Theo Nghệ nhân ưu tú Nguyễn Tất Kim Hùng - thủ nhang đền Nguyên Khiết Linh Từ (quận Hoàn Kiếm, Hà Nội), đền Bạch Mã được xem là một trong những chốn linh thiêng bậc nhất Hà thành.
Tương truyền, khi Vua Lý Thái Tổ dời đô về Thăng Long, vua cho xây thành nhưng nhiều lần đắp lên lại bị sụp đổ. Vua liền sai người tới đền cầu đảo, liền thấy một con ngựa trắng từ trong đền đi ra, đi đến đâu để vết chân đến đấy, xong xuôi ngựa quay về đền rồi… biến mất. Thấy vậy, vua liền cho xây thành đắp đê theo đúng dấu chân ấy và thành công, do đó đền mới lấy tên là Đền Bạch Mã (đền ngựa trắng) và tôn thờ thần Long Đỗ làm Thành Hoàg của kinh thành Thăng Long.
Đền Bạch Mã được xây dựng từ thế kỉ thứ 9, mang vẻ đẹp cổ kính, trang nghiêm với nền tường vàng, cánh cửa làm bằng gỗ đỏ được chạm khắc rồng vàng.
Điểm nổi bật của nét kiến trúc bên trong ngôi đền là toàn bộ khung nhà gỗ với hệ thống cột gỗ lim lớn, bộ đỡ mái đều được làm theo đúng kiểu “giá chiêng chồng rường con nhị”, nét chạm khắc tỉ mỉ, chắc, khỏe...
Nhà đại bái đền Bạch Mã đặt áng thờ chế tác tinh xảo và được chạm khắc chi tiết rồng phượng sơn son thếp vàng. Đặc biệt các chi tiết đầu rồng, hoành phi, câu đối không chỉ thếp vàng rực rỡ mà còn vô cùng tinh xảo, sống động.
Nơi đây còn lưu giữ nhiều hiện vật quý có giá trị lịch sử to lớn như: 15 tấm bia văn ghi lại những điển tích, thần thoại xây dựng đền và nghi lễ cúng thần, các lần tôn tạo trong hơn 1000 năm qua. Ngoài ra còn có: Sắc phong, hương án., độc bình, đôi phổng, chuông đồng hay kiệu rước,…
Trong không gian linh thiêng ấy của đền Bạch Mã, giữa những nhộn nhịp của đất Hà Thành, dường như đền Bạch Mã đã trở thành vẻ đẹp độc đáo, riêng biệt vốn có của phố cổ, trở thành điểm đặc sắc chỉ riêng ở phố cổ Hoàn Kiếm, Hà Nội mới có.
Với hơn 1.000 năm lịch sử, đền Bạch Mã là một trong những di sản tiêu biểu của Thủ đô Hà Nội. Lễ hội của đền được tổ chức vào ngày 12 và 13 tháng Hai âm lịch hằng năm, là sự dung hòa giữa văn hóa tín ngưỡng dân gian và nghi thức cúng cung đình, tạo nên nét đặc sắc riêng biệt.
Trải qua hơn một nghìn năm, ngôi đền đã được trùng tu nhiều lần nhưng vẫn giữ được cảnh quan uy nghiêm và những dấu tích cổ hiếm thấy, mang những giá trị văn hóa lịch sử đặc biệt.
Thời gian qua, UBND TP Hà Nội, quận Hoàn Kiếm quan tâm bảo tồn, phát huy các giá trị di tích để phục vụ cho công tác nghiên cứu về lịch sử, văn hóa và trở thành điểm đến du lịch đặc thù đối với du khách trong và ngoài nước.
Ngày 18/1/2022, Thăng Long tứ trấn gồm bốn di tích tiêu biểu, trấn giữ bốn phương Đông, Tây, Nam, Bắc của kinh thành Thăng Long xưa, trong đó có đền Bạch Mã được Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính ký quyết định xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt.
Dự kiến, Lễ đón bằng xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt Thăng Long tứ trấn-đền Bạch Mã sẽ được UBND quận Hoàn Kiếm tổ chức ngày 21/5/2022 - đúng vào thời điểm đang diễn ra Đại hội Thể thao Đông Nam Á lần thứ 31, sự kiện thể thao lớn nhất Đông Nam Á đang diễn ra tại Hà Nội và các tỉnh thành lân cận.
Đây cũng là dịp để quận Hoàn Kiếm quảng bá tới du khách, các đoàn Vận động viên, Ban huấn luyện, Cổ động viên và phóng viên báo chí quốc tế các nét đẹp về văn hóa, về truyền thống ngàn năm văn hiến của Hà Nội.
.jpg "Xứ Đoài - miền đất thiêng, vùng đất thơ")
