Nguyễn Huy Tưởng trong vai trò nhà báo

Và thực tế cho thấy, ông đã đạt được cả hai mục đích ấy, dẫu rằng tư cách người viết báo có thể không nổi trội bằng tư cách văn sĩ - và cũng ít được người ta biết đến hơn.

Cũng nhật ký Nguyễn Huy Tưởng cho biết, hồi mới bắt đầu viết văn, ông thường xuyên gửi bà i đến các báo. Nhưng cũng phải đến đầu những năm 1940, Nguyễn Huy Tưởng mới thực sự xuất hiện trên văn đà n, và tên tuổi của ông thời kử³ đầu gắn liửn với tạp chí Tri tân. Tử tạp chí chuyên vử khảo cứu lịch sử nà y ra số đầu tiên ngà y 3/6/1941 thì nửa năm sau, Nguyễn Huy Tưởng bắt đầu góp mặt.

Trước khi cho ra mắt các tiểu thuyết và kịch lịch sử thuộc số những tác phẩm quan trọng nhất của ông thời kử³ trước Cách mạng, như Đêm hội Long Trì, An Tư, Vũ Như Tô, Nguyễn Huy Tưởng cho đăng các bà i nghị luận có tính cách báo chí rõ rệt, như bà i Hội nghị Diên Hồng và à nghĩa việc thiên đô của Lý Thái Tổ trong lịch sử Việt Nam. Những bà i ấy, ngoà i tính nghị luận đầy chất báo chí, còn có những phẩm chất văn chương mà ông chủ bút Hoa Bằng đã sớm nhận thấy trong một bức thư gửi tác giả: Cái văn tà i của ngà i trong những bà i như Diên Hồng hội nghị và à nghĩa việc thiên đô đã là m cho độc giả Tri Tân bấy nay vẫn nhắc nhở mến phục...

***

Nhà văn Nguyễn Huy Tưởng.

Một bước ngoặt đã đến với Nguyễn Huy Tưởng trong quá trình ông tham gia cách mạng và trở thà nh một yếu nhân của tổ chức Văn hóa cứu quốc bí mật. Đầu năm 1945, Đảng chủ trương ra một tử báo vận động văn hóa, và trách nhiệm nà y được giao cho Nguyễn Huy Tưởng và các đồng chí của ông. Hồi ức của các ông Nguyễn Đình Thi, Như Phong, Tô Hoà i cũng như những ghi chép vắn tắt và nhiửu ẩn ý trong nhật ký Nguyễn Huy Tưởng cho biết, việc chuẩn bị cho tử báo đã được bà n bạc tại nhiửu cuộc họp Văn hóa cứu quốc trên căn gác của Nguyễn Huy Tưởng ở phố Pescadores (Pe-xca-đo), nay là phố Phù Đổng Thiên Vương ở gần chợ Hôm, Hà Nội.

Đến tháng 6, khi công việc chuẩn bị đã chín muồi, Nguyễn Huy Tưởng đưa các thà nh viên trong ban biên tập vử quê mình ở là ng Dục Tú (nay thuộc huyện Đông Anh, Hà Nội) để tổ chức số báo đầu tiên. Đó chính là tử Tiên phong, cơ quan của Hội Văn hóa cứu quốc, được chuẩn bị xong xuôi trong bí mật và ra số đầu tiên không lâu sau Cách mạng thà nh công.

Qua hơn một năm tồn tại, bên cạnh chức năng tuyên truyửn, cổ động cho nửn văn hóa mới - dân tộc, khoa học, đại chúng - tạp chí Tiên phong đã đăng được không ít tác phẩm văn học có giá trị, như các truyện ngắn Buổi chiửu xám, Người đà n bà Tà u của Nguyên Hồng, Mò sâm banh của Nam Cao, Một lần tới thủ đô của Trần Đăng, thơ Ngọn quốc kử³, Hội nghị non sông của Xuân Diệu, kịch Bắc Sơn của Nguyễn Huy Tưởng... Có thể nói, với Tiên phong, Nguyễn Huy Tưởng không chỉ là người viết báo, mà còn là người là m báo, với đúng nghĩa đen của từ. Đấy cũng là một lý do để đến khi Đoà n báo chí Việt Nam được thà nh lập (cuối năm 1945) do nhà báo kử³ cựu Nguyễn Tường Phượng là m Chủ tịch, Nguyễn Huy Tưởng đã được bầu là m Tổng thư ký. Tổ chức báo chí nà y chính là tiửn thân của Hội Nhà báo Việt Nam, như Từ điển Bách khoa Việt Nam (tập 2) đã ghi nhận trong mục từ vử Hội!

***

Toà n quốc kháng chiến bùng nổ. Nguyễn Huy Tưởng và nhiửu văn nghệ sĩ lên đường đi kháng chiến. Sau những tháng đầu đầy bỡ ngỡ của cuộc sống chiến khu, sau trận Việt Bắc cam go và oanh liệt, giới văn nghệ dần dần đi và o ổn định. Vấn đử sáng tác được đặt ra, và một tử báo để các văn nghệ sĩ có diễn đà n của mình ngà y cà ng trở nên bức thiết. Tháng 3/1948, giữa núi rừng Việt Bắc, báo Văn nghệ được thà nh lập và ra số đầu tiên, với sự góp mặt của Nguyễn Đình Thi (tiểu luận Nhận đường), Tố Hữu (thơ Cá nước), Trần Mai Ninh (thơ Nhớ máu), Kim Lân (truyện ngắn Là ng), Nguyên Hồng (tùy bút áº¤p đồi cháy), Văn Cao (nhạc phẩm Sông Lô)...

Nhớ lại những ngà y nà y, nhà văn Nguyên Hồng viết: Nguyễn Huy Tưởng là m nội vụ, vừa là thủ quử¹ vừa đi giao thiệp in tạp chí. Khi thì ông đi biệt hà ng nửa tháng... để đến khi vử, mang theo tin vui cho anh em: Nhà in đã có... không phải chỉ nhận in một số mà có thể ra tới số năm, số sáu!. à”ng Nguyên Hồng cũng không quên nói vử đóng góp của bạn mình với tư cách người viết báo: Người bám ruộng và cà y khửe nhất vẫn là Nguyễn Huy Tưởng.

Có thể nói, khả năng báo chí của Nguyễn Huy Tưởng đã được phát huy hết mức những tháng ngà y ông là m báo Văn nghệ trong kháng chiến. Sau ba số đầu do Tố Hữu là m Thư ký tòa soạn, từ số 4 trở đi vai trò nà y được chuyển sang Nguyễn Huy Tưởng. Vừa lo đảm đương công việc tòa soạn, ông vừa sáng tác vừa viết cho tử báo của mình (kịch Những người ở lại và một loạt các bà i ký, ghi chép, tường thuật hội nghị...). Đến năm 1950, khi tham gia chiến dịch Cao Lạng với tư cách phóng viên chiến trường, ông mới thôi các công việc tòa soạn nhưng vẫn luôn gắn bó với tử báo.

Năm 1952, trong phong trà o chỉnh huấn, khi là m bản Tự kiểm thảo, Nguyễn Huy Tưởng viết: Công việc chính của tôi là tử báo. Nó có tác dụng là đã thúc đẩy được phong trà o văn nghệ nhân dân, nhưng nó cũng có nhiửu khuyết điểm... Tiên trách kỷ hậu trách nhân vẫn luôn là tác phong, là thái độ của Nguyễn Huy Tưởng, cả trong công tác báo chí!

***

Từ trái sang phải: Ngô Tất Tố, Nguyễn Xuân Sanh, Tố Hữu, Xuân Diệu, Thế Lữ, Nguyễn Huy Tưởng, Nguyễn Tuân - những văn nghệ sĩ hà ng đầu của văn học cách mạng, đồng thời cũng là những nhà báo kử³ cựu trên nhiửu tử báo nổi tiếng qua các thời kử³.

Hòa bình lập lại, Nguyễn Huy Tưởng thôi dần các công tác lãnh đạo văn nghệ để được tập trung thực hiện mấy tác phẩm dà i hơi mà ông đang theo đuổi, trong đó có tiểu thuyết Sống mãi với Thủ đô. Với nhiửu trăn trở vử văn nghệ và cuộc sống, Nguyễn Huy Tưởng có phần nà o mất đi thói quen viết báo. Thói quen nà y chỉ trở lại với ông trong chuyến đi lao động thực tế ở Điện Biên cuối năm 1958, khi ông tìm lại được cảm giác hà o hứng sống cùng các chiến sĩ như thời kháng chiến. à”ng viết Thư từ rừng núi hoa ban cho Tô Hoà i, kể chuyện bộ đội cho bạn; ông viết kinh nghiệm đi thực tế đăng báo Nhân dân, và nhận thấy rằng Cần viết bà i cho báo Đảng; ông viết cảm nhận khi đọc Hoà ng Lê nhất thống chí, đặc biệt đánh giá cao công lao của nhà văn - nhà báo Ngô Tất Tố trong việc lưu giữ, dịch thuật tác phẩm quý nà y... Với những trải nghiệm mới thâu nhận được, ông viết trong nhật ký: Phải tranh thủ viết báo. Là m sao cho mẫn tiệp. Trong cuộc đấu tranh hiện nay, báo là một lợi khí. Đó là cách luyện tập viết văn cho sắc bén...

Nguyễn Huy Tưởng qua đời ngà y 25/7/1960, để lại nhiửu tác phẩm dở dang và nhiửu suy nghĩ vử văn chương và thời cuộc mà ông những muốn phát biểu bằng lợi khí báo chí. Thời gian qua đi, người ta dần dần quên đi con người báo chí nơi ông. Dẫu sao mặc lòng, với ông, báo chí vẫn là một yếu tố quan trọng - nếu không nói là hà ng đầu - là m nên những giá trị văn chương: báo chí đưa ông đến với văn học, cũng chính báo chí giúp cho ngòi bút ông được mẫn tiệp, văn chương luôn sắc bén. Háº³n không phải thái quá khi nói rằng, văn Nguyễn Huy Tưởng là văn nhập cuộc và luôn theo sát được với cuộc đời, chính là nhử tố chất báo chí của ngòi bút ông.