Luật Thủ đô (sửa đổi): Tính đặc thù chính sách phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước

Dự thảo Luật Thủ đô (sửa đổi) gồm 7 chương, 59 điều (tăng 3 chương, 32 điều so với Luật Thủ đô 2012). Theo chương trình Kỳ họp thứ 6, Quốc hội khóa XV, chiều ngày 10/11/2023, thừa ủy quyền của Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Lê Thành Long trình Quốc hội Tờ trình về Dự án Luật Thủ đô (sửa đổi). Sau đó, các đại biểu Quốc hội sẽ tiến hành thảo luận tổ về Dự án Luật này. Sáng 27/11/2023, Quốc hội thảo luận tại hội trường về Dự án Luật Thủ đô (sửa đổi).

Các chuyên gia, nhà khoa học nhận định, Dự thảo Luật Thủ đô (sửa đổi) nhằm thể chế hóa các chủ trương, đường lối của Đảng về xây dựng, phát triển, quản lý, bảo vệ Thủ đô tại một số Nghị quyết của Bộ Chính trị, đặc biệt là Nghị quyết số 15-NQ/TƯ về phương hướng, nhiệm vụ phát triển Thủ đô Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Trong đó xác định xây dựng, phát triển Thủ đô “Văn hiến - Văn minh - Hiện đại”.

Dự thảo Luật Thủ đô (sửa đổi) đồng thời đã bám sát Nghị quyết số 33-NQ/TW về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước; Nghị quyết 09-NQ/TU của Thành uỷ Hà Nội hướng tới mục tiêu tạo bước phát triển toàn diện ngành công nghiệp văn hóa (CNVH ) Thủ đô cả về quy mô, chất lượng sản phẩm, dịch vụ và thị trường, bảo đảm phát triển bền vững, trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, có tốc độ, tỷ trọng, giá trị gia tăng cao; hoạt động có tính chuyên nghiệp với kết cấu hạ tầng đồng bộ, hiện đại.

Đối với chính sách về phát triển văn hoá, thể thao và giáo dục, Dự thảo Luật Thủ đô (sửa đổi) có các quy định mang tính đặc thù, thể hiện qua 5 nội dung. Cụ thể:

Thứ nhất, việc bảo tồn di sản, hỗ trợ cho văn hóa, phát triển không gian sáng tạo, trung tâm văn hóa, Điều 23 Dự thảo Luật Thủ đô (sửa đổi) cơ bản kế thừa các nội dung tại Điều 11 Luật Thủ đô 2012, đồng thời nhằm thể chế hóa Nghị quyết số 15-NQ/TW về việc ưu tiên phát triển CNVH, du lịch của Thủ đô thành ngành kinh tế mũi nhọn, nhất là du lịch văn hoá; đồng thời, cụ thể hóa các mục tiêu về thành phố sáng tạo.

Theo Báo cáo đánh giá tác động, công nghiệp văn hóa Thủ đô đã có bước phát triển nhất định, đóng góp khoảng 1,49 tỷ USD vào tổng sản phẩm trên địa bàn (chiếm tỷ trọng 3,7% GRDP của Thành phố, theo số liệu năm 2018). Đặc biệt, với số lượng di tích đứng đầu cả nước (5.922 di tích các loại, trong đó có 05 di sản thế giới) và dẫn đầu cả nước về số lượng nghệ nhân trong lĩnh vực Di sản văn hóa phi vật thể được Nhà nước phong tặng. Do đó, Thủ đô Hà Nội cần phải có quy định đặc thù, vượt trội về bảo tồn di sản, hỗ trợ cho văn hóa, phát triển không gian sáng tạo, trung tâm văn hóa như đã được quy định tại Điều 23 của Dự thảo.

Hiện nay, các hoạt động đầu tư trong lĩnh vực văn hoá chưa có những ưu đãi đặc thù, vượt trội để có thể thu hút đầu tư từ nguồn vốn tư nhân, đơn cử như đầu tư hình thành phim trường, khu vui chơi, giải trí quy mô lớn. Do đó, Luật Thủ đô (sửa đổi) cần có quy định tạo điều kiện để Hà Nội có thể hình thành một hoặc nhiều Trung tâm công nghiệp văn hoá với những điều kiện thuận lợi về tiếp cận đất đai, ưu đãi đầu tư để thu hút nguồn vốn tư nhân. Những trung tâm công nghiệp văn hoá này không chỉ sẽ tạo cơ hội để người dân được tiếp cận, sử dụng các dịch vụ, sản phẩm văn hóa chất lượng cao mà còn là những “vườn ươm” về văn hoá, sáng tạo nghệ thuật, gìn giữ văn hoá truyền thống để có tác động lan toả tới công tác bảo tồn, gìn giữ và phát triển văn hoá của các nước.

Thứ hai, hình thức đối tác công tư (PPP) trong lĩnh vực văn hóa, thể thao; thử nghiệm mô hình khu phát triển thương mại, văn hóa quy định tại Điều 38 và Điều 41 Luật Thủ đô (sửa đổi).

Luật đầu tư theo phương thức PPP quy định quy mô tổng mức đầu tư tối thiểu của dự án trong lĩnh vực y tế, giáo dục - đào tạo là không thấp hơn 100 tỷ và không bao gồm lĩnh vực văn hoá, thể thao. Thực tiễn này hạn chế việc thu hút nguồn vốn đầu tư từ khu vực tư nhân vào trong việc xây dựng nhà hát, sân vận động, nhà thi đấu đa năng, bể bơi tiêu chuẩn thi đấu… Theo Báo cáo đánh giá tác động chính sách bổ sung, nguồn vốn ngân sách của Nhà nước dành cho việc xây dựng các thiết chế văn hoá, thể thao ở Hà Nội chưa đáp ứng được nhu cầu. Do đó, Điều 38 Dự thảo Luật Thủ đô (sửa đổi) quy định theo hướng quy mô tổng mức đầu tư tối thiểu đối với các dự án PPP trong lĩnh vực văn hóa, thể thao thực hiện theo pháp luật về PPP trong lĩnh vực y tế, giáo dục, đào tạo.

Bên cạnh việc cho phép PPP trong lĩnh vực văn hoá, thể thao, Điều 41 Dự thảo Luật Thủ đô (sửa đổi) quy định về mô hình “Khu phát triển thương mại, văn hoá” hay còn gọi là “Khu thúc đẩy thương mại văn hoá”. Mô hình này được hình thành ở nhiều thành phố trên thế giới trong hơn 50 năm qua. Theo mô hình này, các chủ thể kinh doanh (bao gồm doanh nghiệp, người dân/hộ kinh doanh cá thể) hợp tác với nhau hoặc hợp tác thông qua chính quyền sở tại để tạo ra một khu vực đặc biệt về an ninh, vệ sinh và cảnh quan đường phố và thuận tiện cho khách bộ hành và cùng quảng bá, tổ chức các sự kiện để thu hút du khách tới mua sắm, sử dụng dịch vụ… Mô hình này được thử nghiệm có kiểm soát tại Hà Nội để tạo cơ sở pháp lý để đầu tư, xây dựng, quản lý hiệu quả các khu phố đi bộ, phố “nghề”, phố “hàng”, qua đó gìn giữ và phát huy các giá trị văn hoá đặc trưng của Thủ đô.

Tuy nhiên, Dự thảo Luật Thủ đô (sửa đổi) nên sử dụng thuật ngữ “Khu thúc đẩy thương mại văn hoá” thống nhất, thay cho thuật ngữ “Khu phát triển thương mại văn hoá” để không lẫn với “Trung tâm công nghiệp văn hoá”.

Thứ ba, hợp tác công tư trong khai thác tài sản công lĩnh vực văn hóa, thể thao thể hiện qua Điều 24, 42 trong Dự thảo Luật Thủ đô (sửa đổi).

Dự thảo Luật đã cụ thể hoá phương thức O&M (nhà nước nhượng quyền vận hành các công trình cơ sở hạ tầng và đầu tư, bao gồm việc thu phí và thực hiện bảo trì, cho nhà đầu tư tư nhân) của Luật PPP với công trình, hạ tầng văn hóa, thể thao. Biện pháp này giúp huy động nguồn lực xã hội tham gia, hợp tác với Nhà nước khai thác, vận hành và bảo trì có hiệu quả, đúng công năng của công trình văn hóa, thể thao; tổ chức nhiều hơn, rộng rãi hơn các hoạt động văn hóa, thể thao. Qua đây giúp Nhà nước, nhà đầu tư thu được lợi ích kinh tế cao hơn từ việc hợp tác và giúp cho người dân có cơ hội được tiếp cận, sử dụng các công trình văn hoá, thể thao, góp phần thực hiện các mục tiêu phát triển công nghiệp văn hoá trên địa bàn Thủ đô.

Các quy định về hợp tác công tư trong khai thác tài sản công lĩnh vực văn hóa, thể thao và các dự án PPP trong lĩnh vực văn hoá, thể thao sẽ góp phần tạo nên các sản phẩm, hoạt động văn hóa, sự kiện thể thao đa dạng, phong phú, có chất lượng, có thương hiệu, đáp ứng nhu cầu sáng tạo, hưởng thụ của người dân trong nước, thúc đẩy phát triển du lịch và xuất khẩu. Báo cáo đánh giá tác động, công nghiệp văn hoá của Hà Nội cho thấy đóng góp khoảng 5% GRDP của Thành phố vào năm 2025, 8% GRDP của Thành phố vào năm 2030 và 10% GRDP của thành phố vào năm 2045. Ngoài ra, theo một số nghiên cứu quốc tế, toàn cầu có 175 triệu lượt khách du lịch vì mục đích thể thao và đem lại thu nhập cho các điểm đến gồm thu nhập về vận tải là 9,7 tỷ đô la Mỹ, 8,4 tỷ đô la Mỹ cho lưu trú, 7,5 tỷ đô la Mỹ cho ăn uống, 5,3 tỷ đô la Mỹ cho các hoạt động phục hồi sức khoẻ, 5 tỷ cho các hoạt động mua sắm, 3,7 tỷ đô la Mỹ cho việc đăng ký tham gia các giải đấu. Đây là những ví dụ để khẳng định phát triển công nghiệp văn hoá, thể thao là phương án đúng đắn.

Thứ tư, việc liên kết giáo dục; bổ sung chương trình giáo dục; cơ sở giáo dục công lập chất lượng cao, cơ sở giáo dục công lập có nhiều cấp học theo Điều 24 Dự thảo Luật Thủ đô (sửa đổi). Theo đó, tại Điều 24 Dự thảo Luật Thủ đô (sửa đổi) cho phép các trường công lập của Thủ đô được liên kết giáo dục với cơ sở giáo dục của nước ngoài theo điều kiện, tiêu chuẩn, trình tự, thủ tục do Chính phủ quy định. Quy định này vượt trội hơn so với quy định tại Luật Giáo dục và Nghị định số 86/2018/NĐ-CP ngày 6/6/2018 của Chính phủ về hợp tác, đầu tư của nước ngoài trong lĩnh vực giáo dục (chỉ quy định cho phép cơ sở giáo dục ngoài công lập được liên kết với cơ sở giáo dục nước ngoài). Quy định này được đúc kết dựa trên kinh nghiệm thí điểm thành công một số trường công lập liên kết với cơ sở giáo dục nước ngoài trên địa bàn Thủ đô.

Ngoài ra, quy định của Dự thảo Luật cho phép Thành phố Hà Nội được điều chỉnh, bổ sung chương trình giáo dục mầm non, phổ thông đối với một số môn học, hoạt động để phù hợp với điều kiện kinh tế, văn hóa, xã hội đặc thù của Thủ đô sẽ góp phần đáp ứng tốt hơn nhu cầu nâng cao hiểu biết và lưu truyền những kiến thức, giá trị, nét đẹp văn hóa Thăng Long - Hà Nội, văn hóa xứ Đoài đặc trưng riêng có của Thủ đô; góp phần đưa chương trình giáo dục của Thủ đô tiệm cận gần hơn với nền giáo dục tiên tiến của khu vực và thế giới. Đồng thời giữ vị trí đứng đầu cả nước về khoa học, giáo dục, về tỷ lệ đạt giải trong các kỳ thi quốc gia, quốc tế; tăng tính chủ động, tư duy sáng tạo của học sinh; đáp ứng nhu cầu của người dân Thủ đô.

Việc quy định cơ sở giáo dục có nhiều cấp học là nội dung đặc thù khác với quy định của Luật Giáo dục (theo quy định hiện hành chỉ có mô hình trường phổ thông có nhiều cấp học (từ cấp tiểu học đến cấp THPT) nhằm tiếp cận với xu thế trên quốc tế hiện nay là khép kín mô hình cơ sở giáo dục có nhiều cấp học (từ cấp mầm non đến cấp THPT). Tuy nhiên, pháp luật hiện hành chưa có quy định riêng về cơ chế tài chính áp dụng đối với các cơ sở giáo dục công lập chất lượng cao, cơ sở giáo dục công lập có nhiều cấp học nên việc quản lý tài chính đối với các cơ sở giáo dục này trên địa bàn Thủ đô tương đối khó khăn. Do đó, Dự thảo Luật Thủ đô (sửa đổi) đã quy định HĐND thành phố Hà Nội quy định vấn đề này.

Thứ năm, mức hỗ trợ và lộ trình thực hiện việc hỗ trợ học phí không phân biệt trường công lập, dân lập và tư thục quy định tại Điều 24 Dự thảo Luật Thủ đô (sửa đổi). Hiện nay, pháp luật chưa quy định về hỗ trợ giá dịch vụ cho học sinh không phân biệt công lập và tư thục (khoản 3 Điều 99 Luật Giáo dục quy định học sinh tiểu học trong cơ sở giáo dục công lập không phải đóng học phí; ở địa bàn không đủ trường công lập, học sinh tiểu học trong cơ sở giáo dục tư thục được Nhà nước hỗ trợ tiền đóng học phí, mức hỗ trợ do HĐND cấp tỉnh quyết định).

Do đó, cơ chế đặc thù quy định tại khoản 4 Điều 24 dự thảo Luật Thủ đô (sửa đổi) góp phần thúc đẩy phát triển hệ thống cơ sở giáo dục công lập chất lượng cao, nhiều cấp học, tạo điều kiện thuận lợi cho học sinh, trẻ em được tiếp cận với giáo dục chất lượng cao, thúc đẩy xã hội hóa giáo dục, thu hút các nhà đầu tư trong và ngoài nước đầu tư mở rộng hệ thống các trường tư thục, từng bước giảm tải cho hệ thống trường công./.