Nhà văn Nguyễn Huy Thiệp: Có được thì có mất

Dễ đến hơn một năm nay tôi không có dịp được gặp lại nhà văn Nguyễn Huy Thiệp, kể từ sau cuộc phửng vấn tại một quán cà phê trong ngõ Hà ng Hà nh, Hà Nội, trước Đại hội đại biểu Hội Nhà văn Việt Nam lần thứ VIII hồi tháng 8/2010. Hai kử³ báo kể lại một phần nội dung những gì đã trao đổi với anh hôm ấy đã được dư luận quan tâm thích đáng và gợi mở cho không ít người những suy tư mới vử nghử và nghiệp của kẻ cầm bút. Tuy nhiên, do quá bận bịu, với lại bản tính không mấy khi không có việc rất cần mà lại dám tới là m mất thời gian của những bậc đà n anh trong nghử nên tôi cũng đã không tranh thủ cơ hội để tới gần nhà văn mà tôi lúc nà o cũng kính trọng, mặc dù cũng đã không ít lần tôi muốn tìm Nguyễn Huy Thiệp để trò chuyện cho khuây khửa những tâm sự không dễ chia sẻ với những người khác...

Thế rồi một tối mùa đông tháng chạp nà y, khi tôi đang vội lái xe vử nhà (sau một ngà y là m việc mệt mửi, tôi lúc nà o cũng muốn mau mau chóng chóng vử nhà để chơi với hai đứa con của mình - ai ở trong tình cảnh cha già con cọc như tôi chắc rất dễ hiểu tâm trạng nà y) thì bỗng nhiên tôi nhận được cú điện thoại từ một số máy lạ.

Và vang lên giọng nói, nghe quen quen nhưng cũng hơi thảng thốt đến xa xôi: à”ng Quang à , tôi Thiệp đây.... Sau và i giây phân vân, tôi đã nhận ra anh và ngoan ngoãn thưa: Dạ, em đây, anh Nguyễn Huy Thiệp đấy à .... Anh nói với tôi một thôi một hồi vử chuyện mà anh đang phải rất bận tâm và cần được tư vấn... Dĩ nhiên, tôi đã nhận lời giúp anh và o ngà y mai khi tới cơ quan dù không biết mình sẽ phải là m gì để cho có hiệu quả... Tới sáng, vừa tới cơ quan, chưa kịp triển khai lời hứa với anh thì tôi lại nhận được điện thoại của Nguyễn Huy Thiệp. Anh bảo, thôi, cảm ơn ông, mình đã thu xếp được rồi... Tôi vừa mừng cho anh nhưng cũng hơi cụt hứng, vì nói thực là , với những người như anh, tôi lúc nà o cũng rất muốn giúp được một việc gì đó. Mà anh thì rất ít khi quấy quả, lại cà ng không mấy khi nhử vả những đứa em trong nghử như tôi...

Tôi nhớ, ở đầu những năm 90, khi tôi mới và o nghử, còn rất vô danh tiểu tốt, ghé và o nhà anh chơi, đã luôn được anh đối xử rất trọng thị và chân tình... Cách đối xử như thế cháº³ng bao giử tôi quên được...

Tối vử nhà , và o đọc lại những ghi chép cũ, tôi lại tìm thấy bà i phửng vấn anh mà tôi đã thực hiện dễ đến hơn 5 năm. Đó là một cuộc phửng vấn không suôn sẻ vì lần đầu, khi chúng tôi kéo đại binh tới nhà anh, được anh đãi rượu thịt linh đình thì toà n bộ băng ghi âm những gì đã trao đổi với anh đửu bị hửng, không thể khôi phục được. Thế là tôi đã lại phải một mình lọ mọ tìm tới anh, nói khó để anh tiếp lần nữa để có được bà i in cho kịp số...

Hôm nay, lúc ngà y cùng tháng tận của năm 2011, đọc lại bà i phửng vấn đó, tôi có cảm giác như nó vừa được thực hiện. Nhất là khi đọc tới đoạn anh ngậm ngùi đồng ý lúc tôi khơi chuyện Anh có cảm thấy rằng sự anh minh của chúng ta đôi khi lại không soi rọi được những gì gần gũi nhất?, tự dưng tôi thấy cay cay ở mũi...

Thì ra, có những điửu mà chúng ta đã nói ra một lần thì không thể nà o nói khác được nữa, không thể nà o nói được gì mới hơn được nữa...

Chúng ta đửu yếu ớt

Hồng Thanh Quang:Trong văn chương, anh quyết liệt, nhưng trong đời sống thì đôi khi anh lại rất nhũn nhặn. Đấy là bản năng tự vệ của anh?

Nhà văn Nguyễn Huy Thiệp: Xét cho cùng, tất cả chúng ta đửu rất yếu ớt... Và ở đời luôn có nhiửu nghịch lý. Tác phẩm có thể thế nà y thế nọ nhưng trong cuộc sống, tôi cũng là con người chừng mực chứ không quá khích. Bạn bè bảo, mình là người hiửn, tức là ...

- Độ lượng với bạn bè, dễ tha thứ những lầm lẫn của người thân?

- Đúng. Và đã là m một nhà văn, rõ rà ng là dù anh viết kiểu gì mà trong sản phẩm của anh không có giá trị thẩm mử¹, không có giá trị nhân văn thì vứt đi! Cái điửu ấy nó phải nhuyễn từ trong cuộc sống hằng ngà y, từ cách ứng xử, chứ khác đi, người đời sẽ nhận ra ngay là có một sự giả mạo nà o đấy!

- Đôi khi nhà văn thể hiện trong tác phẩm những điửu mà trong đời thực họ không là m được. Anh có cảm giác là một tác phẩm của anh chính là sự thể hiện một bản năng nà o đó mà trong các hà nh vi ứng xử đời thường, anh không bao giử thực hiện?

- Có lẽ điửu ấy cũng chỉ là một phần thôi, chứ cũng không thể nà o đúng hết tất cả được. Theo tôi, mỗi một tác phẩm văn học ra đời đửu có một cái gì đó riêng, thật khó biết, khó lý giải, kể cả bản thân người viết. Nhiửu khi, ta ngồi và o viết một truyện ngắn hay một tiểu thuyết chỉ vì một câu nói nà o đó của một ai đó bỗng nhiên đánh thức toà n bộ tiửm năng ở ta... Hôm ở Văn Miếu, trong cuộc giao lưu của các nhà văn thuộc khối Cộng đồng Pháp ngữ, tôi có đặt ra một câu hửi đối với các đồng nghiệp Canada, Thụy Sĩ, Pháp... Tại sao ông viết văn?. Đấy là một câu hửi khó, nếu trả lời thà nh thực!

- Bản thân nhà văn Nguyễn Huy Thiệp sau chừng ấy năm là m nghử đã có thể trả lời một cách giản dị và rõ rà ng chưa?

- Cái đấy thì phải chia ra rất nhiửu giai đoạn khác nhau, thậm chí có thể phụ thuộc và o từng tác phẩm cụ thể. Thí dụ, khi là một thanh niên 16-17 tuổi, viết một bà i thơ chỉ từ một ý nghĩ vớ vẩn, như để tán gái cháº³ng hạn, thì việc nà y cũng chả có gì là xấu. Lớn lên một chút thì có thể viết vì danh. Việc khao khát danh tiếng cũng là tốt đẹp thôi, anh muốn thể hiện mình, kháº³ng định mình, muốn để người đời không khinh rẻ nọ kia... Hoặc đến lúc nà o đó, anh tưởng bở, anh lại viết vì lợi, anh nghĩ rằng tác phẩm văn học có thể đem lại cho mình tiửn bạc. Cũng là ham muốn là nh mạnh. Nhưng cuối cùng, đến một lúc nà o đấy, thì rõ rà ng nhà văn sẽ thấy cái ý thức xã hội của người cầm bút phải là rất lớn.

- Có thể anh chỉ nghĩ đơn giản là viết một tác phẩm để tặng một cô gái nhưng lại thà nh bà i thơ tình để đời, còn có thể anh viết với một động cơ rất cao cả, rất mử¹ miửu, song tác phẩm lại dở?

- Đúng! Và tính thẩm mử¹ và tính nhân đạo mới chính là giá trị của nhà văn. Nhưng ông phải sống thế nà o, phải tu thân thế nà o, phải là m việc thế nà o mới có được những cái ấy.

- Rất nhiửu người còn tiếp tục hy vọng và o Nguyễn Huy Thiệp như một nhà văn, nhưng có thể nói lên điửu nà y: anh đã là m được phần lớn sự nghiệp của anh trong văn học! Đến bây giử, anh có thể trả lời một cách giản dị rằng rốt cuộc Nguyễn Huy Thiệp viết văn vì cái gì?

- Cái câu nà y thì không thể giả nhời được.

Tôi cũng ân hận

- Có bao giử Nguyễn Huy Thiệp viết một tác phẩm nà o đó chỉ để thanh toán ân oán giang hồ với một và i đồng nghiệp?

- Không bao giử! Vì việc ấy quá ư tầm thường.

- Không bao giử? Anh có thể lý giải như thế nà o vử một số tên nhân vật, một số chi tiết trong những chuyện ngắn rất hay của mình, ví dụ như Kiếm sắc cháº³ng hạn?

- Thời tôi xuất hiện trên văn đà n, cả xã hội ta cùng đổi mới. Lúc đó cũng xuất hiện thái độ phê phán rất gay gắt đối với cơ chế bao cấp, sự trì trệ trong là ng văn. Và những cá nhân có trách nhiệm trong những chuyện đó thì phải chịu trách nhiệm...

- Có những người có lỗi không phải vì những việc họ đã là m mà vì họ đã không là m những công việc mà phận sự, chức danh bắt buộc phải là m. Và điửu đó là m cho những người trẻ tuổi, nhất là những văn nghệ sĩ trẻ tuổi buồn...

- Đúng! Đúng! Thậm chí trước khi viết Kiếm sắc, tôi chưa bao giử gặp mặt ông Nguyễn Đình Thi, ông Nguyễn Khải...

- Nhưng ông Nguyễn Khải đã nói vử anh rất tốt...

- Đúng, chính vì điửu đó nên sau nà y tôi cũng thấy ân hận. Hay là thái độ đối xử của ông Nguyễn Đình Thi đối với tôi cũng rất đà ng hoà ng... Và sau nà y mình cũng nhận ra rằng họ cũng chả có tội gì, họ cũng là người của cơ chế mà thôi... Và cũng phải nói rằng, trong việc tôi đã là m cũng có sự là nh mạnh của nó, nếu xét theo một khía cạnh nà o đó. Và nếu như tôi không phải là một nhà văn hồn nhiên thì tôi không bao giử viết được như thế.

- Một khi chấp nhận Nguyễn Huy Thiệp với những giá trị văn học anh đã là m được, thì phải chấp nhận những khía cạnh khác gọi là hệ lụy kèm theo trong tính cách?

- Đúng rồi.

- Và không thể nói như một số nhà phê bình rằng, giá như thế nà y, giá như thế kia?

- Đúng rồi, nó là mối tổng hòa các quan hệ thôi mà . Anh phải chịu tất cả những sự đắng-cay, ngọt-nhạt, tủi-buồn, vui-giận trong xã hội chứ!

- Điửu đó không có nghĩa là , khi chúng ta là m một điửu ác, dù là vô tình, thì chúng ta không ân hận?

- Đương nhiên. Thế nhưng trong cái nọ lại có cái kia. Trong thiện có ác, trong ác có thiện. Trong cái thị có cái phi, trong cái phi có cái thị. Trong cái phải có cái quấy, trong cái quấy nó cũng có cái phải của nó!

- Chính cái sự va đập ấy sẽ điửu chỉnh xã hội?

- Đúng rồi. Cuộc sống là thế! Văn học cũng nên có một sự chấp nhận là nh mạnh đối với tất cả những chuyện thiện-ác, thị-phi, phải-quấy, tốt-xấu, hay-dở...

- Và trong vấn đử nà y ta không nên rà nh rẽ quá? Không nên giải thích quả trứng có trước hay con gà có trước, cũng như không thể nói rằng một nhà văn quấy viết văn hay tốt hơn, hay là một nhà văn rất đạo mạo, tử tế nhưng viết văn không hay tốt hơn?

- Đúng rồi...

Kinh nghiệm mà chi

- Anh bắt đầu xuất hiện bằng chùm truyện Những ngọn gió Hua Tát, và có người nói rằng, Nguyễn Huy Thiệp đã thừa hưởng tất cả những văn hóa dân gian ở những năm ông đã dạy học trên miửn núi, và sau nà y ông chỉ khai thác cái mử ấy thôi, và đây không thể là sản phẩm của đầu óc tự nhiên của một con người xuất thân từ ven đô như anh. Anh nghĩ thế nà o, đấy là sự bôi bác anh hay là sự thật?

- Cái truyện đầu tiên Trái tim hổ tôi viết năm 21 tuổi, năm 23-24 tuổi, tôi viết được hai truyện tiếp theo: Con thú thứ nhất và Tiệc xòe thứ nhất. Mãi vử sau khoảng độ năm 26-27 tuổi, tôi mới hoà n chỉnh được 10 cái truyện ấy. Lúc đó, tôi chưa trải qua nhiửu kinh nghiệm va chạm với cuộc đời, thậm chí chưa biết gì vử ái tình, vử sự vinh nhục, danh lợi... Thế nhưng, mình viết không hiểu sao cứ như ông già ấy, rất là chín...

- Các nhà phê bình thường hay rút ra những khuôn mẫu để hình thà nh nhà văn, nhưng thực chất một nhà văn lớn không bao giử nằm trong cái khuôn mẫu nà o cả, mà họ thường là những hiện tượng dị biệt?

- Những chuyện ấy đúng là trời cho. Giử có kinh nghiệm, tôi có thể viết được 10 đến 20 truyện Những ngọn gió Hua Tát nữa, nhưng chắc chắn sẽ không còn được cái hương vị như thế.

Không xả thân, khó thà nh công

- Thời gian gần đây, anh hay viết những bà i giới thiệu thơ. Phải chăng anh không viết được truyện ngắn nữa nên anh chuyển nghử sang lĩnh vực mà không ít người cho rằng không phải là sở trường của Nguyễn Huy Thiệp?

- Tôi nghĩ, nhu cầu viết vử người nà y hay người khác, cũng như nhu cầu viết những bà i tiểu luận mang tính chất phê bình - lý luận... đửu là tự nhiên của người cầm bút. Nhìn rộng ra đội ngũ đương thời của mình, phát hiện ra những cái hay và cổ vũ những cái đó cũng là một nhu cầu bình thường của người cầm bút. Và như thế mới có được không khí văn học là nh mạnh. Không ai có thể sống chỉ một mình, anh phải có bạn chơi chứ, anh phải có người trao đổi chứ! à”ng Huy Cận có một câu thơ, hay trích lại lời nói của ai có ý là : Văn chương nó như một tiếng kêu gọi đà n. Tôi thấy điửu đó rất là đúng! Là m sao có một nhà văn cô đơn tuyệt đối ở giữa đồng loại, ở giữa những người đương thời của mình được? à”ng phải chú ý đến người nọ người kia, đến không khí văn chương lúc đó thì ông mới có thể viết ra một tác phẩm hợp thời chứ. Tôi vẫn nói là văn chương Việt Nam cũng giống như bóng đá Việt Nam: có nhiửu người đá và o chân và cũng có nhiửu người đá và o bóng, có người đá bằng tay, có người đá bằng đầu và cũng có người đá bằng các quan hệ. Thì một anh nhà văn Việt Nam cũng phải tham gia cái trận cầu ấy, ông cũng phải lớn lên, cũng phải trưởng thà nh. Đấy, tôi nghĩ các nhà văn nổi tiếng trên thế giới họ cũng thế thôi, các tác giả được giải thưởng Nobel cũng vậy thôi, cũng phải từ những sân bãi chật hẹp của họ, từ Brazil, từ Thụy Điển hay từ một nơi hoang vắng nà o đó...

- Đơn giản là việc giới thiệu một số tác giả, tác phẩm của anh là do nhu cầu muốn hòa nhập và o đời sống văn học đương thời chứ không phải như một số người nói rằng là dường như Nguyễn Huy Thiệp đang muốn tìm những người kế cận theo mình?

- Không! Tôi cháº³ng là m điửu ấy bao giử, và dù công phu thế nà o, tôi cũng cháº³ng là m được. Cháº³ng có ai theo tôi!

- Những tác giả cụ thể trong văn học Việt Nam hiện nay mà anh cảm thấy gần gụi vử mặt nhận thức chân lý?

- Nói thế thì rất khó. Tôi nghĩ, ở trên văn đà n hiện nay, rất nhiửu người có tà i. Chỉ tiếc rằng, vì lý do nọ hay lý do kia, đáng lẽ ra họ cần nỗ lực hơn nữa, vất vả hơn nữa, dấn thân hơn nữa...

- Thực ra đối với một nhà văn, không thể nà o thà nh đạt vử mặt nghử nghiệp nếu không có sự xả thân và hy sinh tất cả những cái khác không phải là nghệ thuật? Không thể nà o ăn gian?

- Đúng rồi. Văn học không phải là công việc dễ dà ng gì. Phải sống thế nà o đấy, đi thế nà o đấy, đọc thế nà o đấy mới viết được. Tôi lấy một thí dụ, một trường hợp cụ thể của anh Nguyễn Việt Hà . Anh ta là người có tà i, đọc nhiửu, thế nhưng anh ta lại muốn tìm đến danh lợi trong văn học rất dễ dà ng. Tôi vẫn thường xuyên nói với anh ta: Nếu ông vẫn vợ đẹp con khôn, đi là m lương vẫn cao, vẫn đi uống cà phê ở Hai Bà Trưng hằng ngà y, rồi ông vẫn sung sướng với những lời tán dương vử tác phẩm cũ ấy thì rất khó!

- Văn học ấy, cũng theo cái kiểu như tình yêu theo tình tình phớt, phớt tình tình theo, nếu anh không cố tìm danh lợi trong văn học thì may ra mới đạt được, còn phần lớn những người cố tình tìm thì chắc chắn không đạt được?

- Đúng. Khổ lắm ông ạ.

- Trong Kinh Thánh có khái niệm người được lựa chọn, đó là việc rất tình cử, anh phải được lựa chọn và o việc đấy cơ thì may ra anh mới đạt được, còn anh cố tình phấn đấu thì cùng lắm anh chỉ ở cái tầm thê đội 2, không bao giử lên được ngoại hạng?

- Cũng có người nói như thế, thiên tà i 99% là kiên nhẫn, còn 1% còn lại là thiên phú. Cũng có người nói ngược lại, 99% là trời mang đến. Theo tôi thì nó có cả hai yếu tố đấy, 50-50.

- Người ta bảo, khát vọng là m già u của Nguyễn Huy Thiệp cho đến hôm nay vẫn còn chưa chấm dứt, điửu đó có đúng không?

- Không có đâu. Khi còn trẻ thôi. Sống đến lúc nà o đấy ta sẽ thấy danh lợi nó vô nghĩa. Chuyện có tiửn hay không đối với tôi bây giử không quan trọng nữa, nhiửu khi nhiửu tiửn mà mình không biết cách tiêu hay sử dụng nó, nó chỉ gây tại họa thôi. Thế nên người ta nói: Mưu cái lợi cho thiên hạ mới là lợi lớn, mưu cái danh cho muôn đời thì mới gọi là cái danh lớn. Nếu anh chỉ mưu cái lợi cho mình cá nhân anh mà xã hội không phát triển, không là nh mạnh thì bản thân cái lợi của anh là bi kịch chứ, phải không?

- Thi sĩ Nga Andrey Voznhesensky viết bà i thơ có ý: khi mà các triệu phú vênh vang với cái nhẫn kim cương và cái vòng và ng xa hoa của mình, mà xã hội vẫn còn những người đói khát, những kẻ bần hà n, thì đấy là một sự vô liêm sỉ chứ không phải cái gì hay ho. Ở ta có khá nhiửu người chỉ lo cho con mình, cho nhà mình nhiửu tiửn, còn với người thiên hạ thì sống chết mặc bay. Và cái sứ mệnh của văn học có lẽ là là m sao để cà ng nhiửu người hiểu ra điửu nà y?

- Đúng rồi. Nhưng tác động của văn học chỉ là một phần thôi. Chứ còn với mỗi cá nhân, chính cái sự ăn đòn từ cuộc sống sẽ giúp họ ngộ ra.

- Cái sự ăn đòn ấy đôi khi chúng ta phải trông cậy và o Trời, thuyết ác giả ác báo, hay là thế nà o?

- Điửu ấy là đương nhiên thôi.

Quan trọng là tu thân

- Anh có nghĩ rằng, tiửn bạc cũng như tình yêu, nó là m cho người tốt trở nên tốt hơn, và những kẻ xấu thì cà ng xấu đi?

- Cái gì cũng có hai mặt... Là m sao anh phải biết trung dung, biết hóa giải ở mức độ vừa phải, không để đến mức bi kịch.

- Quan trọng vẫn phải là cốt cách của từng người một. Không có cốt cách thì mọi phúc lộc của giời chỉ có thể là m cho anh tồi tệ hơn?

- Nói cốt cách thì hơi to, nhưng nhìn chung thì phải biết tu thân. Ngà y xưa các cụ đã nói điửu nà y rất nhiửu rồi, nếu anh đức mửng mà danh lớn, hoặc lợi lớn thì chỉ bi kịch mà thôi.

Mọi sự đửu có lý riêng

- Khi anh mới xuất hiện, anh đã là m cho các nhà văn đà n anh sững sử. Và bây giử, dù muốn hay không, với một lớp trẻ nà o đấy, Nguyễn Huy Thiệp cũng đã trở thà nh cũ rồi. Anh có cảm thấy đau khi nhận thấy điửu nà y không?

- Cháº³ng có gì mà đau cả! Tôi nói thật với ông, với cuốn tiểu thuyết mới của tôi Tuổi hai mươi yêu dấu, tôi bảo đảm nó sẽ là một cuộc tranh luận văn học lớn. Nó sẽ là một cú sốc đối với tiểu thuyết Việt Nam!

- Phải chăng thiên chức của văn học là để gây sốc?

- Hoà n toà n không phải. Tất cả những nhà tiểu thuyết của chúng ta đửu loanh quanh, đửu ngậm ngùi vử những thứ gì đã qua rồi. Tác phẩm của tôi là mang ý thức công dân rất cao. Tại vì tôi viết vử vấn đử hiện nay gay cấn nhất, đấy là tầng lớp thanh niên hiện nay. Một nhà báo đã tới hửi tôi qua cuốn Tuổi hai mươi yêu dấu, ông muốn gửi thông điệp gì? Tôi có nói là : Tôi cũng có tham vọng gửi nhiửu thông điệp khác nhau tới độc giả, nhất là độc giả trẻ. Chí ít có hai điửu mà tôi muốn nhấn mạnh. Một, hãy trở lại với thiên nhiên, tự nhiên. Xã hội cà ng phát triển, cà ng hiện đại bao nhiêu, ngoà i những giá trị tích cực ra thì ở đó có chứa ẩn nhiửu cạm bẫy, nhiửu cám dỗ bấy nhiêu. Chỉ có thể trở vử với tự nhiên, trở vử với thiên nhiên, trở vử với Mẹ ta thôi, thì lúc đấy con người mới tìm thấy cái tôi đích thực của mình. Hai, cuộc sống là tươi đẹp, tuổi trẻ là tươi đẹp, đừng nên vì bất cứ lý do gì mà hủy hoại hay là m tổn thương nó.

- Thông điệp là rất hay, nhưng xin lỗi, thông điệp nà y của anh cũng không mới hơn tất cả những thông điệp đã có?

- Đúng rồi. Không có một cái thông điệp nà o mới cả, ông ạ. Thế nhưng nó mới ở cách đi và o lòng người.

- Cách diễn đạt của anh sẽ đi và o lớp độc giả trẻ hiện nay? Anh có tin không?

- Tôi tin chứ.

- Bởi vì sao? Anh tin như thế vì đây là tác phẩm khá nhất của anh từ trước tới nay?

- Đây không phải là một tác phẩm khá nhất. Tại vì nhiửu lý do mà tôi chỉ đạt được 6/10 yêu cầu mà tôi đặt ra. Nhưng mà chỉ riêng như thế thôi, tôi bảo đảm với ông, nó vẫn sẽ là một sự kiện của tiểu thuyết Việt Nam!

- Biên giới giữa một trí tuệ thực sự minh mẫn của một trí thức và tất cả sự ảo tưởng vử thiên chức của mình bao giử cũng mong manh. Thực tế thế giới hiện đại cho thấy những nhóm người nà o cứ tự cho mình thiên chức đi khai hóa các dân tộc khác thì thường mang lại cái ác. Anh có cảm thấy sự mâu thuẫn khi một mặt chúng ta muốn sống lại với thiên nhiên, nhưng mặt khác lại muôn vươn tới những khuôn mẫu của một nửn văn minh đô thị, sự bế tắc nà o đấy thôi. Là m sao để những người bình thường phân biệt được?

- Văn minh đô thị không phải là xấu. Nếu xấu thì ai lại đi xây nhà như vậy, nó phải có một cái lý gì của nó chứ! Nhưng tại sao cũng có những người qua cái đấy rồi thì lại mua nhà trên Xuân Mai, mua đất trên Ba Vì, lại đi vử vùng biển? Cái nà o cũng có giá trị của nó! Tất cả những cái ấy đửu tồn tại song song với nhau cơ mà !

- Như vậy, vấn đử là anh sẽ lựa chọn cái gì hợp với anh?

- Đúng rồi! Nhà văn phải đặt ra những vấn đử ấy để độc giả lựa chọn, thanh niên lựa chọn.

- Chúng ta không bao giử được coi mình thông minh hơn người khác và tìm cách áp đặt? Tất cả những ai vẫn nghĩ rằng chỉ theo mình mới là đúng thì thường lại gây tai họa nhiửu hơn. Quan trọng là phải tạo ra sự chọn lựa, và quan trọng là phải có tính thuyết phục.

- Đúng rồi. Giáo dục văn minh có bắt ép sinh viên đâu. à”ng lên lớp thì lên, ông không lên lớp thì thôi, họ chỉ hướng dẫn sách nà y kia phải đọc, còn tùy ông lựa chọn đử tà i, phương pháp... Họ bắt ông động não chứ không là m hộ ông khâu suy nghĩ...

Như một cái cây

- Nhật Bản từng có một truyện rất hay Đèn không hắt bóng. Anh có cảm thấy rằng sự anh minh của chúng ta đôi khi lại không soi rọi được những gì gần gũi nhất?

- Đương nhiên rồi.

- Anh chấp nhận điửu đó, anh nói đương nhiên nhưng háº³n anh phải đau chứ?

- Đau chứ! Dao sắc không gọt được chuôi, phải không?

- Nhưng mà vẫn phải sống để viết? Và nếu mình không giúp được mình thì mình sẽ giúp được ai đó?

- Mỗi con người phải có bà i học riêng. à”ng phải sống đến một mức nà o đó để ông hiểu trời sinh ra ông để là m gì. Trời sinh ra chỉ để là m một việc thôi!

- Còn những việc khác đôi khi cũng phải thua. Ai mà muốn thắng trong tất cả mọi việc thì người ấy rất dễ gây ra tội ác.

- (Cười): Khó lắm! Tham thì thâm! ông được thì ông phải mất! à”ng muốn sướng thì ông phải có đau! à”ng nhận thức được cái hay thì ông phải sống qua cái dở, thế thôi!

- Anh có cảm thấy anh có cái dở gì không?

- Hả? Nhiửu chứ! Tôi cũng là một con người dao động, là một con người thiếu tự tin.

- Có nhiửu cách dao động khác nhau. Có cách dao động của thân cây, gió chiửu nà o thì ngả vử chiửu ấy, nhưng vẫn đứng nguyên tại chỗ...

- Không, mình vẫn phải có một số nguyên tắc nà o đấy chứ! Tôi vẫn là một người Việt Nam, tôi vẫn hiểu được những giá trị văn minh Việt Nam, vẫn hiểu được những giá trị của cội nguồn Việt Nam, và tôi cháº³ng bao giử dao động văng đi khửi cái gốc của mình. Hay là tôi có thể bồ bịch lăng nhăng nhưng không bử vợ. Hay là tôi có thể là m nghử nà y nghử khác nhưng viết văn vẫn là cái trục chính. Thế thôi!

- Vẫn là cái ý dao động nhưng không rời khửi chỗ?

- (Cười): ửª! Hay tôi là một cái thằng có thể nói là hèn, ít chịu hy sinh mà cũng không dám mất nhiửu?