Chính sách & Quản lý

Gìn giữ và phát huy di sản văn hóa: Đối thoại đa chiều hay một chiều?

Phương Lan 14:18 01/10/2024

Di sản văn hóa là tài sản vô giá của mỗi quốc gia, đóng vai trò quan trọng trong việc gìn giữ bản sắc dân tộc và truyền thống. Việt Nam là một trong những quốc gia có sự đa dạng về di sản văn hóa. Từ những di tích lịch sử, di sản kiến trúc, nghệ thuật truyền thống đến những lễ hội, tín ngưỡng dân gian,… luôn rất thu hút sự quan tâm của giới nghiên cứu và khách du lịch. Tuy nhiên, thực trạng hiện nay cho thấy việc gìn giữ, bảo tồn và phát huy di sản văn hóa ở Việt Nam đang phải đối mặt với nhiều thách thức, đôi khi việc xử lý các vấn đề thuộc về di sản còn mang tính một chiều hơn là một cuộc đối thoại đa chiều.

tac-pham-_dau-lang_-cua-tac-gia-dang-thuy-hanh.jpg
Tác phẩm “Đầu làng” của tác giả Đặng Thúy Hạnh

Gìn giữ và bảo tồn di sản văn hóa: còn nhiều tồn tại và thách thức

Việt Nam sở hữu một kho tàng di sản văn hóa đa dạng, giàu bản sắc, không chỉ mang đậm dấu ấn lịch sử mà còn chứa đựng giá trị tinh thần vô cùng phong phú. Trong những năm qua, Chính phủ Việt Nam đã ban hành nhiều chính sách, pháp luật và quy định liên quan đến bảo tồn di sản văn hóa, cùng với các nghị định, thông tư hướng dẫn thực hiện. Hệ thống các bảo tàng, trung tâm nghiên cứu và cơ quan quản lý di sản đã được thiết lập và hoạt động để thực hiện các nhiệm vụ bảo tồn và phát huy di sản văn hóa.

Chính phủ và các tổ chức văn hóa đã thực hiện nhiều dự án bảo tồn, phục hồi, tu bổ, tôn tạo di tích và tổ chức các hoạt động nhằm nâng cao nhận thức cộng đồng về giá trị di sản. Nhiều di sản văn hóa đã được công nhận và đưa vào danh sách di sản văn hóa thế giới của UNESCO. Các lễ hội truyền thống cũng thường xuyên được tái hiện và mang lại giá trị văn hóa đặc sắc.

Tuy nhiên, bên cạnh những nỗ lực đáng ghi nhận, công tác bảo tồn và phát huy di sản văn hóa ở Việt Nam vẫn còn nhiều tồn tại và thách thức. Nhiều di tích lịch sử đang bị xuống cấp, hư hỏng do thiếu kinh phí tu bổ và bảo dưỡng thường xuyên. Một số di tích bị lấn chiếm, xây dựng trái phép. Công tác quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản còn gặp nhiều bất cập, chồng chéo về thẩm quyền giữa các cơ quan chức năng. Thực tế có nhiều cấp chính quyền cùng tham gia vào công tác bảo tồn, nhưng lại thiếu sự thống nhất trong việc triển khai các chính sách. Điều này dẫn đến tình trạng bị động, thiếu quyết đoán trong hoạt động quản lý di sản. Chẳng hạn, một số di tích bị xử lý không đồng bộ, dẫn đến tình trạng bỏ sót hoặc không phát huy được giá trị.

Theo TS. Nguyễn Văn Tình, nguyên Cục trưởng Cục Hợp tác Quốc tế, Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch: “Điểm yếu của chúng ta là trong việc triển khai các văn kiện, chính sách ở tầm vĩ mô là chưa xây dựng được các chương trình, kế hoạch hành động cụ thể, riêng biệt để triển khai hoạt động từng việc cụ thể, mà các chương trình, kế hoạch đó phải đáp ứng các yếu tố: có thể thực hiện được, có định tính, định lượng rõ ràng và có thời gian hoàn thành cụ thể”. Bên cạnh việc ban hành các chính sách, sự tham gia của cộng đồng vào công tác bảo tồn di sản văn hóa vẫn còn hạn chế. Việc tiếp cận thông tin về di sản và nhu cầu tham gia của người dân còn thấp, điều này dẫn đến những quyết định không thực sự phản ánh nguyện vọng của cộng đồng.

Đặc biệt, sự phát triển kinh tế nhanh chóng, cùng với quá trình đô thị hóa, hiện đại hóa đang gây ra những tác động tiêu cực đến các di sản văn hóa. Nhiều làng nghề truyền thống, nghệ nhân, các loại hình nghệ thuật dân gian đang bị mai một, thậm chí biến mất, trong khi những người trẻ không có cơ hội hoặc không mấy mặn mà với việc học hỏi kinh nghiệm và phương pháp từ các thế hệ trước.

Sự phát triển của du lịch mà không kết hợp với kế hoạch bảo tồn cũng là một nguyên nhân khiến cho nhiều di sản văn hóa bị chịu áp lực. Nhiều di tích lịch sử và danh thắng thiên nhiên trở thành điểm đến của du khách mà không có biện pháp bảo vệ thích hợp. Việc khai thác quá mức những điểm du lịch này không chỉ làm mất đi giá trị ban đầu mà còn có thể gây ra những tác động tiêu cực đến môi trường xung quanh.

Bên cạnh đó, ngành bảo tồn di sản văn hóa thường thiếu nguồn tài chính và nhân lực cần thiết. Các dự án bảo tồn thường phải đối mặt với tình trạng ngân sách hạn chế, và các chuyên gia, nghệ nhân trong lĩnh vực này không được hỗ trợ đầy đủ về đào tạo và công cụ làm việc. Trong một số trường hợp, cộng đồng địa phương và các cơ quan quản lý chưa nhận thức đầy đủ về giá trị của di sản văn hóa hoặc chưa thực hiện các biện pháp bảo tồn hiệu quả. Sự thiếu hiểu biết và ý thức về bảo tồn di sản có thể dẫn đến việc làm hư hại hoặc bỏ qua các giá trị văn hóa quan trọng.

Đối thoại đa chiều hay một chiều?

Trong bối cảnh đó, vấn đề phát huy giá trị di sản văn hóa ở Việt Nam đang đặt ra những câu hỏi cần được quan tâm và giải quyết. Một trong những yếu tố quan trọng trong việc bảo tồn di sản văn hóa là sự hợp tác chặt chẽ giữa các cơ quan nhà nước, tổ chức văn hóa và cộng đồng địa phương. Một số chuyên gia cho rằng việc phát huy di sản văn hóa cần hướng đến một “đối thoại đa chiều” để giúp đảm bảo rằng các chính sách và dự án bảo tồn không chỉ dựa trên quyết định của các cơ quan quản lý mà còn phản ánh ý kiến và nhu cầu của cộng đồng địa phương, trong đó cân bằng giữa yêu cầu bảo tồn, gìn giữ và nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội. Bên cạnh việc nghiêm ngặt bảo vệ các di sản, cần có những chính sách, giải pháp linh hoạt để tạo điều kiện phát triển các hoạt động kinh tế, văn hóa dựa trên di sản.

Tại Hội nghị Quốc tế của UNESCO diễn ra ở thành phố Hạ Long vào ngày 5/8 vừa qua, bà Dương Bích Hạnh - Trưởng Ban Văn hóa, Văn phòng Unesco Bangkok thẳng thắn chia sẻ: “Việc tạo ra những kênh đối thoại cởi mở giữa các cơ quan làm chính sách và các tổ chức xã hội dân sự cũng rất quan trọng. Dường như trước đây luôn có một sự không tin tưởng lẫn nhau giữa hai đối tác này”.

Việc phát huy di sản văn hóa cũng đang đặt ra những bất cập về quản lý, phân định trách nhiệm giữa các cơ quan nhà nước, địa phương và cộng đồng dân cư. Nhiều địa phương đang tận dụng di sản để phát triển kinh tế, chưa chú trọng đến vai trò của cộng đồng địa phương, những người gắn bó với di sản, và chưa tạo điều kiện để họ tham gia vào các hoạt động quản lý, bảo tồn và phát huy.

Trong bối cảnh đó, việc tìm ra những giải pháp đồng bộ, nhằm cân bằng giữa bảo tồn và phát triển, giữa quản lý nhà nước và sự tham gia của cộng đồng, là một trong những thách thức lớn đối với công tác gìn giữ, bảo tồn và phát huy di sản văn hóa ở Việt Nam hiện nay.
Để nâng cao hiệu quả trong việc bảo tồn di sản văn hóa, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà nước, cộng đồng và các tổ chức phi Chính phủ. Việc này không chỉ giúp thu hút nguồn lực tài chính mà còn tạo ra một mạng lưới hỗ trợ vững chắc cho công tác bảo tồn. Các tổ chức phi lợi nhuận có thể vào cuộc để góp sức bảo tồn các di sản thông qua các chương trình giáo dục, nâng cao nhận thức và huy động sự tham gia của cộng đồng.

Ngoài ra, việc ứng dụng công nghệ thông tin vào công tác bảo tồn cũng là một hướng đi tiềm năng. Việc số hóa các tài liệu, hình ảnh và thông tin về di sản văn hóa sẽ giúp bảo tồn phát huy giá trị di sản hiệu quả hơn. Các ứng dụng di động, trang web có thể cung cấp thông tin về các di sản, hướng dẫn tham quan và tổ chức các hoạt động tương tác giúp người dân và du khách hiểu rõ hơn về giá trị di sản, từ đó giúp nâng cao nhận thức và tạo điều kiện cho tất cả mọi người tham gia vào hoạt động bảo tồn.

tac-pham-_thanh-co-son-tay_-cua-tac-gia-nguyen-thi-bich-huong.jpg
Tác phẩm “Thành cổ Sơn Tây” của tác giả Nguyễn Thị Bích Hường

Ông Nguyễn Huy – nhà sáng lập kiêm Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Phgital Labs nhấn mạnh: “Trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ, việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa đang đòi hỏi những cách tiếp cận mới mẻ và sáng tạo. Sự kết hợp giữa văn hóa và công nghệ không chỉ là xu hướng mà còn là chìa khóa giúp công chúng “chạm tay vào di sản”, mở ra kỷ nguyên mới cho ngành công nghiệp văn hóa nước nhà.”

Bên cạnh đó, việc tổ chức các sự kiện văn hóa mang tính cộng đồng như lễ hội, triển lãm nghệ thuật truyền thống, hội thảo về di sản văn hóa sẽ giúp gia tăng nhận thức và tạo cơ hội cho cộng đồng tham gia tích cực vào việc bảo tồn. Những hoạt động này không chỉ tạo ra sự kết nối giữa các thế hệ mà còn khơi dậy lòng tự hào về bản sắc văn hóa dân tộc.

Một yếu tố quan trọng khác là giáo dục về di sản văn hóa trong hệ thống giáo dục quốc dân. Chương trình giảng dạy về lịch sử, văn hóa cần được bổ sung và cập nhật liên tục để học sinh có thể ý thức sâu sắc về giá trị của di sản văn hóa. Khi được giáo dục đầy đủ, thế hệ trẻ sẽ trở thành những người bảo tồn và phát huy di sản văn hóa trong tương lai.

Cuối cùng, việc quản lý và phát huy di sản văn hóa cần gắn liền với phát triển du lịch bền vững. Du lịch không chỉ là nguồn thu cho địa phương mà còn là cơ hội để quảng bá di sản văn hóa ra thế giới. Tuy nhiên, cần phải có kế hoạch rõ ràng để không làm tổn hại đến giá trị vốn có của di sản. Việc này đòi hỏi một sự đồng hành từ các cơ quan quản lý nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng nhằm xây dựng một mô hình du lịch thân thiện với môi trường và bảo vệ di sản.
Có thể nói, việc gìn giữ và phát huy di sản văn hóa ở Việt Nam không chỉ là trách nhiệm của một tổ chức hay một cá nhân, mà cần có sự chung tay của toàn xã hội. Chính phủ cần tiếp tục hoàn thiện hệ thống chính sách, tăng cường đầu tư, huy động sự tham gia của cộng đồng địa phương và các tổ chức xã hội. Việc khai thác và phát huy di sản văn hóa cũng cần được thực hiện một cách có trọng tâm, bền vững, tránh tình trạng lạm dụng, khai thác quá mức để thu lợi ngắn hạn. Chỉ khi có sự đồng lòng, phối hợp chặt chẽ và có các giải pháp linh hoạt, di sản văn hóa Việt Nam mới có thể được bảo tồn và phát huy một cách bền vững./.

Bài liên quan
  • Rộn ràng Đêm hội Trăng rằm tại quận Tây Hồ
    Tối 15/9, UBND quận Tây Hồ phối hợp với các đơn vị liên quan tổ chức “Đêm hội Trăng rằm" và xúc tiến thương mại gắn kết quảng bá du lịch, văn hóa năm 2024 tại Không gian văn hóa sáng tạo Tây Hồ.
(0) Bình luận
Nổi bật Tạp chí Người Hà Nội
Đừng bỏ lỡ
  • Những bức ảnh lưu dấu khoảnh khắc ngày tiếp quản Thủ đô
    Nói đến lịch sử Hà Nội có lẽ không thể không nhắc đến thời khắc lịch sử ngày 10/10/1954. Sớm thu năm ấy, các cánh quân của Đại đoàn Quân Tiên phong 308, dẫn đầu là Trung đoàn Thủ đô từ các cửa ô rầm rập tiến vào tiếp quản Hà Nội, trước sự chào đón nồng nhiệt của người dân. Những hình ảnh sống động đó đã được một số nhà báo, nhiếp ảnh gia thu vào ống kính. Dù số lượng không nhiều nhưng những bức ảnh để đời ấy chính là những tư liệu lịch sử vô giá của Thủ đô.
  • Thưởng lãm 289 tác phẩm tại Triển lãm Mỹ thuật Thủ đô 2024
    289 tác phẩm hội họa, đồ họa và điêu khắc vừa được Hội Mỹ thuật Hà Nội lựa chọn giới thiệu tới công chúng trong Triển lãm Mỹ thuật Thủ đô 2024.
  • [Podcast] Cột cờ Hà Nội: Biểu tượng thiêng liêng của Thăng Long – Đông Đô – Hà Nội
    Sau chiến thắng Điện Biên Phủ lừng lẫy 5 châu, chấn động địa cầu, ngày 10/10/1954, năm cửa ô rộng mở, ngập trong cờ hoa và biểu ngữ đón chào đoàn quân tiến về Hà Nội. Và cũng trong ngày 10/10/1954 lễ thượng cờ diễn ra tại Cột cờ Hà Nội đã trở thành giây phút thiêng liêng, đánh dấu mốc son cho lịch sử dân tộc Việt Nam: Thủ đô Hà Nội được hoàn toàn giải phóng.
  • Khai mạc Triển lãm tranh sơn mài "Dấu thiêng"
    Nhân dịp kỷ niệm 70 năm Ngày Giải phóng Thủ đô chiều tối 5/10, tại Hoàng Thành Thăng Long đã diễn ra lễ khai mạc triển lãm các tác phẩm tranh sơn mài “Dấu thiêng" của họa sĩ Chu Nhật Quang.
  • “Cờ ngày nào tung bay trên phố”
    Từ thuở ấu thơ đến lúc trưởng thành, tôi đã bao lần hòa giọng ca của mình cùng bạn bè hát bài “Tiến về Hà Nội” (Nhạc và lời của Văn Cao). Lần nào hát đến câu: “Cờ ngày nào tung bay trên phố…” tôi đều xúc động đến nghẹn lời. Ký ức những ngày mùa thu lịch sử năm 1954 như hiển hiện ra trước mắt, đưa tôi trở về với tuổi thơ trong ngôi nhà cổ kính bên hồ Hoàn Kiếm ngày xưa.
  • [Podcast] Truyện ngắn: Trên đỉnh gió
    Không lãng mạn như hình dung, chiếc tàu chở Lam từ bến cảng thành phố ra đảo chính là “tàu há mồm” có niên đại còn nhiều hơn tuổi của cô. Thủy thủ trên tàu lại càng không như cô vẫn thường tưởng tượng về những chàng lính hải quân đẹp trai, từng trải với trái tim nồng nàn và tâm hồn cực kì bay bổng.
  • Ứng dụng công nghệ số bảo tồn, phát huy giá trị di sản, văn hóa Huế đạt giải Chuyển đổi số Việt Nam
    Ứng dụng công nghệ số bảo tồn, phát huy giá trị di sản, văn hóa Huế của Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế đạt Giải thưởng Chuyển đổi số Việt Nam năm 2024.
  • Ngày hội Văn hóa vì Hòa bình: Tái hiện một Hà Nội hào hùng, văn hiến
    "Ngày hội Văn hóa vì Hòa bình" là sự kiện trọng điểm trong chuỗi các hoạt động văn hóa đặc sắc, được chỉ đạo bởi Thành ủy, HĐND, UBND và Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thành phố Hà Nội. Chương trình mang ý nghĩa sâu sắc trong việc tôn vinh giá trị lịch sử của Ngày Giải phóng Thủ đô.
  • Quận Long Biên: Gắn biển tuyến đường nối Nguyễn Văn Cừ - Ngọc Thụy
    Ngày 5/10, quận Long Biên tổ chức khánh thành và gắn biển dự án “Xây dựng tuyến đường 40m nối từ đường Nguyễn Văn Cừ đến hết khu tái định cư Ngọc Thụy” với tổng mức đầu tư trên 1.200 tỷ đồng.
  • [Video] Lễ hội Áo dài Du lịch Hà Nội: tái hiện hình ảnh Thủ đô 70 năm lịch sử
    Nằm trong chuỗi các hoạt động cao điểm chào mừng 70 năm Ngày Giải phóng Thủ đô (10/10/1954 – 10/10/2024), tối 4/10 tại Trung tâm Di sản văn hóa Thế thế giới Hoàng thành Thăng Long, Sở Du lịch Hà Nội đã tổ chức khai mạc Lễ hội Áo dài Du lịch Hà Nội 2024 chủ đề “Hà Nội - Tinh hoa áo dài”. Chương trình nghệ thuật đem đến cho các đại biểu, người dân và du khách quốc tế các tiết mục nghệ thuật được dàn dựng công phu, tái hiện hình ảnh Thủ đô 70 năm lịch sử.
Gìn giữ và phát huy di sản văn hóa: Đối thoại đa chiều hay một chiều?
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO