Văn hóa – Di sản

Cơm nắm, cà bát nén dâng đức Thánh Gióng ở đền Sọ

Nguyễn Thị Kim Oanh 06:00 06/09/2023

Đền Sọ nằm ở thôn Phù Lỗ Đoài, xã Phù Lỗ, ven sông Cà Lồ thuộc huyện Sóc Sơn, thờ 3 vị thánh trong đó có Thánh Gióng, là một trong tứ bất tử của người Việt.

den-so-1.jpg
Một góc không gian đền Sọ.

Đền Sọ nằm ở thôn Phù Lỗ Đoài, xã Phù Lỗ, ven sông Cà Lồ thuộc huyện Sóc Sơn, thờ 3 vị thánh trong đó có Thánh Gióng, là một trong tứ bất tử của người Việt.

Đền Sọ được 3 tổng là Phù Lỗ, Phù Xá, Xuân Nộn (ngày nay gồm 6 xã 15 làng của hai huyện Đông Anh và Sóc Sơn) cùng lo việc thờ cúng và tổ chức lễ hội nên còn được gọi là đền Tam tổng.

“Truyền thuyết dân gian ghi nhận tên kẻ Sọ gắn liền với người anh hùng làng Gióng từ đời Hùng Vương thứ 6 đánh giặc Ân. Ông Gióng trước khi lên núi Sóc để bay về trời đã qua đây gội đầu nên được nhân dân ghi nhớ sự kiện ấy mà lập đền thờ bên giếng nước, đặt tên là đền Sọ” (1) (“sọ” tức là đầu, đền Sọ đứng đầu Tam tổng) vào năm Hồng Đức thứ 14 (1473).

Trải qua bao năm tháng, đền đã được trùng tu nhiều lần: lần thứ nhất năm Cảnh Hưng thứ 2 (1741), với sự đóng góp của các quan đại thần trong triều Lê là những người con của quê hương như: Trịnh Tự Hiền, Trịnh Tự Đình, Đoàn Viết Khang, Nguyễn Nghị và công sức của nhân dân Phù Lỗ; lần thứ hai vào năm Khải Định thứ 6 (1921) do công đức của nhân dân Tam tổng. Trong những năm kháng chiến chống Pháp, đền Sọ bị tàn phá, chỉ còn lại nền móng. Năm 1992 đền được nhân dân Tam tổng xây dựng lại. Tại hậu cung đặt tượng Thánh Gióng. Bên trái đền là cung thờ Mẫu. Năm 1997, đền Sọ được Bộ Văn hóa và Thông tin xếp hạng Di tích Lịch sử Văn hóa.

den-so-2.jpg
Giếng cổ ở đền Sọ.

Di vật quý giá nhất của đền Sọ là “nồi hương bằng đồng có ghi ba chữ Hán “Thánh Gióng đình”. Ngày 6 tháng Giêng có 30 cụ ông cụ bà mang hương hoa oản quả và rước nồi hương này về thờ tại đền Sóc Phù Linh” (2).

Hằng năm, hội đền Sọ được tổ chức trong 3 ngày 16, 17 và 18 tháng Hai, chính hội là ngày 16 tháng Hai âm lịch. Vì đền Sọ đứng đầu Tam tổng nên được giữ việc hương khói và sắm lễ vật dâng Thánh.

Sáng 16 tháng Hai, khắp các làng trong tổng đều náo nức chuẩn bị đám rước của làng mình về đền Sọ. Sau khi hội quân, đoàn rước tiếp tục cuộc hành trình dài gần 10km đến đền Sóc làm lễ phụng nghênh và rước nồi hương của đền Sọ trở về đền.

Khi kiệu rước Bình Hương về đến cánh Đồng Trời (là nơi năm xưa ngài đã nghỉ chân) thì quay kiệu đưa Bình Hương sang kiệu Tam tổng rước về đền Mã làm lễ, rồi về đền Sọ làm lễ an vị. “Còn ngày nay lễ rước nồi hương từ đền Sóc về có thay đổi. Sáng ngày 16 tháng Hai có một số ô tô lên đền Sóc rước nồi hương về đến Đồng Trời (cách đền Sọ 3km). Ở đây có 32 kiệu chờ đón, 16 kiệu bành, 16 kiệu rước lễ. Các làng chờ đón chuyển giao nồi hương từ ô tô sang kiệu và rước về đền Sọ” (3). Đến ngày 18 tháng Hai đền làm lễ rã hội.

Theo lời kể của cụ Nguyễn Thị Mùi, năm nay 93 tuổi, người làng Phù Lỗ Đoài, thì hai ngày đầu khai hội, dân làng dâng lễ mặn, nhưng đến ngày rã hội thì dâng lễ chay.

Lễ chay là nong cơm nắm muối vừng và cà muối. Cơm được thổi bằng thứ gạo trắng dẻo thơm cho vào vuông vải và nắm lại, phần dưới nén phẳng, phần trên hơi khum xoe tròn theo hình hai bàn tay úp, nắm cơm vừa chắc vừa dẻo nên để được lâu. Vừng và muối được rang thơm cho vào cối đá giã nhỏ rồi trộn lẫn làm muối vừng.

Món cà bát được chuẩn bị khá cầu kỳ. Trước ngày khai hội nửa tháng, người đăng cai của các giáp đã đến các ruộng trồng cà sớm của làng Bẽ tìm mua những quả cà bát ra bói, quả tròn đều, ngoài vỏ không tì vết, đem về cắt núm rửa sạch, để cho ráo nước, rồi dùng dao sắc khía chứ không cắt rời, cho vào vại, xếp từng lớp, rắc muối lên núm từng quả; trên cùng đặt vỉ tre. Sau đó, người ta lấy một cái ang (hay liễn) sành đặt trên vỉ tre rồi đặt viên đá nén lên trên để đá không chạm tới nước cà. Để đá chạm nước cà thì cà bát sẽ bị “kháng”, làm giảm vị tự nhiên. Hơn mười ngày sau, khi đã chín ngấu, quả cà dẹt xuống, những cánh khía xòe ra như hình bông hoa.

Trước đây, cơm nắm cà nén và muối vừng xếp vào nong nhưng về sau, các lễ vật này được xếp vào mâm đồng. Mỗi tổng một mâm. Sau khi tế lễ, mâm lễ của tổng nào trả về cho tổng đó để phát lộc cho dân. Đặc biệt các nhà có trẻ nhỏ, mỗi năm hội đến lại háo hức chờ đợi để xin lộc; vì họ tin rằng, con trẻ được ăn một miếng cơm nắm, một miếng cà của Thánh Gióng ban cho thì đứa trẻ đó sẽ hay ăn chóng lớn, thông minh và học giỏi.

Người dân Tam tổng dâng lễ cơm nắm muối vừng và cà bát muối trong ngày rã hội, là để nhắc nhớ tích cậu bé 3 tuổi người làng Gióng, huyện Gia Lâm, sau khi ăn hết 9 nong cơm, 3 nong cà do mẹ và dân làng chu cấp, cậu đã vươn mình trở thành tráng sĩ cao 3 trượng, cưỡi ngựa sắt, mặc áo giáp sắt, đội nón sắt, tay cầm cây gậy sắt oai phong lẫm liệt chỉ huy quân sĩ xông pha trận mạc đánh tan giặc Ân đem lại bình yên cho đất nước.

Đó là biểu tượng đẹp đẽ, là ước mong nghìn đời không chỉ của một người, một làng mà còn là của cả dân tộc Việt./.

.......................

(1), (2), (3): Theo “Hội đền Sọ” của Nguyễn Thị Phương, in trong sách “Hội làng Thăng Long - Hà Nội”, Nxb Thanh Niên, 2011.  

Bài liên quan
  • Kỳ 2 và hết: Gìn giữ hát múa Ải Lao lắm nỗi gian nan
    Năm 2016, Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch ghi danh hát múa Ải Lao phường Phúc Lợi (quận Long Biên, TP. Hà Nội) là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Điều này mở ra cơ hội bảo tồn, phát triển, làm đậm hơn bản sắc hát múa Ải Lao. Nhưng thực tế việc bảo tồn, gìn giữ và phát huy giá trị hát múa Ải Lao còn lắm nỗi gian nan…
(0) Bình luận
  • Giang Văn Minh và những giai thoại rạng danh xứ Đoài
    Nằm dưới chân núi Tổ, vùng đất cổ Đường Lâm, xứ Đoài không chỉ nổi tiếng là nơi sinh ra vua Phùng Hưng (cuối thế kỷ thứ VIII) và vua Ngô Quyền (thế kỷ thứ X) mà còn được biết đến là quê hương của Thám hoa Giang Văn Minh - một nhân vật lỗi lạc trong lịch sử ngoại giao của nước nhà, hồi cuối thế kỷ XVI - đầu thế kỷ XVII.
  • Tiếp thêm sức sống cho nghề truyền thống Thủ đô
    Là địa phương đứng đầu cả nước về số lượng các làng nghề truyền thống, các nghệ nhân và người làm nghề truyền thống Hà Nội đang không ngừng sáng tạo trong công tác gìn giữ, bảo tồn các làng nghề. Sự sáng tạo không chỉ mang lại một diện mạo mới, một sức sống mới cho các làng nghề mà còn gợi mở những không gian trải nghiệm văn hóa mới cho người dân Thủ đô và du khách.
  • Khởi công xây dựng đền thờ Đức vua Ngô Quyền
    Sáng 26/6, Tổng Bí thư Tô Lâm dự Lễ khởi công dự án xây dựng đền thờ Đức vua Ngô Quyền tại Khu di tích lịch sử quốc gia đặc biệt Cổ Loa (xã Cổ Loa, huyện Đông Anh).
  • Trưng bày “Báo chí Huế trong dòng chảy Báo chí Cách mạng Việt Nam”
    Nhân kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam, Hội Nhà báo Thành phố Huế phối hợp Ban Tuyên giáo và Dân vận Thành uỷ, Sở Văn hoá Thể thao tổ chức Triển lãm trưng bày “Báo chí Huế trong dòng chảy Báo chí cách mạng Việt Nam”.
  • Hà Nội: Thêm 9 di tích được xếp hạng cấp thành phố
    Ngày 10/6, UBND Thành phố Hà Nội ban hành Quyết định số 2859/QĐ-UBND về việc xếp hạng di tích lịch sử-văn hóa và danh lam thắng cảnh trên địa bàn Thành phố Hà Nội.
  • Công nhận hội Lim ở Bắc Ninh là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia
    Hội Lim là nơi các giá trị lịch sử, tín ngưỡng và đặc biệt là Dân ca Quan họ Bắc Ninh được thực hành, bảo tồn và lan tỏa, thể hiện tính gắn kết bền chặt và tinh tế giữa các làng Quan họ.
Nổi bật Tạp chí Người Hà Nội
Đừng bỏ lỡ
  • UNESCO trao Bằng công nhận Công viên địa chất toàn cầu Lạng Sơn
    Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Lạng Sơn là minh chứng rõ nét cho nỗ lực gìn giữ và quảng bá di sản văn hóa Việt Nam cùng với các di sản văn hóa phi vật thể như tín ngưỡng thờ Mẫu, hát Then của người Tày, Nùng, Thái...
  • 9 tựa sách hay trong Tủ sách gia đình của Nhã Nam
    Ngày Gia đình Việt Nam 28/6 là dịp để mỗi người lắng lại, cảm nhận rõ hơn giá trị của tình thân, của những khoảnh khắc bên nhau giản dị mà quý giá. Trong nhịp sống hiện đại, một trong những cách đẹp đẽ để giữ gìn và bồi đắp sợi dây gắn kết gia đình chính là cùng nhau đọc sách – những cuốn sách đầy yêu thương, sẻ chia và thấu cảm. Hiểu được điều đó, Nhã Nam đã kỳ công tuyển chọn và xây dựng Tủ sách Gia đình. Đây là những cuốn sách giúp nuôi dưỡng tâm hồn trẻ thơ, lan tỏa giá trị yêu thương trong mỗi mái ấm, để mỗi em bé đều được lớn lên trong vòng tay chan chứa hạnh phúc của gia đình.
  • Phu nhân Tổng Bí thư và Tổng Giám đốc UNESCO tham dự triển lãm ảnh "Chúng tôi có thể"
    Các tác phẩm là sản phẩm tiêu biểu của dự án “Chúng tôi CÓ THỂ” – sáng kiến phối hợp giữa UNESCO và Bộ Giáo dục và Đào tạo, hướng đến mục tiêu trao quyền học tập và phát triển toàn diện cho phụ nữ và trẻ em gái dân tộc thiểu số tại các vùng khó khăn.
  • Người đẹp Phú Yên Hà Trúc Linh đăng quang Hoa hậu Việt Nam 2024
    Hà Trúc Linh - 21 tuổi, quê Phú Yên, sinh viên Đại học Tài chính Marketing TP HCM - vượt top 24 để đoạt vương miện Hoa hậu Việt Nam 2024.
  • Ra mắt sách “Phụ nữ bàn về vấn đề phụ nữ trên Phụ nữ tân văn"
    Nhà xuất bản Phụ nữ Việt Nam vừa ra mắt cuốn sách "Phụ nữ bàn về vấn đề phụ nữ trên Phụ nữ tân văn", tuyển chọn các bài viết tiêu biểu của nữ trí thức trên tuần báo Phụ nữ tân văn – một diễn đàn quan trọng trong phong trào nữ quyền Việt Nam đầu thế kỷ XX. Ấn phẩm dày 600 trang, do Đoàn Ánh Dương biên soạn và giới thiệu, được phát hành trên toàn quốc từ tháng 6/2025.
  • Hà Nội nêu cao tinh thần “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”
    Tại kỳ họp thứ 24 (kỳ họp chuyên đề) diễn ra sáng 27/6, HĐND Thành phố Hà Nội khóa XVI, nhiệm kỳ 2021-2026 đã thông qua Nghị quyết về phân cấp quản lý nhà nước một số lĩnh vực kinh tế - xã hội trên địa bàn Thành phố, bảo đảm thực hiện đúng phương châm “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”.
  • Phát động cuộc thi ảnh báo chí 'Việt Nam trên hành trình đổi mới’
    Cuộc thi ảnh báo chí “Việt Nam trên hành trình đổi mới” do Báo Nhân Dân phối hợp Hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam tổ chức nhằm tuyên truyền, quảng bá hình ảnh đất nước, con người, những thành tựu về chính trị, kinh tế, xã hội, văn hóa cũng như vị thế của Việt Nam trong quá trình hội nhập quốc tế trong quá trình 40 năm đổi mới.
  • Hà Nội sửa đổi, bổ sung quy định phân cấp nguồn thu, chi để mô hình chính quyền địa phương 2 cấp hoạt động hiệu quả
    Để có cơ sở điều chỉnh, giao dự toán ngân sách năm 2025 cho các xã, phường sau sắp xếp đảm bảo nguồn ngân sách để thực hiện các nhiệm vụ được giao từ ngày 1/7/2025, HĐND Thành phố Hà Nội ngày 27/6 đã thông qua Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số nội dung quy định tại Nghị quyết số 22/2022/NQ-HĐND ngày 08/12/2022 về phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi giữa các cấp ngân sách, định mức phân bổ ngân sách Thành phố và tỷ lệ phần trăm phân chia nguồn thu giữa các cấp ngân sách giai đoạn 2023-2025.
  • Trình chiếu loạt phim đỉnh cao của Hàn Quốc tại Liên hoan phim châu Á Đà Nẵng lần 3
    Liên hoan phim châu Á Đà Nẵng lần 3 diễn ra từ ngày 29/6 – 5/7 sẽ có nhiều hoạt động hấp dẫn, đặc biệt khán giả sẽ có cơ hội gặp gỡ nhiều diễn viên Hàn Quốc.
  • Festival Nông sản Hà Nội: Thúc đẩy mô hình canh tác, chế biến và tiêu dùng nông sản gắn với văn hóa – du lịch
    Từ ngày 26 - 29/6/2025, tại quận Tây Hồ, Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội phối hợp UBND quận Tây Hồ tổ chức Festival Nông sản Hà Nội lần thứ 4 – sự kiện xúc tiến thương mại nông nghiệp thường niên đang ngày càng khẳng định vị thế là điểm hẹn lớn của người tiêu dùng và các nhà sản xuất nông sản trên cả nước.
Cơm nắm, cà bát nén dâng đức Thánh Gióng ở đền Sọ
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO