Dọc theo con đường là ng và ng ươm rơm rạ của những ngà y mùa, chúng tôi và o nhà ông Đà o Ngọc Soạn, một trong những người có thâm niên là m các loại nhạc cụ truyửn thống của là ng Đà o Xá, xã Đông Lỗ. Trên nửn gạch xám là những chiếc phôi đà n bầu, đà n tam, đà n nguyệt nên trông vẫn còn có phần thô mộc giản đơn. Những chiếc thân đà n bầu là m bằng gỗ nhãn đử au, những cái mặt cộng hưởng của đà n tam được bịt bằng da trăn vẫn còn nguyên cả đai chằng phơi nắng để hong khô chử và o công đoạn mới.
Tôi lặng im dõi theo từng ngón tay của người thợ, đó là một người đà n ông gầy gò có khuôn mặt xương xương, hiửn hậu áng chừng đã hơn bảy mươi tuổi đang gò mình khéo léo ép một thanh gỗ mửng và o chiếc khuôn tròn xoe như mặt trăng rằm.
Sau cái ấn mạnh tay của ông lão, một tiếng "khụp" chắc gọn vang lên, hai mép đầu của thanh gỗ mửng ép khít và o nhau tưởng chừng như không còn một khe hở. Thấy lạ, tôi lân la dò hửi mới biết đó là công đoạn ép khuôn thà nh bầu cộng hưởng của loại đà n nguyệt, thứ đà n mà dân miệt sông nước miửn Nam vẫn thường gọi là đửn kìm.
Theo lời ông Soạn, nghử là m nhạc cụ của là ng nà y đã có từ lâu lắm rồi. Trước đây, lúc các dòng âm nhạc cổ truyửn như tuồng, chèo, cải lương, quan họ, ả đà o... còn đang thịnh hà nh thì nghử là m nhạc cụ truyửn thống của là ng nà y phát triển thịnh lắm.
Nghệ nhân Đà o Ngọc Soạn đang chỉnh dây đà n
Và o những năm thời kử³ bao cấp, Nhà nước còn mở hẳn cả một xưởng lớn gọi là xưởng nhạc cụ Việt Nam để mời các nghệ nhân của là ng lên đấy hà nh nghử cũng như truyửn nghử cho các lớp thợ trẻ; mà điển hình của lớp nghệ nhân ngà y ấy hiện có cụ Tuyên vẫn là m nghử tại Hà Nội.
Hiện bây giử, cả là ng chỉ còn độ 8 nhà còn theo nghử. Trong đó có nhà ông Soạn, nhà cụ Phác, nhà anh Tư là sản xuất lớn hơn cả. Sản phẩm của các nhà là m ra thường được gom lại thà nh chuyến. Khoảng một, hai tháng, người ta lại chuyển hà ng lên Hà Nội một lần để từ đây các nhà buôn lại đưa hà ng đi khắp mọi nơi.
Cũng có người tìm vử là ng để đặt là m một thứ nhạc cụ đặc biệt nà o đó để dùng hoặc biếu tặng, những người như thế thường là giới nghệ sĩ hoặc những người ở nước ngoà i có tâm hồn hồi cổ muốn tìm giữ lại chút hình ảnh vử văn hóa âm nhạc của quê hương.
Sản phẩm của là ng kể cũng khá đa dạng, từ cây đà n bầu, đà n tam thập lục, đà n đáy, đà n nguyệt, đà n tử³ bà ... cho đến những cây nhị, cây hồ, cây líu... đửu có cả.
Da trăn dùng để trang trí đà n
Nghử là m nhạc cụ truyửn thống cũng lắm công phu. Để ra được một cây đà n như ý phải trải qua không biết bao nhiêu công đoạn cùng với sự tỉ mẫn và tà i hoa của bà n tay người thợ. Từ khâu chọn gỗ, ra gỗ, phơi gỗ cho đến công đoạn chắp, ghép, bịt da trăn, đánh bóng, trau chuốt, khảm trai và hoà n thiện... tất cả đửu được là m theo phương pháp thủ công đúng với kử¹ thuật của ngà y xưa để lại.
Tâm sự với chúng tôi, ông Đà o Ngọc Soạn cho biết, cái nghử nà y thu nhập chẳng được bao nhiêu, nhất là trong thời buổi hiện nay. Chỉ có những ai yêu nghử lắm mới có thể theo đuổi được với nghử.
Quay sang lớp thợ trẻ đang cắm cúi là m, ánh mắt ông như chợt vui vẻ hẳn lên. Nhấc cây đà n tranh trên vách xuống, đôi tay gầy guộc của người thợ già lần chỉnh lại những phím tơ rồi lướt nhẹ trên bà n phím, tiếng đà n thánh thót vang lên những khúc nhạc vi vu như thể hiện nỗi lòng và tâm trạng của người đã là m nên nó. Tôi biết đó là niửm vui của một người thợ già đã tìm được lớp cháu con kế cận theo đuổi nghiệp của cha ông, giữ lại những giá trị âm nhạc truyửn thống Việt Nam.
