệt ngoại ô Hà Nội: là ng Nghĩa Đô, nơi cụ được sinh ra và lớn lên. Quê nội thì ở là ng Cát Động, Thanh Oai - Hà Đông, 20 tuổi cụ mới vử quê nội. Đọc chúng, ta sẽ hình dung được những năm sôi nổi của phong trà o dân chủ và tiửn khởi nghĩa cùng với những tư tưởng mới mẻ trà n đến với nhà văn trẻ đang hăng hái bồng bột tiếp nhận nhiệm vụ cách mạng, cụ hoạt động Văn hóa Cứu quốc (1943), viết báo bí mật, tuyên truyửn cách mạng và đau xót chứng kiến nạn đói khủng khiếp năm áº¤t Dậu, cà ng thảm khốc với là ng Nghĩa Đô của cụ chỉ cách Thụy Khuê bên kia con đường Bưởi mà Thụy Khuê được phát gạo, Nghĩa Đô là ngoại tỉnh thì gần như cả là ng chết đói.

Nhắc đến cụm tác phẩm nà y và thời kử³ đó, cụ bảo:

- áº¤y! Ở là ng Vạn Phúc thị xã Hà Đông, có cái bia đá ghi công các nhà hoạt động Cách mạng tiửn khởi nghĩa, có cả tên tôi. Nhưng như vậy không có nghĩa là họ tin tưởng tuyệt đối ở anh nhà văn hay rắc rối nà y (cụ cười hóm hỉnh).

- Có lần mấy đồng chí Tỉnh ủy Hà Đông vử Hội Văn Nghệ 51 Trần Hưng Đạo để phản ứng với Hội vử nhân vật Hai Tâm, một nữ cán bộ cách mạng xinh đẹp mà lại láº³ng lơ. Dân là ng gặp tôi cũng phê bình: Là ng chúng tôi không có kiểu cán bộ cách mạng láº³ng lơ như vậy!.

Tô Hoà i thủng tháº³ng với nụ cười hóm hỉnh thường trực, đôi mắt nheo lại cà ng tinh quái hơn:

- áº¤y! Tự truyện và hồi ký đửu ở 3 cuốn đó! Tác giả cũng phải được ký thác một chút và o nhân vật chứ! Cách mạng thì vẫn cách mạng, láº³ng lơ thì vẫn láº³ng lơ!... Cát bụi chân ai bị tạm ngưng, lại được ra, lại Chiửu chiửu...

Tôi hơi ngạc nhiên, khi Tô Hoà i cho biết: nhân vật Hai Tâm là ký thác con người tác giả.

Rồi trong Từ điển Văn học (bộ mới, 2004), mục từ Tô Hoà i được ghi nhận: ...Tô Hoà i biết dựng lên những mặt thật và giả, mặt phải và trái, mặt tưởng chừng đúng mà lại sai và ngược lại, tưởng chừng sai mà lại đúng... trong mỗi sự việc và con người sống giữa những năm ngổn ngang, phức tạp với bao nhiêu là chuyện suốt ba thập kỷ đằng đẵng ấy! (Nguyễn Văn Long - Nguyễn Huệ Chi).

Cuốn sách bộ ba nà y gắn bó thật chặt chẽ với nội dung lịch sử cách mạng của thà nh phố Hà Nội, nhất là khi cả tỉnh Hà Đông cũ đã trở thà nh Hà Nội mới. Cuốn nà y NXB Hà Nội sẽ xuất bản.

Từ chuyện nhử đến... chuyện nhử

Vui chuyện, nhà văn ôn lại cả thời kử³ cụ là m Giám đốc Nhà xuất bản Văn học giai đoạn đầu tiên (2 phó giám đốc Đoà n Giửi và Hoà ng Cầm), cụ bị coi là hữu khuynh khi ứng tiửn cho Nguyễn Bính để in lại Nước giếng thơi, ứng tiửn cho nhà báo Trương Uyên (nhà báo sống trong Hà Nội tạm chiếm hay viết tản văn kiểu nhà n tản như Nguyễn Tuân) để ông nà y viết sách vử Hà Nội.

Nhà văn Tô Hoà i nhiửu năm là m Bí thư Đảng ủy Hội Nhà văn. ông hiểu giới nhà văn trước cách mạng từng người từ chân tơ kẽ tóc. Khi tôi kể, vì sưu tầm tư liệu viết vử cụ Nam Sơn, đồng sáng lập Trường Cao đáº³ng Mử¹ thuật Đông Dương mà tôi được biết: nhà văn Nhất Linh tức Nguyễn Tường Tam đã đỗ đầu trong kử³ thi và o Trường Cao đáº³ng Mử¹ thuật Đông Dương ngay từ khóa đầu tiên.

Cụ bổ sung thêm: Đúng! Nguyễn Tường Tam còn ký tên Đông Sơn, minh họa cho các báo Phong Hóa, Ngà y Nay. Cụ còn cho biết: Quang Dũng hồi lãng du ở Quảng Châu, họp ở Liễu Châu với cánh Nguyễn Hải Thần, Nguyễn Tường Tam, mê Nguyễn Tường Tam lắm! Sau thấy họ Nguyễn chỉ uống rượu khửe, ông chán, vử đến Hà Nội là bử háº³n đám nà y, vử Sơn Tây học trường võ bị của ta. Cứ thế, ông già tuổi 90 nhớ chuyện gì cũng rất thấu đáo, nhớ từng chi tiết.

Tôi xuýt xoa nhìn những bộ sách tái bản và bản thảo dự kiến tái bản: Trời! Có lẽ cụ cháº³ng cần viết gì nữa, chỉ tổ chức xếp sắp, tái bản những tác phẩm đã viết, hoặc là m các tuyển tập là đủ tiêu hết quãng thời gian còn lại....

Cụ bảo: áº¤y chết! Còn sống còn phải viết chứ! Tôi đang định viết cuốn tiểu thuyết vử thời bao cấp, lắm điửu thú vị lắm! Tôi có 7 năm là m tổ trưởng dân phố ở Đoà n Nhữ Hà i (1965-1972) mà ! Cụ chỉ và o một chồng tiểu thuyết dịch mà đặt trên đầu là cuốn Đôn-kihôtê của Xécvăngtét, cuốn tiểu thuyết được một tổ chức quốc tế bình chọn là cuốn sách hay nhất mọi thời đại. Trước khi bắt tay và o cuốn đó, tôi phải nghiên cứu xem thiên hạ dùng những võ gì, hoặc để tránh người, hoặc để học người....

Rõ rà ng là cả đời văn của Tô Hoà i đửu bám rất sát những chuyện đời thường. Qua việc thường, người thường, chuyện vặt vãnh đời thường mà tìm ra cái lạ, cái mới của đời sống, của văn học. Tự cụ cũng luôn tạo điửu kiện để mình được dấn sâu thêm và o đời sống, là m cán bộ đường phố, là m cán bộ cải cách ruộng đất, hết tổng kết cải cách ở Thái Bình, Thanh Hóa lại vử là m ở tòa án tại Hải Dương...