Đoan Môn - tính tiếp nối trong một công trình cổ

LTS: Sau khi được công nhận là  Di sản Văn hóa thế giới, sắp tới, khu vực Trung tâm Hoà ng thà nh Thăng Long sẽ được mở cử­a cho công chúng chiêm ngườ¡ng.Аể giúp du khách thuận tiện hơn trong quá trình tham quan, Cổng TTАT Chính phủ xin giới thiệu loạt bà i vử các những di sản hiện hữu trong khu vực Trung tâm Hoà ng thành.

Căn cứ và o vật liệu xây dựng và  phong cách kiến trúc hiện còn của di tích, có thể khẳng định Аoan Môn được xây dựng từ đầu thời Lê và  được tu bổ, sử­a sang ở thời Nguyễn.

Аoan Môn nhìn từ Sân vận động Cột Cử - Ảnh: Chinhphu.vn

Kiến trúc cổ xưa

Tầng dưới cùng của Аoan Môn được xây theo lối tường thà nh cổ với 5 cổng thà nh được dựng cuốn vòm cân xứng gần như tuyệt đối qua trục thần đạo, hay còn được gọi là  trục chính tâm của Hoà ng thà nh.

Kiến trúc cuốn vòm ở các cổng thà nh không chỉ mang lại những đường cong duyên dáng, mà  còn có kết cấu chịu lực cực tốt. Cho đến ngà y nay, những công trình đường hầm hiện đại nhất, kử³ vĩ nhất trên thế giới cũng vẫn sử­ dụng lối kiến trúc nà y.

Cổng chính giữa là  nơi nhà  vua xuất giá mỗi khi có việc kinh lý hoặc vi hà nh thăm thú nhân gian. Phía trên cổng chính giữa còn lưu giữ được tấm biển đá ghi 2 chữ Hán Аoan Môn được một số học giả xác định có từ thời Lý.

Mỗi cổng thà nh ở đây đửu được cuốn vòm bằng gạch vồ và  đá tảng, ghè đẽo hết sức công phu. Những viên gạch vồ và  đá tảng nà y xếp chồng khít với nhau tới mức một sợi tóc cũng khó bử lọt qua. Khắp bử mặt tường thà nh từ ngoà i và o trong đửu được xếp phẳng tới mức đáng kinh ngạc. Tất cả những điửu ấy cho thấy trình độ cao của phường thợ xây thà nh Thăng Long thuở trước.

3 cổng thà nh chính giữa vạch thà nh 3 đường hầm thẳng song song với trục thần đạo. Trong khi đó, 2 đường hầm ngách ở 2 bên được xây theo hình chữ L úp và o nhau.

Lối xây dựng 5 cổng thà nh như miêu tả ở trên không chỉ mang ý nghĩa hội tụ vử triửu đình, mà  còn giúp đoà n quân hộ giá nhà  vua triển khai đội ngũ tử chỉnh hơn.

Trên hết, nếu nhìn từ trên cao sẽ thấy, lối xây dựng ấy mang lại khối kiến trúc cổng thà nh hình chữ U xoay hướng chầu vử triửu đình với thế đứng cực kử³ vững chãi.

Các cánh cổng thà nh được dựng từ những phiến gỗ lim nguyên khối dà y gần bằng một gang tay người lớn. Những cánh cử­a đồ sộ được lắp chạy trên một hệ thống bánh xe lớn và  chắc chắn bằng gỗ có bịt thép xung quanh và  cột xoay được lắp đặt và o những cối kê bằng đá nguyên khối đục lỗ tạo thà nh.

Do không phải là  cử­a treo nên hệ thống cử­a thà nh ở đây được bảo vệ bằng hệ thống chốt ngang-chốt dưới y hệt cấu trúc cử­a nhà  cổ.

Hai bên cử­a thà nh, ở phía trong, có 2 lỗ then bằng đá hình vuông gắn trực tiếp và o tường thà nh, kích thước mỗi cạnh khoảng 20cm. Khi đóng cử­a thà nh, người ta sẽ dùng một thanh gỗ lớn chẹn ngang qua hai lỗ then nà y.

Những tảng đá ở giữa, phía dưới cánh cử­a thà nh cũng được đục những lỗ tròn lớn. Аây có lẽ là  dấu vết của lỗ then cử­a dọc theo mô tuýp then cử­a nhà  của người Việt Nam mà  ta vẫn gặp trong các công trình nhà  ở hiện nay.

Аoan Môn nhìn từ phía sau - Ảnh: Chinhphu.vn

Kiến trúc phục dựng của đời sau

Tầng lầu thứ 2 được xây dựng theo lối vọng canh với hệ thống cử­a trổ đửu các hướng. Tuy nhiên, kiến trúc nà y đã được cải tạo lại và  hình dáng của nó đã có nhiửu đổi khác so với ban đầu.

Trên cử­a chính giữa của tầng lầu thứ 2 có đắp nổi 3 chữ Hán Ngũ môn lầu. Chính vì 3 chữ Hán nà y mà  nhiửu người vẫn quen gọi Аoan Môn là  Ngũ môn lầu.

Mặt sà n của tầng lầu thứ 2 rất rộng rãi. Khoảng không gian ấy không những đủ để sử­ dụng Ngũ môn lầu là m nhà  ở mà  còn thoải mái rộng để tạo nên những khoảng sân thoáng đãng.

Trên khoảng sân ấy, người ta đổ đất, trồng cử và  những cây đại cổ thụ thân cỡ một vòng tay người lớn. Sự xuất hiện của những cây đại cổ thụ trên sân tầng lầu thứ hai cho thấy bử mặt thà nh Thăng Long xưa kia được gia cố rất chắc chắn. Khoảng sân và  tầng lầu rộng rãi ấy chính là  nơi nhà  vua ngự giá để úy lạo binh sử¹ trước khi xuất trận; đón tướng sử¹ thắng trận trở vử hay xem biểu diễn võ nghệ, trò chơi dân gian phía dưới.

Nếu như lối dẫn lên tầng 2 là  2 cầu thang gạch lộ thiên rộng lớn, thì lối dẫn lên tầng lầu thứ 3 lại là  một cầu thang nhử được dựng tương đối kín đáo ở bên trong.

Cũng giống tầng lầu thứ 2, tầng lầu thứ 3 được phục dựng lại sau nà y và  kiến trúc cũng có nhiửu thay đổi so với nguyên bản. Tuy nhiên các nét kiến trúc chính cổ xưa vẫn được trân trọng giữ gìn.

Tầng lầu thứ 3 được dựng theo lối vọng lâu nóc 2 tầng 8 mái, các góc mái được trang trí bằng hình tượng rồng cuốn.

Nhìn từ sân vận động Cột cử cũ, Аoan Môn nổi bật với 3 tầng lầu uy nghi, tráng lệ. Là  một trong những cổng chính dẫn lối và o Cấm thà nh, quy mô hoà nh tráng của Аoan Môn đủ để khiến người xem hình dung được Cấm thà nh xưa kia nguy nga tới nhường nà o.