Phận đời đẫm nước mắt của ca nương Bạch Vân

Với Bạch Vân kể cả có 2 người ngồi nghe, chị cũng say sưa hát

Năm 2012, ca nương Bạch Vân được phong Nghệ sĩ ưu tú, đó là danh hiệu cao quý mà nhà nước phong tặng cho chị với những nỗ lực gìn giữ ca trù. Nhưng để ca trù được công chúng biết nhiửu như bây giử là cả một chặng đường gian nan.

Bạch Vân gần như độc hà nh trên con đường chông gai thử thách nà y mà mỗi lần nhắc tới, chị bảo như có 'ma nhập và o người', buộc chị phải là m nghử nà y để 'trả nợ kiếp trước'.

Gặp NSÆ¯T Bạch Vân, không ai nghĩ chị là một ca nương nức tiếng Hà Thà nh bởi vẻ ngoà i giản dị. Chỉ có đôi mắt là ánh lên niửm say mê mỗi khi nhắc tới ca trù. Khuôn mặt tươi rói chị kể những lần xuôi ngược đi tìm những nghệ nhân ca trù đã ẩn khuất và cả những lần nhịn đói chầu chực, nghe chửi rát tai chỉ để nghệ nhân hát và i câu vử ca trù.

Đi buôn lấy tiửn 'nuôi' ca trù

Sinh ra và lớn lên trong một gia đình có truyửn thống học văn, đọc sách. Bố chị ngâm thơ và có thể đọc Truyện Kiửu xuôi ngược. Mẹ chị là người có giọng hát rất hay. Vì vậy Bạch Vân cũng yêu sách, văn chương từ nhử. 5 tuổi, khác với chúng bạn chỉ biết rong chơi, Bạch Vân thường ngồi lì và i giử đồng hồ trong nhà chỉ để đọc sách.

Lớn lên, Bạch Vân học Nhạc viện Hà Nội, Trường ĐH Văn hóa. Thế nhưng, chỉ sau một lần nghe ca trù, cô gái mới ngoà i hai mươi ấy đã quyết gắn cuộc đời mình với ca trù, bử mặc ngoà i tai lời khuyên can của gia đình. Chị nói biết lúc đó theo ca trù là khổ, là cô độc nhưng chị không nghĩ nó lại khổ đến vậy. Cà ng khó khăn, chị lại cà ng quyết tâm đưa phận mửng ca trù đến gần hơn với công chúng.

Hầu hết những nghệ nhân ca trù đửu bị quên lãng và tản đi là m những công việc khác nhau. Danh cầm Chu Văn Du là thợ giặt và thợ sơn vôi, bà Quách Thị Hồ đi gánh nước thuê, cụ Nguyễn Thị Chúc đi bán hà ng xén và là m ruộng, bà Kim àức chuyển sang hát chèo, cụ Phó àình Kử³ đà n hay như thế nhưng vử là m ở hợp tác xã sơn mà i... Mỗi người một cuộc sống, một nơi chốn khác nhau nhưng Bạch Vân cất công đi và tìm thấy họ.

Để có tiửn trang trải cho những chặng đường kiếm tìm nghệ nhân gian nan như vậy, Bạch Vân từng có thời gian đạp xe đạp mấy chục cây số đi buôn hoa quả.

Chị bảo, đường xa thăm tháº³m, nhiửu lúc nửa đêm vẫn một mình một bóng lạch cạch giữa đường nhưng chị vẫn không nử hà gì, miễn sao buôn bán có tiửn để có kinh phí tìm được người hát ca trù còn đang sống. Lăn lộn hà ng chục năm như thế, Bạch Vân mới phục sinh được ca trù trước nguy cơ tà n lụi.

Với Bạch Vân kể cả có 2 người ngồi nghe, chị cũng say sưa hátTừng tự tử, bử chồng con vì ca trù

Năm 1991, khi đã được công nhận là ca nương, Bạch Vân thà nh lập CLB Ca trù Hà Nội trên phố Bích Câu. Thời gian đầu, chị tự bử tiửn túi ra để tổ chức các buổi biểu diễn miễn phí, đích thân đến mời và đưa đón các nghệ nhân tới biểu diễn. Các cụ ở xa chị phải lo đưa rước, ăn ở, tiửn tà u xe cho các cụ.

Có thời điểm khó khăn, chị định nhảy từ tầng 3 xuống tự vẫn, may có đồng nghiệp kéo áo lại. Chính những lần sống chết với ca trù ấy mà CLB của chị được giữ lại cho tới ngà y nay.

Mải mê theo đuổi ca trù, 44 tuổi chị mới lấy chồng. Chồng chị, anh Nguyễn Bá Hải khi đó đang tu ở chùa Một Cột. Con mắt tinh đời và tâm hồn nhạy cảm khiến cho chị ngay từ ánh mắt đầu tiên khi nhìn thấy anh Hải, chị biết anh không thể tu hà nh.

Chị nhận ra anh là người có năng khiếu đà n và đưa anh đến nhà các nghệ nhân, tìm thầy dạy đà n cho anh để hai người có thể ngồi chung một chiếu hát.

Khi công việc ổn định, chị mở thêm quán cơm chay mang tên mình. Nhưng đam mê ca trù vẫn níu chân chị. Bạch Vân đi nhiửu đến độ có con chị cũng không dám giữ lại bởi lúc đó chị sợ sẽ không có nhiửu thời gian dà nh cho ca trù.

Còn anh Hải vì mải mê kinh doanh nên không còn yêu ca trù nữa. Hai lý do đó khiến Bạch Vân quyết định viết đơn ly dị dù hai người cưới nhau cháº³ng được bao lâu. "Nếu yêu Bạch Vân là phải yêu ca trù, còn không thì chia tay", Bạch Vân tâm sự vử quyết định chia tay.

Là m bạn với chó, mèo

Bước lên chiếu hát, dù lòng nặng trĩu nỗi lo là m sao đủ tiửn để trả cho tay đà n, tay trống, dù viêm họng đến độ tưởng chừng như không hát nổi nhưng khi tiếng phách vang lên, chị lại đắm mình và o bà i hát.

Nhưng khi bước xuống chiếu hát, chị lại quay vử với thực tại cơm áo gạo tiửn. Trở vử nhà lúc nửa đêm là chuyện thường ngà y, nhưng cũng chỉ ngủ được và i tiếng, khoảng 3h sáng, chị lại hì hục xô chậu để hứng nước sinh hoạt. Chị giặt quần áo ngay trong đêm vì nếu đợi đến sáng mai, nước không chảy mà chị thì không có dụng cụ để dự trữ.

Dà nh hết thời gian cho ca trù, Bạch Vân tranh thủ nấu nồi cơm ăn 3 ngà y, kho nồi trám ăn dần cả tuần. Cuộc sống của chị nơi căn gác nhử cô đơn chỉ có chó, mèo là m bạn. Chị sống tình cảm nên chó mèo chị nuôi cũng rất tình cảm với chị. Chúng thường được chị cưng nựng nên rất hay là m nũng, đồ ăn thức uống nếu bử ra đĩa không nỉ non chúng ăn, chúng cũng chả thèm ăn.

Có thời điểm, chó mèo cùng đẻ lên tới gần 40 con, chị không có thời gian chăm hết nên đem cho. Nhưng cho ai chị cũng bắt là m giấy cam kết phải chăm sóc cẩn thận và không được thịt. Cứ nuôi vậy bao giử chúng già quá mà chết đi thì thôi.

Nhận mình là người quá tháº³ng tính nên thiệt thòi cả trong công việc với tình duyên. Nhưng chị nói tính mình thế rồi không thể bử được, mà nhử tính tháº³ng thắn vậy mới có ca trù như ngà y hôm nay.

Bạch Vân là mây trắng, mây trắng thì cháº³ng có gì, chỉ một cơn gió là tan và o không trung - chị bảo thế. Nhưng chị quả quyết rằng, dù số phận có nghiệt ngã, dù chị cô độc không chồng không con nhưng cháº³ng có cơn gió nà o là m tan được tình yêu ca trù của chị.

Dù cuộc sống hiện tại có cô độc, công việc bảo tồn ca trù vẫn còn nhiửu thách thức nhưng chị tạm hà i lòng với những gì mình đã là m được bởi 'ông Trời không cho ai toà n diện hết'.