Mỹ thuật

Kí họa trong chiến hào - Vẹn nguyên giá trị nhân văn

Thụy Phương 13:54 23/06/2024

Đối với những phóng viên chiến trường, hành trang họ mang theo không thể thiếu cuốn sổ và cây bút. Đã có bao thông tin, sự kiện, tư liệu nơi chiến trường được gom nhặt, lưu giữ từ hành trang đơn sơ ấy. Những trang nhật ký nơi chiến hào của nhà báo, họa sĩ Phạm Thanh Tâm là một minh chứng.

anh-2.jpg
Nhà báo Phạm Thanh Tâm (ảnh chụp năm 1954, tại chiến trường Điện Biên Phủ).
anh-1.png

“Chiếu rọi một nhãn quan độc đáo”

Nhà báo Phạm Thanh Tâm gia nhập quân đội tháng 5/1950 với vai trò là phóng viên chiến trường kiêm họa sĩ kí họa cho tờ Quyết thắng - tờ báo của Đại đoàn pháo binh 351. Ông phụ trách đưa tin về các hoạt động của du kích Trung đoàn chống lại quân chiếm đóng. Khi quân Pháp tiến đánh thành phố Nam Định (nơi là vị trí phân khu Trung đoàn của ông), Phạm Thanh Tâm cùng các chiến sĩ rút về làng mạc lân cận.

Giữa năm 1952, ông được cử tham dự khóa huấn luyện quân sự ở Vân Nam (Trung Quốc), đến cuối tháng Giêng năm 1954 - vài tháng sau khi Việt Minh quyết định tấn công Điện Biên Phủ, ông rời trường huấn luyện ở Trung Quốc ra mặt trận. Từ thị trấn Lào Cai, ông đi bộ hơn 160km xuyên rừng để tới Yên Bái. Và những trang nhật kí nơi chiến trường cũng được bắt đầu từ hành trình xuất phát ở Yên Bái lên mặt trận Điện Biên Phủ, khi ấy là tháng 2/1954.
Như bao phóng viên nơi lửa đạn, Phạm Thanh Tâm có mặt khắp chiến trường, xuyên qua chiến hào, tìm đến các trận địa pháo kề cận quân thù để thu thập thông tin về tình hình chiến sự. Ông ngủ trong chiến hào, tham gia đào hầm, hành quân, kéo pháo; sáng tác những bài hát, bài thơ cách mạng; ký họa chân dung chiến sĩ...
Trong cuốn sổ tay khổ 14x24cm với 44 trang viết tay bằng bút mực, Phạm Thanh Tâm đã kể lại cuộc hành quân phi thường của những người lính pháo binh và bộ binh lên Điện Biên Phủ. Vượt qua núi non trùng điệp, hiểm trở, họ miệt mài kéo pháo, đào hầm, ngụy trang... Điểm xuyết trong những trang nhật ký là những bức tiểu họa vẽ đồng đội, xe Molotova, bản đồ và cả những bức chân dung tự họa của tác giả.

anh-3a.jpg
Những bức ký họa của Phạm Thanh Tâm là tư liệu hiếm hoi còn sót lại từ chiến trường.

Cùng với những ghi chép về chiến trường, còn Phạm Thanh Tâm ghi lại lời kể của các chiến sĩ trong cùng ngày hoặc vài ngày sau sự kiện, tại nhiều địa điểm mà ông đã đi qua nơi chiến trường Điện Biên Phủ. Nào Bản Tấu, Bến Tre, đường 41, Hồng Cúm, Mường Thanh, Nậm Rốm, các cứ điểm của Pháp trên đồi A1, D, C và E...
“Những ghi chép trong cuốn sổ nhỏ của nhà báo Phạm Thanh Tâm chính là “tư liệu lịch sử quan trọng chiếu rọi một nhãn quan độc đáo về những khía cạnh ít được biết đến của cuộc chiến từ phía Việt Nam, đặc biệt là lòng dũng cảm, sức chịu đựng gian khổ, hi sinh của những người lính Việt Minh” (Jessica Harrison Hall - Giám tuyển bộ phận Gốm sứ Trung Hoa và Nghệ thuật Việt Nam, Phòng Châu Á tại Bảo tàng Anh) đánh giá.

anh-3b-1-.jpg

Vẹn nguyên giá trị nhân văn

Sherry Buchanan - học giả và chủ bút tờ Wall Street (Nhật báo phố Uôn) và International Herald Tribune (Diễn đàn dự báo quốc tế), người có công đưa cuốn nhật ký của họa sĩ Phạm Thanh Tâm tới công chúng chia sẻ, thời khắc bà nhìn thấy cuốn nhật ký của họa sĩ trái tim bà đã “rộn ràng vì hào hứng”.

Bà Sherry Buchanan kể lại, trong những lần trò chuyện cùng họa sĩ Phạm Thanh Tâm tại nhà riêng trong một con ngõ nhỏ ở TP. Hồ Chí Minh, bà đã được họa sĩ cho xem “kho báu” mà ông coi là “linh hồn và kỷ niệm” của mình. Đó là chiếc hòm sắt chứa hàng trăm bức tranh về chủ đề kháng chiến. Vì muốn hiểu sâu hơn, bà đã mạo muội hỏi họa sĩ rằng ông có viết nhật ký trong trận chiến không.
“Thay vì trả lời, ông kẹp điếu thuốc vào môi, trầm ngâm một lúc rồi lên lầu. Lúc trở xuống, ông mang theo một hộp giấy bồi cũ kỹ. Nó bị bỏ quên dưới tủ quần áo hoặc gầm giường lâu đến nỗi lớp bụi đen ẩm ướt dày 5 phân đã phủ kín mặt hộp. Bên trong là tập nhật ký được bọc nilon. Ông lấy ra một cuốn sổ bọc trong một mảnh vải giờ đã bạc màu. “Mảnh áo của tôi đây”, ông bảo, lâu nay mình quên mất”, bà Sherry Buchanan chia sẻ.

Cuốn nhật kí viết nơi chiến trường Điện Biên Phủ ấy được nhà báo Phạm Thanh Tâm lưu giữ suốt 50 năm. Đến năm 2005, nhật kí được dịch ra tiếng Anh và in thành sách cùng các tranh kí họa ông vẽ trong chiến dịch Điện Biên Phủ. Bản tiếng Pháp của cuốn sách được phát hành năm 2011.

Với mong muốn giới thiệu đến độc giả Việt Nam, sau gần 20 năm NXB Kim Đồng đã chính thức đưa được cuốn sách trở về quê hương trong dịp kỉ niệm 70 năm chiến thắng Điện Biên Phủ. Cuốn sách dày hơn 200 trang được chia làm 3 phần: “Đường ra trận”, “Trong chiến hào” và “Về hậu phương”.

Mở đầu nhật kí là niềm vui, sự náo nức của Phạm Thanh Tâm cũng như đồng đội khi được “sống đời anh dũng của anh bộ đội”:
“Tôi cùng ½ đội văn công đi chiến dịch. Vui và hăng say vì thấy mình đã khỏe, tuy hơi gầy.

Qua bến Ngọc, trời đã chiều. Mới cách đây ít hôm, giặc Pháp dội bom. Phố Ngọc mất vui vì tan hoang gạch ngói. Đất đỏ bị xới tung, đào thành vũng lớn. Các cây cọ bị cụt, trơ lại những cành xơ xác, úa vang, ủ rũ” (nhật kí ngày 21/2/1954).

Trên con đường ra trận lên với Điện Biên, Phạm Thanh Tâm ghi lại những chân dung ông gặp. Đó là dân công hỏa tuyến, công binh mở đường, thanh niên xung phong và đặc biệt gần gũi với ông hơn cả là chân dung những người pháo thủ thức suốt đêm để kéo pháo lên trận địa.

“Trong chiến hào” là những trang nhật kí viết trong suốt 55 ngày đêm của chiến dịch Điện Biên Phủ. Dưới tầm đại bác nơi ranh giới giữa sống và chết rất mong manh, những dòng nhật kí thiết tha tình đồng đội, đồng chí giàu lòng trắc ẩn. Những ghi chép của ông trong những ngày này là trang tư liệu sống động hữu ích cho bất cứ ai muốn tìm hiểu về chiến dịch Điện Biên Phủ.

Phần cuối của tập sách, “Về hậu phương” là niềm vui chiến thắng, những dự cảm về cuộc chiến phía trước để có được ngày hòa bình lâu dài.

Ngoài nội dung nhật kí, “Kí họa trong chiến hào” còn giới thiệu tới độc giả hình ảnh 16 trang nhật kí gốc gồm các trang viết tay, trang vẽ bản đồ, hiện vật thời chiến… Nhưng đặc biệt nhất là hơn 30 bức tranh kí họa được tác giả vẽ trong chiến hào. Tranh kí họa của Phạm Thanh Tâm đầy cảm xúc. Bên cạnh những bức chân dung người lính, nữ dân quân, người phụ nữ gánh bánh đa, chiến sĩ... Phạm Thanh Tâm còn ghi lại cuộc sống nơi chiến trường qua những bức ký họa sinh động. Nào những chiếc xe tải, chiến hào trên đồi; nào lính pháo binh đang điều hành khẩu pháo, công binh đang sửa đường dây liên lạc, chiến sĩ tải đạn qua chiến hào, người lính đang nhắm bắn... Và đặc biệt là những khoảnh khắc ấm áp của tình đồng đội chăm sóc chiến sĩ bị thương, niềm vui thường ngày của người lính bên bờ suối ngay sau ngọn đồi E khốc liệt giữa chiến dịch, niềm vui hòa bình khi những bông hoa nở trên mũ sắt vỡ…
Ra mắt độc giả thế giới năm 2005, sau 20 năm trở lại với độc giả Việt Nam đúng vào dịp kỉ niệm 70 năm chiến thắng Điện Biên Phủ, “Kí họa trong chiến hào” vẫn giữ nguyên vẹn giá trị thời sự và nhân văn. Từ góc nhìn của người trong cuộc, “Kí họa trong chiến hào” thấm đẫm lòng yêu nước, tình cảm quân - dân, tình đồng chí… Đúng như nhà báo Phạm Thanh Tâm chia sẻ “Trong chiến tranh có tình yêu và thù hận. Chiến tranh là vậy. Nhưng hận thù không đủ thắng một cuộc chiến. Chúng tôi đã có một tình yêu lớn lao, tình yêu nước, tình yêu dành cho nhau. Những xúc cảm yêu thương đó là những gì tôi bày tỏ trong nhật ký và mang theo mình suốt cuộc đời”.

anh-4b.jpg

“Tham gia chiến dịch Điện Biên Phủ với vai trò phóng viên chiến trường kiêm họa sĩ kí họa, Phạm Thanh Tâm khi ấy mới ở độ tuổi đôi mươi. Có mặt tại nhiều điểm nóng của mặt trận, với cuốn sổ ghi chép nhỏ, người họa sĩ trẻ đã tường thuật một cách sống động và chân thực chặng đường hành quân cùng 55 ngày đêm “khoét núi, ngủ hầm, mưa dầm, cơm vắt” của quân và dân ta. Đó cũng là hành trình trưởng thành của một người thanh niên, dưới làn mưa bom lửa đạn vẫn luôn giữ được khiếu hài hước và lòng trắc ẩn”.
Nhà xuất bản Asia Ink

Bài liên quan
(0) Bình luận
  • Tôn vinh di sản qua không gian trưng bày mới tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam
    Không gian trưng bày mỹ thuật ứng dụng và mỹ thuật dân gian vừa được ra mắt tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam (66 Nguyễn Thái Học, Ba Đình, Hà Nội) là điểm nhấn mới trong hệ thống trưng bày cố định, đồng thời là bước tiến trong công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản mỹ thuật truyền thống.
  • Triển lãm bức tranh sen "Liên hoa tịnh cảnh"
    Phiên bản đặc biệt của bức tranh “Liên hoa tịnh cảnh”, tranh sen của cư sĩ, họa sĩ Nguyễn Thị Kim Đức được trưng bày tại Lotus Art Gallery Van Phuc, Hà Nội.
  • Ra mắt không gian trưng bày đặc sắc tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam
    Sáng ngày 24/6/2025 tới, tại số 66 Nguyễn Thái Học (Ba Đình, Hà Nội), Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam sẽ tổ chức Lễ ra mắt Không gian trưng bày Mỹ thuật ứng dụng và Mỹ thuật dân gian. Sự kiện diễn ra nhân dịp kỷ niệm 59 năm thành lập Bảo tàng (1966 – 2025), đánh dấu bước phát triển mới trong công tác bảo tồn, phát huy các giá trị di sản mỹ thuật truyền thống.
  • Hành trình của người họa sĩ từ cao nguyên Mộc Châu đến xưởng họa giữa lòng Thủ đô
    Sinh ra và lớn lên tại thôn Văn Minh, xã Cam Thượng, huyện Ba Vì, Hà Nội, họa sĩ Quách Chiến Thắng (sinh ngày 17/11/1994) đã trải qua một hành trình nghệ thuật đầy biến động nhưng không kém phần đam mê. Từ những ngày đầu chập chững vào nghề cho đến nay, anh đã và đang khẳng định được tên tuổi với những tác phẩm sơn dầu giàu cảm xúc, và gần đây là những thử nghiệm mới mẻ với chất liệu sơn mài truyền thống.
  • Triển lãm tranh cổ động kỷ niệm các ngày lễ lớn của dân tộc
    Triển lãm do Hội Mỹ thuật Việt Nam tổ chức, với sự tham dự của các họa sỹ chuyên sáng tác tranh cổ động đến từ thành phố Hà Nội và các tỉnh Thái Bình, Hải Dương, Vĩnh Phúc, Quảng Ninh, Hà Nam.
  • Tranh vẽ tại cuộc thi "Rực rỡ Việt Nam" sẽ được trưng bày ở nước Pháp
    Qua hơn 2 tháng phát động, cuộc thi đã nhận được gần 1.000 bức tranh đến từ trẻ em Việt Nam sống ở 17 quốc gia, chia làm 2 bảng theo hai khung lứa tuổi: Dưới 12 tuổi và từ 12 đến 17 tuổi
Nổi bật Tạp chí Người Hà Nội
  • Ra mắt sách “Trở về từ hỗn loạn” của tác giả Trần Nhật Minh
    Công ty TNHH Sách và Truyền thông Việt Nam (Tri Thức Trẻ Books) phối hợp cùng NXB Thông tin và Truyền thông vừa ra mắt độc giả cuốn sách “Trở về từ hỗn loạn” của tác giả Trần Nhật Minh. Cuốn sách thuộc thể loại tâm lý ứng dụng, tập trung giải mã các biểu hiện tâm lý cực đoan, các hội chứng rối loạn thường gặp và hướng dẫn người đọc thực hành phương pháp Inner Role Therapy – Trị liệu nội vai.
  • Khởi dựng hai chương trình nghệ thuật đặc biệt Kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9
    Ngày 9/7, tại Hà Nội, Nhà hát Kịch Việt Nam khởi dựng chương trình nghệ thuật “Bác Hồ một tình yêu bao la” và vở nhạc kịch “Café bánh mì” có sự tham gia của nhiều nghệ sĩ Hàn Quốc.
  • Nhiều hoạt động văn hóa - nghệ thuật kỷ niệm 80 năm Cách mạng tháng Tám và Quốc khánh 2/9
    Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch vừa ban hành Kế hoạch số 3283/KH-BVHTTDL ngày 7/7/2025 về việc tổ chức các hoạt động kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám thành công và Quốc khánh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
  • Nhiều chính sách ưu đãi đối với hoạt động tái chế rác thải
    Tiếp tục chương trình kỳ họp thứ 25, HĐND Thành phố Hà Nội khóa XVI, sáng 10/7, với tỷ lệ tán thành cao, HĐND Thành phố Hà Nội đã thông qua Nghị quyết quy định biện pháp hỗ trợ, ưu đãi đối với hoạt động tái chế rác thải sử dụng kỹ thuật hiện có tốt nhất trên địa bàn Thành phố Hà Nội (thực hiện điểm d khoản 2 Điều 28 của Luật Thủ đô).
  • HĐND Thành phố Hà Nội: Những dấu ấn 6 tháng đầu năm 2025 (Bài cuối)
    Trong 6 tháng đầu năm 2025, Thường trực HĐND Thành phố Hà Nội đã bám sát các quy định của luật, Quy chế làm việc, nguyên tắc tập trung dân chủ, phát huy tinh thần đoàn kết, trí tuệ, tiếp tục đổi mới, nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động, đảm bảo chủ động, khoa học, linh hoạt, thiết thực, tăng cường phối hợp hoạt động giữa các cấp HĐND và giữa HĐND với các cơ quan trong hệ thống chính trị thường xuyên và chặt chẽ hơn.
Đừng bỏ lỡ
  • Hà Nội thông qua Nghị quyết về khu phát triển thương mại và văn hóa
    Sáng 10/7, tại kỳ họp thứ 25, HĐND TP. Hà Nội đã biểu quyết thông qua Nghị quyết về khu phát triển thương mại và văn hóa trên địa bàn thành phố Hà Nội. Nghị quyết được thông qua nhằm cụ thể hóa quy định tại khoản 8 Điều 21 Luật Thủ đô, mở đường cho mô hình phát triển kinh tế - văn hóa gắn với bảo tồn di sản, gìn giữ bản sắc Thủ đô.
  • Hà Nội: Quan tâm chăm lo chu đáo gia đình chính sách, người có công
    Hướng tới Kỷ niệm 78 năm Ngày Thương binh - Liệt sĩ (27/7/1947 - 27/7/2025), Đảng bộ, chính quyền và nhân dân Thủ đô thực hiện những hoạt động thiết thực, ý nghĩa để thể hiện tình cảm, trách nhiệm, sự tri ân sâu sắc đối với những người có công với cách mạng.
  • Phường Cửa Nam sử dụng Robot AI hỗ trợ người dân thực hiện thủ tục hành chính
    Phó Chủ tịch UBND phường Cửa Nam (Thành phố Hà Nội) Trịnh Ngọc Trâm vừa chia sẻ: “Từ ngày 10/7, phường Cửa Nam sử dụng Robot AI áp dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo để nhằm hỗ trợ tự động hoá trong việc hướng dẫn, hỗ trợ người dân thực hiện các thủ tục hành chính”.
  • Hà Nội lắp màn hình LED phục vụ Nhân dân theo dõi Lễ diễu binh, diễu hành Quốc khánh 2/9
    Ngày 9/7/2025 UBND Thành phố Hà Nội đã ban hành Kế hoạch số 82/KH-UBND Lắp đặt màn hình LED và hệ thống loa truyền thanh Cách mạng Tháng Tám thành công (19/8/1945 - 19/8/2025) phục vụ Lễ kỷ niệm, diễu binh, diễu hành 80 năm và Quốc khánh nước Cộng hoà XHCN Việt Nam (2/9/1945-2/9/2025) trên địa bàn Thành phố Hà Nội.
  • Phường Láng tổ chức chương trình nghệ thuật chào mừng chính quyền địa phương 2 cấp
    Tối 9/7, tại Di tích cách mạng Pháo đài Láng, Đảng ủy – HĐND – UBND – Ủy ban MTTQ Việt Nam phường Láng (Hà Nội) tổ chức chương trình nghệ thuật, chào mừng sáp nhập địa giới hành chính, xây dựng chính quyền địa phương 2 cấp.
  • Hà Nội thông qua Đề án kiện toàn Quỹ Phát triển đất phục vụ tiến trình vươn mình
    Tại ngày làm việc thứ hai, kỳ họp thứ 25, HĐND Thành phố Hà Nội khóa XVI, nhiệm kỳ 2021 - 2026 đã thông qua Nghị quyết Đề án kiện toàn Quỹ Phát triển đất thành phố Hà Nội, từ đó phục vụ tiến trình vươn mình, phát triển kinh tế - xã hội của Thủ đô.
  • Cam kết mạnh mẽ của Hà Nội trong bảo đảm an sinh xã hội, không để ai bị bỏ lại phía sau
    Việc HĐND thành phố Hà Nội khóa XVI thông qua Nghị quyết quy định nội dung, mức hỗ trợ đóng bảo hiểm xã hội tự nguyện, bảo hiểm y tế cho các đối tượng chính sách xã hội của thành phố (thực hiện điểm a, điểm b khoản 3, khoản 4 Điều 27 Luật Thủ đô 2024) tại kỳ họp thứ 25, đã khẳng định cam kết mạnh mẽ của Hà Nội về việc đảm bảo an sinh xã hội, không để ai bị bỏ lại phía sau.
  • “Cho muôn đời sau” - Đêm nhạc tôn vinh nhạc sĩ Hoàng Vân
    Nhiều tác phẩm nổi bật trong bộ sưu tập của nhạc sĩ Hoàng Vân – bộ sưu tập đã được UNESCO ghi danh là Di sản tư liệu thế giới, sẽ được giới thiệu đến người yêu âm nhạc trong chương trình nghệ thuật “Cho muôn đời sau”, sự kiện diễn ra tại Nhà hát Hồ Gươm (Hà Nội) vào tối 24/7 tới đây.
  • Xã Nội Bài (Hà Nội): Điểm sáng trong triển khai mô hình chính quyền địa phương hai cấp
    Ngay trong ngày đầu triển khai mô hình chính quyền địa phương hai cấp 1/7/2025; điểm phục vụ hành chính công xã Nội Bài đã đi vào hoạt động, với không khí làm việc diễn ra khẩn trương, nền nếp, tinh thần phục vụ nhân dân thân thiện, nghiêm túc và hiệu quả, với khẩu hiệu: “Khoa học - Hiệu quả - Hiện đại – Sẵn sàng – Thân thiện”; trong khuôn khổ mô hình chính quyền địa phương hai cấp.
  • Vừa phát hành “Totto-chan bên cửa sổ” phần 2 lập tức tái bản
    Sau hơn bốn thập kỷ kể từ khi “Totto-chan bên cửa sổ” ra đời và trở thành hiện tượng xuất bản toàn cầu, tác giả Kuroyanagi Tetsuko đã hoàn thành phần tiếp theo mang tên “Totto-chan bên cửa sổ: Những chuyện tiếp theo”. Ngay khi ra mắt tại Việt Nam, tác phẩm đã tạo nên cơn sốt với 3.000 bản in đầu tiên được bán hết chỉ trong ba ngày, cho thấy sức hút bền vững của một trong những nhân vật văn học thiếu nhi được yêu thích nhất thế giới.
Kí họa trong chiến hào - Vẹn nguyên giá trị nhân văn
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO