Bằng Việt: Nhà  thơ không bị đúp lại thế kỷ 20

Nhà  thơ Bằng Việt đã có trên 40 năm sáng tác, trong số đó, các bà i thơ chuyên đử vử Hà  Nội của anh chiếm một số lượng khá lớn, và  có nhiửu bà i được đánh giá cao, có thể kể từ những bà i thơ đầu tiên thời kử³ đầu chống Mử¹, như Trở lại trái tim mình (viết năm 1967), được giải thưởng chính thức của Hội Văn nghệ Hà  Nội năm 1968.

Nhà  thơ Bằng Việt

Các bà i thơ vử Hà  Nội của anh được in trên nhiửu báo và  tạp chí thời kử³ chống Mử¹. Ngà y nay, có nhiửu tử báo đã không còn tồn tại như: Thống nhất, Аộc lập, Sáng tạo hay Trường sơn của binh đoà n 559 Bộ đội Trường Sơn. Một số báo, tạp chí thời kử³ đó đã đình bản hay chuyển sang tên khác như Báo Cứu quốc đổi thà nh Аại đoà n kết.

Chính nhà  thơ Bằng Việt, do điửu kiện chiến tranh và  thay đổi công tác nhiửu lần, cũng không còn giữ được đầy đủ các bản thảo của mình. Có lần, khi nhà  thơ Gia Dũng chọn in lại bà i thơ Аất nà y, Thăng Long - Hà  Nội của Bằng Việt, từng in trên báo Nhân Dân thời kử³ chống Mử¹, được nhiửu bạn đọc nhớ, thuộc và  chép tay lưu lại, thì chính tác giả cũng bất ngử, vì không nhớ và  không tìm ra bản thảo để in và o tuyển tập thơ của mình.

Cùng thời với các nhà  thơ khác như Vũ Quần Phương, Xuân Quử³nh, Lưu Quang Vũ... Bằng Việt nằm trong lớp nhà  thơ có trách nhiệm với Hà  Nội. Thời trẻ, anh là  một cây bút xuất sắc ở mảng thơ trữ tình trí tuệ thì đến bây giử, vẫn chất chữ tình đó, vẫn giọng thơ đó nhưng được lại chuyển sang chất trữ tình công dân gắn với xã hội, để phù hợp với những thay đổi của thời đại, để có thể chia sẻ cùng những số phận trong nhịp sống hối hả thường ngà y.

Giọng thơ trữ tình xã hội của anh ngà y cà ng đằm. Vì vậy, Bằng Việt là  một trong số ít những nhà  thơ nổi tiếng từ thời kháng chiến chống Mử¹, được độc giả và  đồng nghiệp liệt và o danh sách không bị đúp lại ở thế kỷ 20 là  như thế.

Hà  Nội, một tình yêu tuyển chọn những bà i thơ hay nhất của  nhà  thơ Bằng Việt vử Thăng Long “ Hà  Nội. Dự kiến tập thơ dà y khoảng 120 “ 150 trang, trong đó có cả một số bà i còn ít người được biết đến. Theo tác giả thì tập thơ giống như một mốc son trong cuộc đời sáng tác của bản thân -  một nghệ sĩ nhiửu năm gắn bó với Thủ đô.

- Các bà i thơ trong tập Hà  Nội, một tình yêu sẽ được sắp xếp như thế nà o?

Tôi sẽ sắp xếp theo trình tự thời gian để có thể đánh dấu những dấu ấn của từng thời kử³ mà  bản thân đã trải qua. Аồng thời, qua đó cũng thể hiện tiến trình tư tưởng của tác giả, từ lúc trẻ tới khi trưởng thà nh và  vử già , từ ban sơ cho tới chín chắn. Tập thơ cũng tập hợp nhiửu bà i cũ thời kử³ chống Mử¹. Những bà i sáng tác gần đây chỉ chiếm 1/4 tập thơ.

- Hà  Nội, một tình yêu là  tâm huyết sáng tác cả đời của nhà  thơ, xin được hửi, chất thơ trong mỗi tác phẩm viết vử Hà  Nội từ xưa -  nay chắc sẽ có nhiửu điểm khác biệt?

Một đời sáng tác của nhà  thơ chính là  chuỗi tiến trình chuyển biến từ cảm quan đến lý tính, từ suy nghĩ cảm xúc cho tới kết luận. Trong mỗi giai đoạn phát triển của Thủ đô thì suy nghĩ của bản thân cũng có nhiửu thay đổi cho phù hợp với sự phát triển đó.

Hà  Nội thay đổi từ chiến tranh sang hoà  bình, từ bao cấp sang thị trường,  từ một xã hội tương đối thuần nhất sang cởi mở hơn, hoà  nhập với thế giới. Vì vậy, có thêm rất nhiửu nhân tố mới, nên mỗi bà i thơ ở từng thời kử³ cũng hướng và o những cảm xúc, suy nghĩ khác nhau. Nhưng vử cơ bản, chất thơ của tôi không hử thay đổi.

- Là  người từng thể nghiệm nhiửu thể loại hình thức thơ có ở Việt Nam và  thế giới như không vần, xuống thang hay bắc thang...Trong tập thơ nà y, anh sử­ dụng các thể loại đó như thế nà o?

Tôi sử­ dụng chúng đan xen nhau vì không chủ trương lấy hình thức là m cái chính trong sáng tác. Trước kia, thơ của tôi chân thật, nhiửu diễn giải, giử nghĩ lại, mới thấy đó là  giai đoạn ấu trĩ của một thời, có phần coi thường độc giả khi dà i dòng quá.

Những năm gần đây tôi viết ngắn gọn, bớt diễn giải, ít trần thuật hơn, mà  dần đi đến đúc kết, hà m xúc khi thể hiện cảm quan của bản thân với xã hội. Thời gian và  sự bùng nổ thông tin là m cho người ta không có nhiửu thời gian đọc những bà i thơ dà i dòng văn tự hay quá diễn giải. Vì vậy, tôi đúc kết những cảm xúc của mình thật ngắn gọn, nhạy bén rồi đưa và o thơ, điửu nà y có phần gây khó hiểu hơn một chút, nhưng tôi nghĩ độc giả bây giử suy nghĩ sâu sắc hơn xưa nên điửu đó không thà nh vấn đử.

- Sự thay đổi như anh nói liệu có bắt nguồn từ những kiến thức luật học từng gắn liửn với bản thân trong nhiửu năm công tác tại UBND Thà nh phố?

Luật pháp nói chung là  một hệ thống thể chế xã hội chính trị có từ cổ chí kim mà  con người phải tuân thủ trong các xã hội khác nhau. Vì thế nó giúp ích mình rất nhiửu trong cuộc sống.

Với thơ ca, kiến thức luật giúp thơ ca của tôi có một góc riêng không thể thay thế được. Аó là  tính logic trong nhận định, suy nghĩa và  cách đặt vấn đử trong mỗi bà i thơ. Kiến thức vử luật giúp phần thơ chính luận của tôi thêm chặt chẽ, và  hướng và o những vấn đử mang tính tư duy xã hội nhiửu hơn.

- Nhân nói vử hình thức để thể hiện bà i thơ, có nhiửu nhà  thơ thường nói rằng thiếu hình thức  thì không thể tạo ra một bà i thơ hoà n chỉnh chứ chưa muốn nói là  một bà i thơ hay. Là  một người từng trải nghiệm qua nhiửu thể loại thơ. Anh đánh giá ra sao vử cách nhìn nhận nà y?

Thơ ca hiện nay cũng rất thẳng thắn, hình thức theo tôi là  không quan trọng mấy. Nhà  thơ có thể là m thơ leo thang, thơ không vần hay liửn tù tì như bà i văn xuôi cũng được. Vấn đử ở đây là  cách nói, cách truyửn tải tới người đọc sao cho dễ hiểu và  được chấp nhận.

Nói thế nà y cho dễ hiểu, một tác phẩm thơ hay giống như một chiếc bình, đẹp hay xấu mà  chứa rượu ngon thì vẫn được người thưởng thức chấp nhận. Yếu tố nội dung bên trong là  quan trọng nhất chứ không phải hình thức bên ngoà i.

- Anh có tin tưởng việc xuất bản tập thơ và o dịp 1000 năm Thăng Long - Hà  Nội sẽ được độc giả cả nước đón nhận nhiệt tình?

Khi muốn xuất bản một tập thơ thì nhà  thơ là  người tự lo lấy tất cả các khâu, tự bử tiửn ra in sách, trả tiửn cho nhà  xuất bản. Cho nên việc quảng bá cho các sản phẩm của mình có rất nhiửu hạn chế khi phải đơn thương độc mã như vậy.  

Việc tập thơ sẽ được cho ra mắt đúng dịp 1000 năm Thăng Long - Hà  Nội, tôi tin rằng sẽ có một số nhà  phát hà nh sách, những cơ quan đoà n thể gắn liửn với Thủ đô quan tâm tới tập thơ nà y. Chứ thơ bây giử có bán được nhiửu đâu, chủ yếu tìm những người tri kỷ tri ân để đọc thôi, in 1000 cuốn thì chỉ phát hà nh được 500 - 700 cuốn, còn lại để tặng là  chính.

- Hiện nay, các thơ VN đang ở xu thế lạm phát, các nhà  thơ mạnh ai người nấy in. Vì vậy, để tìm được giữa bạt ngà n thơ những tác phẩm thực sự có chất lượng là  rất khó?

Quản lý việc in thơ là  điửu rất khó, không ai là m được, kể cả Cục xuất bản. Người ta in để tặng, để biếu, cái nà y tốt thôi, ai cũng có thể là m được, miễn là  có tiửn và  quen một số nhà  xuất bản. Ngoà i thị trường có hà ng nghìn ấn phẩm thơ, nhưng các nhà  xuất bản chỉ chọn được và i chục cho đến trăm ấn phẩm có chất lượng để gìn giữ lâu dà i, còn lại những tác phẩm không có chất lượng thì tự nó sẽ mất đi hay sớm bị quên lãng.

Theo tôi, với 1 xã hội cởi mở như hiện nay thì đó là  điểu bình thường, tác giả tự bử tiửn ra in, thấy tác phẩm của mình không trụ lại được, không có duyên nợ với thơ ca thì phải đi tìm việc khác để là m thôi. Trước kia chúng ta vẫn nghĩ muốn ra một tập thơ thì phải biên tập, sử­a kử¹, có cơ quan nà o đó duyệt mới cho ra lò, thì đó cũng là  một quan điểm, nhưng là  quan điểm thời bao cấp. Còn hiện nay, muốn cho người khác đọc thơ của mình, người ta có cần in thà nh sách đâu, cứ tung lên mạng là  hôm sau cả nước, cả thế giới biết rồi.

Còn ai in ra, được công chúng chấp nhận thì trụ lại được. Nếu không, họ biết phải tự rút lui khửi diễn đà n văn nghệ vốn rất khắt khe. Аể có được hình ảnh trong lòng bạn đọc có dễ dà ng gì đâu. Cứ cho là : Аược rồi, anh thích công bố tác phẩm thì cứ việc xuất bản, hãy tự tạo cho mình một diễn đà n, một sân khấu để thể hiện tà i năng, còn có được công chúng đón nhận hay không là  do anh thể hiện như thế nà o. Tôi thấy đó lại là  một cái hay, chứ chúng ta không nên trách sao in ra nhiửu thơ thế. Nhớ trước kia mỗi năm VN chỉ in được và i chục tập thơ, mà  phải thích đáng, đúng tiêu chí mới in thì đúng là  chật hẹp quá với anh em nghệ sĩ và  người yêu thơ quá .

Chính cái sự dễ dà ng trong việc in ấn thơ ca nà y vô hình chung đẩy trách nhiệm và  quyửn chọn lựa của người đọc cao hơn rất nhiửu. Họ phải có trách nhiệm chọn những gì hay, những gì phù hợp với mình. Một xã hội có sự chọn lọc như vậy sẽ rất tốt cho sự phát triển thơ ca.