Văn học dịch: Đang "loạn" hay khởi sắc

Chúng tôi xin giới thiệu chùm bà i viết nhận diện vử văn học dịch hiện nay tại Việt Nam với phần chia sẻ của nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên, dịch giả Thúy Toà n, dịch giả trẻ Cao Việt Dũng và đại diện một công ty văn hóa truyửn thông trong lĩnh vực xuất bản sách văn học dịch để cùng là m rõ vấn đử nà y.

Nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên: Cần có hội dịch thuật văn học Việt Nam

Từ cách đây và i năm, người ta đã muốn thà nh lập hội dịch thuật Việt Nam, trước mắt là dịch thuật văn học Việt Nam. Đã đến lúc thời cơ chín muồi, anh em dịch thuật văn học cũng đã muốn có hội riêng, tương đương như hội nhà văn để hoạt động “ nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên bà y tử.

Nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên khá lạc quan vử văn học dịch những năm gần đây, và đặc biệt, ông đánh giá cao lớp dịch giả trẻ là m bộ mặt văn học thế giới tại Việt Nam đa dạng hơn.

- Gần đây, nhiửu dịch giả cao niên có vẻ bi quan khi đội ngũ dịch giả trẻ chưa đủ sức kế cận. Là người lâu năm theo dõi văn học dịch, ông có nghĩ như vậy?

Tôi nghĩ là không bi quan lắm. Trong và i năm gần đây, đội ngũ dịch giả có nhiửu gương mặt mới, dịch giả trẻ cả vử tiếng à‚u Mử¹, Trung, Nhật và một và i thứ tiếng chúng ta ít biến tới.

Họ là những người trẻ, có lòng đam mê, nhiệt tình và có chí hướng đi và o dịch văn học. Thật ra, thị trường dịch mấy năm nay rất khởi sắc, có tác phẩm chuyển ngữ tức thì, bản dịch chất lượng tốt, đưa món ăn tinh thần của văn học thế giới đến độc giả Việt Nam.

- à”ng có vẻ lạc quan với văn học dịch trong giai đoạn bão hòa các loại sách nước ngoà i xâm nhập và o văn học Việt Nam?

Văn học dịch hiện nay rất đa dạng, có văn học nghiêm túc, giải trí, văn học tuổi teen, văn học nhiửu suy ngẫm...

Công việc dịch bây giử của lớp trẻ, người già chỉ còn Dương Tường, Lớp trẻ như Lương Việt Dũng, Cao Việt Dũng, Trần Tiễn Cao Đăng, Nguyễn Lệ Chi, Trang Hạ, Trịnh Lữ... đang khá nổi tiếng trong giới dịch thuật bởi những cuốn sách hay và bản dịch chất lượng.

Thậm chí, văn học dịch gần đây xuất hiện nhiửu tên tuổi lạ và mới nhưng đọc bản dịch của họ khá là chất lượng. Đó là điửu đáng mừng.

Nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên

- Nhưng xem ra, trước đây cũng như bây giử, giới dịch thuật đa phần vì đam mê mà đến và phần lớn, dịch thuật chỉ là nghử tay trái của họ? Cháº³ng lẽ nghử dịch thuật văn học lại bạc với các dịch giả như vậy?

Gần như các dịch giả không được đà o tạo vử dịch nếu hiểu theo nghĩa học theo lớp dạy vử biên dịch. Họ có đam mê, nhiệt tình và chí hướng. Họ nắm được ngôn ngữ, đặc biệt là giửi tiếng mẹ đẻ để đưa sắc thái tinh tế của tiếng Việt và o trong văn dịch. Mặc dù phải nói thật, đôi khi có những hao hụt và sai lạc nhưng nếu không có lòng đam mê thì người trẻ không là m được.

Nhiửu người được đà o tạo ngoại ngữ để kinh doanh, để đi du học, du lịch... chứ không phải ai cũng nặng lòng với văn học dịch. Vì dịch bản hợp đồng kinh tế nhanh, nhiửu tiửn. Dịch sách có khi loay hoay cả tuần với 1 chữ, 1 câu nhưng tiửn thù lao không đáng kể. Tôi nghĩ, nghử dịch không quá bạc bởi nếu các dịch giả dịch sách vì tiửn thì tôi nghĩ họ sẽ chọn nghử khác.

- Theo ông, điửu thuận lợi với các dịch giả trẻ hiện nay nằm ở đâu khi tiếp cận các bản sách văn học nước ngoà i?

Văn học dịch có khởi sắc khi có đội ngũ dịch mới, họ không chỉ biết tiếng mà do hoà n cảnh thời buổi lịch sử, họ có hiểu biết trực tiếp. Trước đây lớp dịch giả cao niên cũng giửi nhưng không có hiểu biết trực tiếp như việc đi ra nước ngoà i, tiếp xúc tác giả.

Lớp trẻ hiện nay họ có điửu kiện đi lại, thậm chí có nhiửu người đi du học cũng tham gia dịch thuật, nhử đó họ là m cho văn học Việt Nam đồng thời với thế giới hơn. Nếu trước đây sách ra nguyên bản, sau 10 năm mới dịch ra tiếng Việt thì bây giử chúng ta đã có những bản dịch gần như đồng hà nh với thế giới. Cuốn Người trong bóng tối là một ví dụ điển hình, bên Việt Nam đà m phán được cùng xuất bản đồng thời bản tiếng Anh tại Châu à‚u và bản tiếng Việt tại Việt Nam.

- Xu hướng ra đời các công ty văn hóa truyửn thông hoạt động xuất bản sách như các nhà xuất bản đang tạo ra bộ mặt văn học nước ngoà i khá đa dạng. Nhưng đôi khi, vì mục đích lợi nhuận, họ không tránh được việc bử rơi nhiửu tác phẩm văn học kinh điển mà chạy theo những sách bán chạy trên thế giới?

Cái nà y có tính hai mặt của nó. Nó có thuận lợi là khi có nhiửu công ty văn hóa truyửn thông tham gia và o một nửa quá trình ra sách thì cùng với uy tín vử mặt thương hiệu cũng như mục đích kinh doanh, họ sẽ chọn lọc sách văn học để mua bản quyửn rồi xuất bản. Ví dụ Nhã Nam họ có đội ngũ là m bản quyửn tốt, cộng tác viên dịch chắc tay, in ấn, bìa sách đẹp...

NXB Tri thức hiện nay họ đang là m rất tốt vử mảng sách khoa học, lịch sử, triết học... Mặc dù họ biết là khó dịch, khó bán nhưng họ là m được vì đó là mục tiêu kinh doanh của họ.

Tuy nhiên, việc liên kết giữa các NXB với công ty văn hoá truyửn thông chưa có kế hoạch thống nhất. Họ luôn chạy theo tác phẩm tức thì mà đôi khi là m phiến diện nửn văn học thế giới tại Việt Nam. Đương nhiên, chúng ta phải hiểu vì mục đích lợi nhuận, nếu đầu tư cho sách mang tính kinh viện, văn học kinh điển khó mang lại lời bằng việc xuất bản sách best-seller hoặc sách tự truyện đời tư của người nổi tiếng.

Tôi nghĩ, nếu là m có hệ thống hơn thì sẽ được độc giả đón nhận. Có thể phát hà nh cả sách không ăn khách nhưng phải bổ sung chỗ thiếu để không phiến diện, bức tranh văn học nước ngoà i ở Việt Nam cũng đầy đủ hơn.

- Đôi khi vì lợi nhuận họ dịch ẩu hoặc vì kinh nghiệm còn quá non nên dịch chưa tới, là m hửng bản sách. Trong khi, việc hiệu đính lại không được là m chuẩn bởi các nhà văn?

Tôi nghĩ, vấn đử nà y trước hết phải đử cao trách nhiệm và lương tâm của người dịch. Nhưng sau đó phải có dư luận học thuật. Tốt hơn nữa là phải có sự liên kết, hợp tác giữa những người là m công tác xuất bản.

- à”ng có nghĩ, đã đến lúc chúng ta nên có một hội dịch thuật Việt Nam để là m chuẩn mực cho văn học dịch hiện nay?

Đã đến lúc thị trường sách dịch văn học có khởi sắc nhưng cần phải nhộn nhịp hơn nữa để bức tranh văn học thế giới đầy đặn hơn.

Xin cảm ơn ông!