Văn hóa – Di sản

Cơm nắm, cà bát nén dâng đức Thánh Gióng ở đền Sọ

Nguyễn Thị Kim Oanh 06:00 06/09/2023

Đền Sọ nằm ở thôn Phù Lỗ Đoài, xã Phù Lỗ, ven sông Cà Lồ thuộc huyện Sóc Sơn, thờ 3 vị thánh trong đó có Thánh Gióng, là một trong tứ bất tử của người Việt.

den-so-1.jpg
Một góc không gian đền Sọ.

Đền Sọ nằm ở thôn Phù Lỗ Đoài, xã Phù Lỗ, ven sông Cà Lồ thuộc huyện Sóc Sơn, thờ 3 vị thánh trong đó có Thánh Gióng, là một trong tứ bất tử của người Việt.

Đền Sọ được 3 tổng là Phù Lỗ, Phù Xá, Xuân Nộn (ngày nay gồm 6 xã 15 làng của hai huyện Đông Anh và Sóc Sơn) cùng lo việc thờ cúng và tổ chức lễ hội nên còn được gọi là đền Tam tổng.

“Truyền thuyết dân gian ghi nhận tên kẻ Sọ gắn liền với người anh hùng làng Gióng từ đời Hùng Vương thứ 6 đánh giặc Ân. Ông Gióng trước khi lên núi Sóc để bay về trời đã qua đây gội đầu nên được nhân dân ghi nhớ sự kiện ấy mà lập đền thờ bên giếng nước, đặt tên là đền Sọ” (1) (“sọ” tức là đầu, đền Sọ đứng đầu Tam tổng) vào năm Hồng Đức thứ 14 (1473).

Trải qua bao năm tháng, đền đã được trùng tu nhiều lần: lần thứ nhất năm Cảnh Hưng thứ 2 (1741), với sự đóng góp của các quan đại thần trong triều Lê là những người con của quê hương như: Trịnh Tự Hiền, Trịnh Tự Đình, Đoàn Viết Khang, Nguyễn Nghị và công sức của nhân dân Phù Lỗ; lần thứ hai vào năm Khải Định thứ 6 (1921) do công đức của nhân dân Tam tổng. Trong những năm kháng chiến chống Pháp, đền Sọ bị tàn phá, chỉ còn lại nền móng. Năm 1992 đền được nhân dân Tam tổng xây dựng lại. Tại hậu cung đặt tượng Thánh Gióng. Bên trái đền là cung thờ Mẫu. Năm 1997, đền Sọ được Bộ Văn hóa và Thông tin xếp hạng Di tích Lịch sử Văn hóa.

den-so-2.jpg
Giếng cổ ở đền Sọ.

Di vật quý giá nhất của đền Sọ là “nồi hương bằng đồng có ghi ba chữ Hán “Thánh Gióng đình”. Ngày 6 tháng Giêng có 30 cụ ông cụ bà mang hương hoa oản quả và rước nồi hương này về thờ tại đền Sóc Phù Linh” (2).

Hằng năm, hội đền Sọ được tổ chức trong 3 ngày 16, 17 và 18 tháng Hai, chính hội là ngày 16 tháng Hai âm lịch. Vì đền Sọ đứng đầu Tam tổng nên được giữ việc hương khói và sắm lễ vật dâng Thánh.

Sáng 16 tháng Hai, khắp các làng trong tổng đều náo nức chuẩn bị đám rước của làng mình về đền Sọ. Sau khi hội quân, đoàn rước tiếp tục cuộc hành trình dài gần 10km đến đền Sóc làm lễ phụng nghênh và rước nồi hương của đền Sọ trở về đền.

Khi kiệu rước Bình Hương về đến cánh Đồng Trời (là nơi năm xưa ngài đã nghỉ chân) thì quay kiệu đưa Bình Hương sang kiệu Tam tổng rước về đền Mã làm lễ, rồi về đền Sọ làm lễ an vị. “Còn ngày nay lễ rước nồi hương từ đền Sóc về có thay đổi. Sáng ngày 16 tháng Hai có một số ô tô lên đền Sóc rước nồi hương về đến Đồng Trời (cách đền Sọ 3km). Ở đây có 32 kiệu chờ đón, 16 kiệu bành, 16 kiệu rước lễ. Các làng chờ đón chuyển giao nồi hương từ ô tô sang kiệu và rước về đền Sọ” (3). Đến ngày 18 tháng Hai đền làm lễ rã hội.

Theo lời kể của cụ Nguyễn Thị Mùi, năm nay 93 tuổi, người làng Phù Lỗ Đoài, thì hai ngày đầu khai hội, dân làng dâng lễ mặn, nhưng đến ngày rã hội thì dâng lễ chay.

Lễ chay là nong cơm nắm muối vừng và cà muối. Cơm được thổi bằng thứ gạo trắng dẻo thơm cho vào vuông vải và nắm lại, phần dưới nén phẳng, phần trên hơi khum xoe tròn theo hình hai bàn tay úp, nắm cơm vừa chắc vừa dẻo nên để được lâu. Vừng và muối được rang thơm cho vào cối đá giã nhỏ rồi trộn lẫn làm muối vừng.

Món cà bát được chuẩn bị khá cầu kỳ. Trước ngày khai hội nửa tháng, người đăng cai của các giáp đã đến các ruộng trồng cà sớm của làng Bẽ tìm mua những quả cà bát ra bói, quả tròn đều, ngoài vỏ không tì vết, đem về cắt núm rửa sạch, để cho ráo nước, rồi dùng dao sắc khía chứ không cắt rời, cho vào vại, xếp từng lớp, rắc muối lên núm từng quả; trên cùng đặt vỉ tre. Sau đó, người ta lấy một cái ang (hay liễn) sành đặt trên vỉ tre rồi đặt viên đá nén lên trên để đá không chạm tới nước cà. Để đá chạm nước cà thì cà bát sẽ bị “kháng”, làm giảm vị tự nhiên. Hơn mười ngày sau, khi đã chín ngấu, quả cà dẹt xuống, những cánh khía xòe ra như hình bông hoa.

Trước đây, cơm nắm cà nén và muối vừng xếp vào nong nhưng về sau, các lễ vật này được xếp vào mâm đồng. Mỗi tổng một mâm. Sau khi tế lễ, mâm lễ của tổng nào trả về cho tổng đó để phát lộc cho dân. Đặc biệt các nhà có trẻ nhỏ, mỗi năm hội đến lại háo hức chờ đợi để xin lộc; vì họ tin rằng, con trẻ được ăn một miếng cơm nắm, một miếng cà của Thánh Gióng ban cho thì đứa trẻ đó sẽ hay ăn chóng lớn, thông minh và học giỏi.

Người dân Tam tổng dâng lễ cơm nắm muối vừng và cà bát muối trong ngày rã hội, là để nhắc nhớ tích cậu bé 3 tuổi người làng Gióng, huyện Gia Lâm, sau khi ăn hết 9 nong cơm, 3 nong cà do mẹ và dân làng chu cấp, cậu đã vươn mình trở thành tráng sĩ cao 3 trượng, cưỡi ngựa sắt, mặc áo giáp sắt, đội nón sắt, tay cầm cây gậy sắt oai phong lẫm liệt chỉ huy quân sĩ xông pha trận mạc đánh tan giặc Ân đem lại bình yên cho đất nước.

Đó là biểu tượng đẹp đẽ, là ước mong nghìn đời không chỉ của một người, một làng mà còn là của cả dân tộc Việt./.

.......................

(1), (2), (3): Theo “Hội đền Sọ” của Nguyễn Thị Phương, in trong sách “Hội làng Thăng Long - Hà Nội”, Nxb Thanh Niên, 2011.  

Bài liên quan
  • Kỳ 2 và hết: Gìn giữ hát múa Ải Lao lắm nỗi gian nan
    Năm 2016, Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch ghi danh hát múa Ải Lao phường Phúc Lợi (quận Long Biên, TP. Hà Nội) là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Điều này mở ra cơ hội bảo tồn, phát triển, làm đậm hơn bản sắc hát múa Ải Lao. Nhưng thực tế việc bảo tồn, gìn giữ và phát huy giá trị hát múa Ải Lao còn lắm nỗi gian nan…
(0) Bình luận
Nổi bật Tạp chí Người Hà Nội
  • Hội Báo toàn quốc 2025 là biểu tượng sinh động của tinh thần kế thừa và phát triển, để nhớ lại, tri ân, cùng nhìn về phía trước
    Phát biểu Khai mạc Hội báo toàn quốc năm 2025 diễn ra tại Thủ đô Hà Nội, đồng chí Nguyễn Trọng Nghĩa, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương nhấn mạnh, Hội báo năm nay là một sự kiện quan trọng, có ý nghĩa chính trị sâu sắc, đồng thời, là ngày hội văn hóa – nghề nghiệp của những người làm báo và công chúng báo chí cả nước. Hội báo năm 2025 cũng là biểu tượng sinh động của tinh thần kế thừa và phát triển, để nhớ lại, tri ân, để chúng ta cùng nhìn về phía tr
  • Báo chí cách mạng Việt Nam 100 năm đồng hành cùng dân tộc
    Tròn một thế kỷ kể từ ngày báo Thanh Niên ra số đầu tiên (21/6/1925), báo chí cách mạng Việt Nam luôn song hành cùng dân tộc trên mọi chặng đường lịch sử, từ phong trào giải phóng dân tộc đến công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Với sứ mệnh là vũ khí tư tưởng sắc bén, báo chí không chỉ là cầu nối giữa Đảng, Nhà nước và nhân dân mà còn là diễn đàn dân chủ, nơi lan tỏa những giá trị nhân văn, thúc đẩy đổi mới và phát triển xã hội. Trong kỷ nguyên mới của dân tộc, báo chí cách mạng tiếp tục khẳng định vai trò tiên phong, kiên định bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đồng thời thích ứng linh hoạt để truyền tải tinh thần yêu nước, khát vọng vươn lên và bản sắc văn hóa Việt đến với công chúng trong nước và quốc tế.
  • Bác Hồ với báo chí cách mạng Việt Nam
    Trong hành trình 100 năm hình thành và phát triển (1925 - 2025), báo chí cách mạng Việt Nam đã lớn mạnh không ngừng về nội dung, hình thức và đội ngũ làm báo. Dưới sự lãnh đạo của Đảng, đặc biệt là vai trò định hướng của Chủ tịch Hồ Chí Minh, nền báo chí cách mạng Việt Nam từng bước khẳng định vai trò là vũ khí tư tưởng sắc bén phục vụ sự nghiệp cách mạng. Chủ tịch Hồ Chí Minh không chỉ là lãnh tụ vĩ đại, anh hùng giải phóng dân tộc, danh nhân văn hóa kiệt xuất mà còn là người đặt nền móng xây dựng, phát triển nền báo chí cách mạng Việt Nam. Suốt cuộc đời hoạt động cách mạng, Người đã để lại gần 2.000 bài báo dưới hàng trăm bút danh, thể hiện tư duy sắc sảo, tình cảm thiết tha với dân tộc và trách nhiệm xã hội sâu sắc.
  • Khai mạc Hội báo toàn quốc năm 2025
    Sáng 19/6, tại Hà Nội, Hội báo toàn quốc năm 2025 với chủ đề Báo chí Việt Nam – Trung thành, Sáng tạo, Bản lĩnh, Đổi mới vì sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc chính thức khai mạc tại Trung tâm Hội nghị Quốc gia (Hà Nội).
  • Khơi nguồn tri thức quản trị – Góp phần làm rạng danh báo chí cách mạng Việt Nam
    Chào mừng kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925 – 21/6/2025), ngày 18/6/2025, tại Hà Nội, Học viện Hành chính và Quản trị công đã tổ chức buổi gặp mặt thân mật nhằm ôn lại truyền thống vẻ vang của nền báo chí cách mạng, tri ân những đóng góp to lớn của đội ngũ nhà báo và cán bộ làm công tác truyền thông của Học viện.
Đừng bỏ lỡ
  • Tuần văn hóa, du lịch Gốm và Làng nghề Bắc Ninh
    Sự kiện quy tụ hơn 100 gian hàng, trong đó có sự hiện diện của các làng nghề gốm nổi tiếng như: Bát Tràng (Hà Nội), Hương Canh (Vĩnh Phúc), Bồ Bát (Ninh Bình), Chu Đậu (Hải Dương) và gốm Phù Lãng, gốm Luy Lâu của Bắc Ninh...
  • “Nhìn lại quá khứ”: Lời tự thú lịch sử và bài học từ một cuộc chiến
    Cuốn sách “Nhìn lại quá khứ: Tấn thảm kịch và những bài học về Việt Nam” của cựu Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Robert S. McNamara vừa được Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật phát hành tại Việt Nam nhân dịp kỷ niệm 30 năm ngày ra mắt ấn phẩm đầu tiên tại Hoa Kỳ. Không chỉ là một tài liệu lịch sử quý giá, cuốn sách còn là lời mời đối thoại để cùng thấu hiểu, bao dung và tiến xa hơn trong hành trình hòa giải, hợp tác giữa hai quốc gia.
  • Lan tỏa những điển hình phụ nữ Thủ đô
    Chào mừng 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21/6/1925–21/6/2025) và hướng tới Kỷ niệm 80 năm Cách mạng tháng Tám và Quốc khánh 2/9, sáng ngày 18/6, tại trụ sở Hội Liên hiệp Phụ nữ Hà Nội, Báo Phụ nữ Thủ đô phối hợp với Ban Thi đua – Khen thưởng Thành phố Hà Nội tổ chức chương trình giao lưu gương điển hình tiên tiến, người tốt, việc tốt năm 2025 với chủ đề “Phụ nữ Thủ đô Tự tin – Hội nhập – Kết nối thành công”.
  • [Video] Hành trình tôn vinh người làm báo qua lăng kính nghệ thuật
    Triển khai kế hoạch của Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương và Thành ủy Hà Nội về Kế hoạch Kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam (21/6/1925-21/6/2025), Tạp chí Người Hà Nội (Hội Liên hiệp Văn học Nghệ thuật Hà Nội) đã xây dựng Kế hoạch tổ chức và phát động “Cuộc vận động sáng tác văn học nghệ thuật về Nghề báo - Người làm báo Thủ đô và cả nước” để tôn vinh nghề báo và những “chiến sĩ thông tin trên lĩnh vực tư tưởng văn hóa” trên mọi miền Tổ quốc.
  • Chùm thơ của tác giả Quang Hoài
    Tạp chí Người Hà Nội xin trân trọng giới thiệu chùm thơ (hai bài) của tác giả Quang Hoài.
  • Trưng bày “Báo chí Huế trong dòng chảy Báo chí Cách mạng Việt Nam”
    Nhân kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam, Hội Nhà báo Thành phố Huế phối hợp Ban Tuyên giáo và Dân vận Thành uỷ, Sở Văn hoá Thể thao tổ chức Triển lãm trưng bày “Báo chí Huế trong dòng chảy Báo chí cách mạng Việt Nam”.
  • Phó Chủ tịch UBND thành phố Hà Nội Vũ Thu Hà: Bản sắc riêng là nguồn lực để tạp chí Người Hà Nội phát triển
    “Tạp chí Người Hà Nội có bản sắc riêng và không hòa lẫn với với những tạp chí, cơ quan báo chí khác. Chúng ta phải tìm được lối đi, cách làm riêng chuyên sâu về văn hóa, con người Hà Nội” - Phó Chủ tịch UBND Thành phố Hà Nội Vũ Thu Hà nhấn mạnh.
  • Trại viết Lý luận, phê bình VHNT “50 năm Văn học Nghệ thuật Việt Nam đồng hành cùng dân tộc”
    Liên hiệp các hội Văn học nghệ thuật Việt Nam tổ chức Trại viết Lý luận, phê bình VHNT “50 năm Văn học Nghệ thuật Việt Nam đồng hành cùng dân tộc” tại Thành phố Huế.
  • Hành trình của người họa sĩ từ cao nguyên Mộc Châu đến xưởng họa giữa lòng Thủ đô
    Sinh ra và lớn lên tại thôn Văn Minh, xã Cam Thượng, huyện Ba Vì, Hà Nội, họa sĩ Quách Chiến Thắng (sinh ngày 17/11/1994) đã trải qua một hành trình nghệ thuật đầy biến động nhưng không kém phần đam mê. Từ những ngày đầu chập chững vào nghề cho đến nay, anh đã và đang khẳng định được tên tuổi với những tác phẩm sơn dầu giàu cảm xúc, và gần đây là những thử nghiệm mới mẻ với chất liệu sơn mài truyền thống.
  • Khắc họa chân dung người làm báo giữa lửa đạn
    Hướng tới Kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (1925-2025), Bảo tàng Báo chí Việt Nam tổ chức chiếu phim tài liệu “Kim Toàn, Nhà báo - Chiến sĩ”. Bộ phim khắc họa chân thực cuộc đời, sự nghiệp và tinh thần chiến đấu vì Tổ quốc của nhà báo Kim Toàn, một hình mẫu tiêu biểu của thế hệ “nhà báo - chiến sĩ”.
Cơm nắm, cà bát nén dâng đức Thánh Gióng ở đền Sọ
POWERED BY ONECMS - A PRODUCT OF NEKO