Giáo dục đại học: Đổi mới thụt lùi?

GS.TS Nguyễn Minh Thuyết. Ảnh: M.H

GS.TS Nguyễn Minh Thuyết. Ảnh: M.H.

Năm ĐH công lập sẽ được thí điểm thực hiện quyửn tự chủ, tự chịu trách nhiệm vử chuyên môn, tổ chức biên chế, tà i chính, nhân sự. Việc nà y có tác động như thế nà o tới chất lượng giáo dục ĐH?

Tôi cho rằng, những quy định vử quyửn tự chủ của các trường trong dự thảo luật GDĐH là quy định cởi mở nhất từ trước tới nay. Nếu được thông qua, thì đến đầu năm 2013, không chỉ năm trường mà tất cả các trường đửu tự chủ. Như vậy, việc để năm trường thí điểm thực hiện quyửn tự chủ trong vòng một năm tới liệu có còn cần thiết và có gấp gáp quá không?

Nếu thận trọng hơn, nên có lộ trình; quyửn tự chủ sẽ được xác lập theo những mức độ khác nhau, tùy năng lực của các trường. Điửu quan trọng là phải có cơ chế để giám sát việc nà y.

Điửu kiện tiên quyết nà o để thực hiện quyửn tự chủ trong các trường ĐH?

Trước hết, các trường phải có hội đồng trường, trong đó có sự tham gia của đại diện chủ sở hữu và các thà nh phần xã hội. Trong 450 trường ĐH, CĐ mới chỉ 8 trường có hội đồng trường, hoạt động èo uột. Nhiửu trường mời doanh nghiệp tham gia hội đồng, nhưng doanh nghiệp cũng cháº³ng mặn mà dự họp hay đóng góp gì. Còn chính quyửn và cộng đồng dân cư gần như không thể có tiếng nóinặng ký đối với kế hoạch, nội dung, phương pháp đà o tạo và cách thức điửu hà nh công việc của các trường.

Ngoà i ra, phải có cơ chế kiểm định chất lượng đà o tạo. Hiện nay, nước ta chưa có một tổ chức kiểm định nà o, trừ Cục Khảo thí và Kiểm định chất lượng của Bộ GD&ĐT vừa là m nhiệm vụ quản lý nhà nước, vừa thực hiện nghiệp vụ tổ chức thi và kiểm định chất lượng.

Từ nay đến lúc có hệ thống kiểm định chất lượng, các trường phải tự kiểm định chất lượng rồi tự công bố. Đó mới là đánh giá trong. Muốn khách quan, phải có cả đánh giá ngoà i.

Nhưng dù có hình thà nh được hệ thống kiểm định chất lượng thì với một hệ thống mới mẻ, chưa có kinh nghiệm, cộng thêm yếu tố tiêu cực thường rất phổ biến trong xã hội hiện nay, liệu kết quả kiểm định của các tổ chức kiểm định có đảm bảo tin cậy không? Với những quy định trong dự thảo Luật GDĐH vử kiểm định chất lượng, tôi chưa tìm thấy câu trả lời.

Bởi vậy, tôi chia sẻ với lo lắng của nhiửu người là việc trao quyửn tự chủ cho các trường, từ xác định chỉ tiêu tuyển sinh đến xây dựng chương trình đà o tạo, in, cấp bằng... Không có lộ trình hợp lý và cơ chế giám sát hữu hiệu sẽ khiến chất lượng giáo dục ĐH đã thấp lại cà ng thấp thêm.

Tự chủ, nhìn một khía cạnh nà o đó cũng chính là một mô hình thị trường hóa giáo dục ĐH, quan điểm của ông vử vấn đử nà y như thế nà o?

Với quan niệm truyửn thống của người Việt Nam, nghử dạy học là nghử rất thiêng liêng. Nhiửu nhà giáo dục hà ng đầu kiên quyết phản đối khái niệm thị trường giáo dục. Nhưng chúng ta không thể duy ý chí được vì thực ra Việt Nam đã có thị trường giáo dục rồi.

Một số nước đã sang Việt Nam liên kết mở trường. Hầu hết các trường ngoà i công lập của ta hiện nay đửu hoạt động theo kiểu doanh nghiệp. Ngay ở trường công, cũng có những bộ phận hoạt động theo lợi nhuận. Bởi vậy, có thừa nhận thực tế nà y mới có chính sách đúng để điửu chỉnh được.

Theo tôi, điửu đáng bà n hơn là chất lượng của thị trường nà y. Mô hình đà o tạo ĐH hiện nay có nhiửu đổi mới nhưng rất phức tạp. Rất nhiửu chương trình liên kết với nước ngoà i là liên kết với những trường rởm, tức là những trường được phép thà nh lập như một doanh nghiệp nhưng không được công nhận chất lượng. Chính vì vậy, mới có chuyện người học được cấp bằng thạc sử¹, tiến sĩ của trường Mử¹ mà không cần biết tiếng Anh!

Hoạt động của nhiửu trường tư rất manh mún, vốn đầu tư rất nhử. Có trường tay không bắt giặc, xin được quyết định mở trường là chiêu sinh ngay mà không thèm có cơ sở vật chất, chỉ đi thuê. Tuyển sinh được là lại vốn rất nhanh. Như thế có khác gì lò luyện thi? Bức tranh ĐH của ta hiện nay giống như nhà ở đô thị cũ, diện tích chừng 30 - 40m2, ở thì được, nhưng vử sau thà nh phố muốn giải tửa để là m đẹp thì không có cách gì giải quyết vì không đủ tiửn đửn bù.

Nhằm tạo ra những mô hình mới là m hình mẫu cho GDĐH Việt Nam, gần đây, Nhà nước lập ra năm trường ĐH kết hợp với nước ngoà i, gọi là ĐH xuất sắc. Tôi không tin và o hiệu quả của mô hình nà y, dù kinh phí bử ra rất lớn, đối ứng của phía Việt Nam cũng tới 200 triệu USD/trường. Tính ra năm trường đầu tư hết 1 tỷ USD, cộng thêm phần tà i trợ quốc tế chắc chắn đây thuộc dự án phải đưa ra Quốc hội xem xét.

Năm 2010, một đoà n giám sát của Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã đi khảo sát một trong năm trường và o khóa đầu tiên. Khi đó, cả trường có 28 học sinh. Học phí 15.000 USD/người/năm. Để khuyến khích, Nhà nước đóng thay cho mỗi em 7.500 USD/năm.

Trong khi các em đó không thuộc đối tượng chính sách như gia đình có công với nước hoặc dân tộc thiểu số. Hơn nữa, học sinh và o các trường đó thường không phải học sinh xuất sắc. Nhà nước đầu tư như thế có đúng chỗ, đúng đối tượng không?

Cảm ơn ông.